latin amerika tarihi
-
latin amerika ile ilgili bilgi dağarcığımız oldukça dar ve zayıf. tıpkı afrika, avustralya (okyanusya), uzak asya (uzak doğu) gibi bize uzak olan coğrafyalarda olduğu gibi. adeta toplumsal bir miyobi yaşıyoruz. devletimiz de bundan azade değil. cumhuriyetin kuruluşu ile birlikte bir içe kapanma, bir utangaçlık evresine girmişiz. toplumun eğitim seviyesi, ekonomik durumu, toplumsal yorgunluk gibi sebeplerden bahsedilebilir ve bunlar haklı gerekçelerdir. fakat artık bilgi çağındayız. hemen her dilden yayınları her an takip edebiliyoruz. eskisi gibi kütüphane kütüphane, müze müze dolaşmamız gerekmiyor.
doktora çalışmalarımı latin amerika üzerine yapıyorum. vaka analizi için seçtiğim ülke arjantin. olabildiğince latin amerika ülkelerini gezip, dillerini ve kültürlerini de öğrenmeye çalışıyorum. esas alanım politik sosyoloji olsa da, coğrafya, ekonomi ve doğası üzerine de elimden geldiğince durmaya çalışıyorum. sosyolog olduğum için kültür, tarih ve demografi zaten başlıca ilgi alanlarım. (ispanyolca pratik yapmak için yahut latin amerika üzerine akademik çalışma yapıyorsanız mesaj atabilirsiniz).
bu başlıkta aşağıda belirteceğim, latin amerika tarihindeki önemli şehir, kişi, ülke ve olaylar ile ilgili, en azından tanım düzeyinde, girdiler yazacağım elimden geldiğince. bu başlık bir çeşit düzenleme dosyası gibi hizmet görecek. başka bazı yazarların yaptıkları gibi. ama önce latin amerika derken kastettiğim şeyden bahsedeyim: meksika'dan başlayarak orta amerika ve güney amerika'yı da kapsayan bütün bir coğrafyayı, karayipler de dahil olmak üzere, latin amerika olarak tesmiye ediyorum burada. bu tanımlamanın bazı sorunlar taşıyor olabileceğini baştan kabul ediyorum. sınıflandırmayı girdi sayısı arttıkça genişletebilir, yeniden düzenleyebilirim.
ülkeler, bölgeler, önemli şehirler, tarihi merkezler, medeniyetler, diller ve kültürler olarak listeleyeceğim başlıklar için girdiler yazacağım. epey muhteris, zahmetli ve iddialı bir proje. bakalım nereye kadar götürebileceğim. biraz da kendime notlar şeklinde olacağı için, rahatsızlık verirse şimdiden özür dilerim. -
bu başlığı kendime notlar olarak da tutuyorum ama sadece bu değil, latin amerika üzerine çalışmak isteyenler için de elimden geldiğince yardımcı olabilecek bir başlangıç, bir nirengi hazırlama gayreti içindeyim. konuyla alakadar olanlar bana sürekli mesaj atarak sorular sordukları için, bir önceki girdimde söz verdiğim üzere latin amerika sineması hakkında bir girdi yazmadan önce bir iki tavsiyede bulunmak istiyorum müsaadenizle. bu tavsiyelerimi bir çeşit snobluk, burnu büyüklük olarak algılamayınız lütfen.
öncelikle bol bol makale okuyun. makaleler bir konuyu daha kısa ve öz olarak size sunacaklardır. makale okudukça artık hangi kitaplara daha özel önem vermeniz gerektiğini anlayacaksınız. maalesef türkiye'de makale yazmak ve okumanın önemi tam olarak anlaşılmış değil. akademik çalışmaların gelişmiş olduğu ülkelerde, bir konuya başlarken ilgili makaleler okunur evvela, kitaplar değil.
türkiye'de maalesef kitap okumak da öğretilmiyor. yanlış anlaşılmasın; okuma yazma öğreniyoruz ama bir kitap nasıl okunur bilmiyoruz. amerika'da doktora sürecinde bize verilen en büyük tavsiye bir kitabın yahut bir makalenin tamamını okumanın gereksiz olduğudur. bir roman yahut bir deneme okuyorsan satır satır okumak gerekir tabii ki. ama akademik bir metin okuyorsanız, önce kitabı ve makaleyi bir inceleyin. bir makale ise özetini, giriş kısmını ve sonuç kısmını okuyun ve muhakkak referanslara gözatın. aradaki kısımlar büyük ihtimalle sizi çok ilgilendirmiyor olacak (eğer uzmanlaştığınız konu ile alakalı ise yahut kısa bir makale ise tamamını okumak gerek tabii).
aynı şekilde bir kitap okurken de önce kitabı inceleyin. yazarı kimdir, kitap ne üzerine bir fikriniz olsun. içindekiler kısmına bakın ve hangi bölümler size hitap ediyor bir anlayın. önsözü oku. giriş ve sonuç kısımları asıl okuman gereken yerler. aradaki bölümler yazarın yahut araştırmacının kendi bilgisini konuşturduğu yerler; eğer ilgi alanınızda değilse okumanıza gerek yok. zaten okusanız da anlamayacaksınız. bir başka deyişle yazar giriş kısmında size hangi konuyu ele alacağını, ne gibi bir problem gördüğünü ve yöntemini açıklayacak. sonuç kısmında da derli toplu bir şekilde ne gibi bulgulara eriştiğini, temel tezini özetleyecek. aradaki bölümlerde bir sürü detay verecek ve konunun uzmanı değilseniz hem okumanızı yavaşlatacak, sizi sıkacak hem de sizi gereksiz detaya boğacak. sadece giriş ve sonuç kısımlarını okuyarak gönül rahatlığıyla bir kitabı okuduğunuzu iddia edebilirsiniz.
okurken bol bol not tutun ama en önemlisi bilgisayardan okumayı öğrenin. binlerce makale yüzlerce kitap okuyacaksınız ve neyi nereye koyduğunuzu bazen unutacaksınız. pdf okursanız (epub yerine pdf tavsiye ederim) bu notlara istediğiniz an sadece arama butonuna anahtar kelimeleri yazarak ulaşabilirisiniz. sadece kendi notlarınızı değil, kitabın yahut makalenin içinde neyin nerede olduğunu da kolayca bulabilirsiniz (epub dosyalarında da aynı özellikler mevcut ama atıfta bulunurken bazen sorun olabiliyor zira gerçek kitapla epub'ın sayfa numaraları örtüşmüyor). ayrıca tatile, gezmeye giderken yanınıza sadece bir iki tane basılı kitap alabilirsiniz. ama bilgisayardan okuma alışkanlığı edinirseniz sınırsız kitapla yola çıkabilirsiniz ve kendinizi tahdit etmemiş/sınırlamamış olursunuz.
not tutamasanız bile en azından okuduğunuz her makaleyi ve kitabı, izlediğiniz her filmi, diziyi ve belgeseli listeleyin. basit bir word dosyası açabilirsiniz bunun için, bir süre sonra neyi okuduğunuzu unutacaksınız. bir makaleyi, kitabı okuyup okumadığınızı ya da bir film, belgesel yahut dizi izleyip izlemediğinizi hemen listenizden kontol edebilirsiniz. muhakkak yazı yazın. ülkemizde okuma oranları gayet iyi ama yazarlık hiç iç açıcı değil. okuruz ama yazar değiliz. bir farkınız olsun. sözlük ve vikipedi bu açıdan güzel iki medyum/ortam. örneğin benim tuttuğum 'latin amerika tarihi' adlı bu başlık yukarıda da belirttiğim üzere aslında kendime notlar. yazdıklarınızı (şiir, roman, günlük, deneme, makale, kitap vs) bir yerlere gönderin ve yayınlatmaya çalışın. hemen kabul görmeyecek, çokça red yiyeceksiniz. yılmayın, sebat edin. ayrıca, internet çağında yayıncı bulmak, olmadı kendi kitabınızı oluşturup bedava yayınlamak, o da olmadı bir blog açıp düzenli yazılar yazmak hiç de zor değil. arkadaşlarınızla biraraya gelip ortak bir platform da kurabilirsiniz. hem olası masraflar bölünür, hem daha büyük bir okur kitlesine hitap edebilir, hem de birbirinizle fikir teatisi/alış-verişi ile daha kaliteli yayın yapabilirsiniz.
dil öğrenmekle başlayabilirsiniz. ben ispanyolca ve portekizce öğrendim ama bir de yerli dili öğrenmeyi çok isterdim. ancak doktora nedeniyle sadece gezebilme imkanım oldu. yerleşip de bir yerli kültürünün dilini öğrenemedim. hala konuşuluyor bu diller. meksika'da maya ve aztek dilleri, şili'de mapuche dilleri, bolivya'da aymara dilleri, peru ve ekvador'da inka dilleri hala milyonlarca insan tarafından konuşuluyor. ama ülkemizde bilen insan sayılıdır (dürüst olmak gerekirse portekizcem ileri düzeyde değil, konuşurken çok sıkıntı çekiyorum ama kitap/makale okuyabilecek seviyedeyim).
sadece latin amerika değil afrika, uzak asya dilleri ve kültürüne de uzağız. toplumsal bir miyobimiz var. işin ilginç yanı ta atatürk döneminde bu dilleri öğrenmek üzere insanlar latin amerika'da çeşitli yörelere gönderilmişler ancak devamı gelmemiş maalesef. ben işlerimi yoluna koyduktan sonra meksika yahut peru'ya yerleşmeyi düşünüyorum. inanılmaz derecede güzel memleketler. ayrıca latin amerika üzerine kitap projelerim var. sadece telif eser yazmak değil, ayrıca çeviriler yapmak da istiyorum. kültür havuzumuza ufacık da olsa katkı yapmak isterim. son olarak şu tavsiyeyi deyapmadan geçemeyeceğim: bütün latin amerika'yı birden çalışmaya kalkmayın. genel okumalar yapın tabii ki ama bir döneme ve bir bölgeye yoğunlaşın. orası sizin uzmanlık alanınız olsun (örneğin; pre-klasik dönem inka sanatı, neo-klasik dönem aztek mimarisi, genel maya tarihi, inka dillerinin tarihsel dönüşümü, yerli dillerinin avrupa dilleri ile etkileşimi, `latin amerika mutfağının dünya mutfaklarına katkısı`, demokrasinin latin amerika serüveni, el salvador iç savaşı, gibi daha özel alanlarda uzmanlaşın).
şimdilik bu kadar, aklıma geldikçe yazarım/güncelleme yaparım. yolunuz, bahtınız açık olsun. daha önce tavsiyelerde bulunduğum yazar bir arkadaş şimdi ingiltere'de yeni bir hayat kurdu. bana sensei diyor sürekli, başka yavru kurtlar da bulurum belki.* -
bu girdide daha önce de belirtiğim gibi latin amerika sineması ile devam edeceğim. belli başlı yönetmenler, tekrar tekrar görülesi/izlenesi filmler ve bazıları için küçük açıklamalar olacak. kısa kesmek için her filme ya da yönetmene açıklama yazmayacağım. listeyi çok uzun tutmayacağım, başlangıç seviyesinde olacak. insanlar izledikçe kendi tarzlarını, yönetmenlerini, filmlerini kendileri bulacaklardır.
yönetmenler (alfabetik sırayla):
(bkz: alejandro gonzalez inarrittu), meksika, birdman ve babil en bilinen eserleri (zaten birdman ile oscar da aldı) ama biutiful filmi size hayatınızı/değerlerinizi sorgulatacak. bir deneyin derim, javier bardem oynuyor.
(bkz: alfonso cuaron), meksika, roma yahut gravity filmlerini herkes izlemiştir zaten ama y tu mama tambien (senin ananı da) hayat, gençlik, aşk ve latin amerika üzerine ilginç bir girişim.
(bkz: carlos sorin), arjantin, historias minimas arjantin taşrasını çok güzel yansıtır.
(bkz: damian szifron), arjantin, relatos salvajes muhakkak izlenmeli (beğenmezseniz buradayım).
(bkz: guillermo del toro), meksika, özellikle pan'ın labirenti filmi izlerken insanın içini yakıyor.
(bkz: juan jose campanella), arjantin, el secreto de sus ojos'u hala izlemeyenler çok şey kaçırıyorlar. el mismo amor la misma lluvia türk filmi kıvamında, beğeneceksiniz.
(bkz: luis bunuel), ispanya, avrupa'da doğsa da franco rejiminden kaçıp meksika'ya yerleşmiştir ve bir süre sonra meksika vatandaşı olmuştur. sinema tarihinde önemli bir yeri vardır, bütün filmlerini tavsiye ederim ama en bilinen eseri burjuvazinin gizemli çekiciliği (le charme discret de la bourgeoisie) muhakkak izlenmeli.
(bkz: pedro almadovar), ispanya: biliyorum, latin amerikalı değil avrupalı kendisi ama latin amerika sinemasını epey etkilemiş ve birçok latin amerikalı oyuncu ile çalışmış birisidir.
(bkz: walter salles), brezilya, diarios de motocicleta ünlü devrimci che guavera'nın latin amerika'yı kapsayan meşhur motosiklet yolculuğunda tuttuğu notlar üzerine kurulu bir film.
filmler/diziler/belgeseller:
(bkz: tambien la lluvia) bolivya'da geçen bir ispanya filmi. harikadır ve hüngür hüngür ağlatır adamı.
(bkz: cidade de deus) bir brezilya filmi, zaten izlemişsinizdir ama yazmadan geçemedim.
(bkz: tropa de elite) yine gayet güzel bir brezilya filmi. narcos dizisinden tanıdığımız wagner moura oynuyor.
(bkz: todos lo saben) yönetmeni asghar farhadi, konu ispanya'da geçiyor.
(bkz: historia oficial) arjantin'de 1974-1983 yılları arasındaki kirli savaş (guerra sucia) olarak da anılan askeri cunta döneminde ailelerinden koparılan, ebeveynleri öldürülen ve askeri yönetime yakın kişilere dağıtılan çocukların hikayesi (bu çocuklardan biriyle tanışmıştım - tabii şimdi benden yaşlı ama çok korkunç bir hikaye).
(bkz: no) şili'de diktatör augusto pinochet döenminin sonlarında görev süresi ile ilgili yapılacak referandumun öyküsü. gael garcia bernal başrolde.
ayrıca;
(bkz: el hijo de la novia)
(bkz: el ciudadano ilustre)
(bkz: amores perros)
(bkz: el espinazo del diablo)
(bkz: la dictatdura perfecta)
(bkz: nueve reinas)
(bkz: la cara oculta)
(bkz: un cuento chino)
(bkz: pajaros de verano)
(bkz: el aura)
(bkz: mi obra meastra)
(bkz: vivir dos veces) filmleri de izlemeye değer.
(bkz: narcos) ile (bkz: narcos mexico) dizileri yine bölgenin yakın tarihini anlamak için idealdir.
(bkz: %3) bir brezilya bilimkurgu dizisi. epey beğeneni var.
(bkz: the cuba libre story) küba tarihine ve 1959'daki devrime odaklanıyor.
(bkz: bolivar) adı üstüne simon bolivar'ın hayatını ve latin amerika'nın bağımsızlığına giden yolu işliyor.
(bkz: cuatro estaciones en la habana) küba usulü polisiye dizisi. 1 buçuk saatten 4 bölümlük.
(bkz: 1994) 1994 meksika genel seçimleri'ne giderken halkın epey rağbet ettiği değişimin lideri luis donaldo colosio suikasta uğrar ve ölür. belgesel-dizi (docuseries).
(bkz: the edge of democracy) brezilya'daki yolsuzluk skandalı ile demokrasinin nasıl engellendiği üzerine kafa açıcı bir belgesel.
(bkz: los andes) tam bir çerezlik belgesel dizisi. her bir bölümü yaklaşık 30 dakika olan, 10 bölümlük bir belgesel. ispanyolca öğrenmek için de ideal. ayrıca, netflix'iniz varsa orada başka ispanyolca ilginç filmler, belgeseller ve diziler var. yutup'a
(bkz: historia de un pais) arjantin tarihini derli toplu anlatan bir belgesel dizisi. yutup'ta bütün bölümleri var. historia argentina documental yazın dünya kadar ispanyolca belgesel var. başlığı değiştirip başka belgeseller de bulabilirsiniz. daha ne cevherler var ama biraz da kendiniz kazımalısınız.
önemli bazı oyuncular (alfabetik sırayla):
(bkz: benicio del toro), porto riko
(bkz: damian alcazar), meksika
(bkz: diego luna), meksika
(bkz: eugenio derbez), meksika
(bkz: gael garcia bernal), meksika
(bkz: joaquin cosio), meksika
(bkz: norma aleandro), arjantin
(bkz: oscar martinez), arjantin
(bkz: pedro pascal), şili
(bkz: ricardo darin), arjantin
(bkz: salma hayek), meksika
(bkz: soledad villamil), arjantin
(bkz: sofia vergara), kolombiya
(bkz: wagner moura), brezilya
ayrıca (bkz: kemal sivalıoğlu)'nun yazdığı (bkz: latin amerika sineması) adlı çalışmayı da okumanızı tavsiye ederim. ingilizce bilenler deborah shaw editörlüğünde çıkan contemporary latin american cinema, julianne burton'ın yazdığı the new latin american cinema, maria mecedes vazquez'in yazdığı `the question of class in contemporary latin american cinema` adlı kitaplara da bakabilirler. türkçe'de kaynak az olsa da kocaman bir literatür var latin amerika sineması üzerine. okudukça keşfedeceksiniz. izleyiniz izletiniz efenim, iyi seyirler!.. -
eduardo galeano'nun latin amerika'nın kesik damarları isimli kitabı bu konuda oldukça tatmin edicidir. başta ispanyollar olmak üzere batı avrupa'nın latin amerikayı (başta bolivya) nasıl sömürdüğünü detaylıca anlatır. zaten latin amerika'nın tarihi de büyük ölçüde sömürünün tarihidir.
-
sırada latin amerika müziği var. bu girdide, bu bölgedeki müzik türleri, danslar, önemli ve dinlemeye değer bulduğum müzisyenler ile bazı beste ve şarkıları yer alacak.
müzik ve dans türleri:
(bkz: bambuko) (menşei: kolombiya)
(bkz: bolero)
(bkz: cumbia) (menşei: kolombiya)
(bkz: ça-ça) (bkz: cha-cha) (menşei: küba)
(bkz: karayip tarzı)
(bkz: lambada) (menşei: filipinler, karayipler)
(bkz: latin müziği)
(bkz: mariachi) (menşei: meksika)
(bkz: milonga)
(bkz: merengue) (menşei: karayipler, dominik cumhuriyeti)
(bkz: paçanga) (bkz: pachanga) (menşei: karayipler)
(bkz: raggea) (menşei: karayipler, jamaika)
(bkz: rumba) (menşei: küba)
(bkz: samba) (menşei: afrika, brezilya)
(bkz: tango) (menşei: arjantin)
(bkz: yerli müziği) (kzılderili, aztek, inka, maya)
bu müzik türlerinin kimisi kölelik vasıtasıyla (bkz: atlantik köle ticareti) afrika'dan latin amerika'ya gelmiştir. kimi danslar kenar mahallelerde (samba), genelevlerde (tango) neşet etmiş ve önce bölgeye sonrasında ise tüm dünyaya yayılmıştır. yerli halkların müziği ise hala çok ilgi görmez ve dışlanır. yine de yerli halkların müziğine ilgi duyan müzikologlar, bu türün etkilerini bestelerine ve şarkılarına yansıtan modern besteci ve şarkıcılar vardır. bazı türler (örn.: kilise müziği) avrupa'dan çıkıp, gittikleri yerlerde form değiştirerek yahut yerel müzikler eklektik bir ilişkiye girerek yeni türler ortaya çıkarmıştır.
besteciler/şarkıcılar/besteler/şarkılar:
(bkz: ibrahim ferrer), küba, bolero/cumbia: el cuarto de tela
(bkz: cesaria evora), (bkz: çıplak ayaklı diva), cape verde, latin müziği, besame mucho
(bkz: natalia lafourcade), meksika, pop, nunca es suficiente
(bkz: tania libertad), peru/meksika, mariachi, cielo rojo
(bkz: indio solari), arjantin, rock, la oscuridad
(bkz: hilda lizarazu), arjantin, rock, hace frio ya
(bkz: dead combo), portekiz, fado, esse olhar que era so teu
(bkz: pedro infante), meksika, ça-ça, bolero, historia de un amor
(bkz: carlos gardel), arjantin, tango, por una cabeza
(bkz: rodolfo aicardi), kolombiya, bolero, daniela
(bkz: carlos santana), meksika, rock/jazz, maria maria
(bkz: tim maia), brezilya, soul/samba, ela partiu
(bkz: ishishcha), peru, yerli müziği, michealpa takin
(bkz: renata flores), peru, trap (keçuva dilinde), tijeras
(bkz: xiuhtezcatl), meksika, rap (aztek/nahuatl ögelerle), sage up
(bkz: celia cruz), küba, rop/rock/cumbia, yo vivire
(bkz: gustavo quintero), kolombiya, bolero, la cinta verde
tabii ki çok daha fazlası var ama bu kadarı kafi gelsin. shakira, jennifer lopez, thalia, marc anthony gibi isimleri yazmadım. hem herkes bilir, her yerde çalıyorlar diye, hem de pek sevemediğim için. yukarıdaki her isim latin amerikalı değil farkındayım ama ayrı düşünemediğim için eklediklerim oldu. çok uç, herkesin zevkine hitap etmeyen isimleri eklemedim. kendiniz dinleyip sevebileceğiniz gibi, arkadaşlarınıza da tavsiye edebileceğiniz bir liste oldu zannedersem. tabii, dinledikçe kendiniz de pek çok farklı türlere yolculuk edip, kendi sanatçılarınızı keşfedeceksiniz. dinleyiniz dinletiniz efenim... sırada sinema var. -
ülkeler (kuzeyden güneye doğru):
(bkz: meksika)
(bkz: guatemala/#62634443)
(bkz: belize/#62528267)
(bkz: el salvador/#62277580)
(bkz: bahamalar/#67070750)
(bkz: haiti)
(bkz: dominik cumhuriyeti)
(bkz: küba)
(bkz: barbados)
(bkz: jamaika)
(bkz: honduras)
(bkz: nikaragua)
(bkz: kosta rika)
(bkz: panama)
(bkz: kolombiya/#95929606)
(bkz: venezuela/@eachart muller)
(bkz: trinidad-tobago)
(bkz: ekvador/@eachart muller)
(bkz: guyana)
(bkz: surinam)
(bkz: peru/#78640915)
(bkz: bolivya/@eachart muller)
(bkz: paraguay)
(bkz: brezilya/#63379615)
(bkz: uruguay/#66303530)
(bkz: arjantin/@eachart muller)
(bkz: şili/@eachart muller) -
bölgeler:
(bkz: atacama/#76555435)
(bkz: orta amerika)
(bkz: amazonlar)
(bkz: and dağları)
(bkz: patagonya/#88259305) ayrıca (bkz: #88259537) ve (bkz: arjantin iç savaşı/@eachart muller)
(bkz: buzullar)
(bkz: panama kanalı)
(bkz: meksika körfezi)
(bkz: karayipler)
(bkz: puerto rico)
(bkz: yucatan/#93650079)
(bkz: cusco/#80482563)
(bkz: guyanalar)
(bkz: fransız guyanası)
(bkz: antiller)
(bkz: aşağı kaliforniya)
(bkz: pampas)
(bkz: galapagos adaları)
(bkz: falkland adaları/#93862405)
(bkz: karayip adaları)
(bkz: paskalya adası) -
diller:
(bkz: kızılderili dilleri)
(bkz: quechua/#96120937) (bkz: quechua i) (bkz: quechua ii) (bkz: qichua) (bkz: kichwa)
(bkz: aymara)
(bkz: maya dili) (bkz: maya dilleri)
(bkz: nahuatl)
(bkz: guarani)
(bkz: mapuche)
(bkz: kaweshkar)
(bkz: chibcha) (bkz: muysccubun)
(bkz: amerind hipotezi)
(bkz: ispanyolca) (bkz: fransızca) (bkz: portekizce/@eachart muller) (bkz: ingilizce)
kültürler:
(bkz: kızılderililer)
(bkz: mestizo)
(bkz: mulatto) (bkz: zambo) (bkz: cafuzo)
(bkz: pardo)
(bkz: gringo)
(bkz: casta)
(bkz: amerindian) (bkz: otomi) (bkz: tlaxcalan) (bkz: totonac)
(bkz: moreno)
(bkz: malê/#85010725)
(bkz: montubio)
(bkz: afro-american) (sadece abd'dekiler değil, tüm amerika kıtası'ndaki siyahiler bu gruba dahil. afro-ecuadorianlar, afro-brasilenolar gibi. tabii hepsinin kökeni kölelik)
bunlardan bazılarını açıkladığı bir girdi için (bkz: #92868390)
(bkz: nazca kültürü) (bkz: pacaras kültürü)
(bkz: chinca kültürü)
(bkz: atacama kültürü)
(bkz: rapanui kültürü) (bkz: polinezya kültürleri)
(bkz: kaweshkar kültürü) (bkz: alacalufe)
(bkz: cañari/#82352342)
(bkz: muisca) (bkz: muisca konfederasyonu)
(bkz: conquistadores) (bkz: avrupalı fatihler) (bkz: espanoles)
(bkz: atlantic slave trade) (bkz: atlantik köle ticareti)
(bkz: asyalı göçmenler) (bkz: çinli bakkal)
(bkz: los turcos/#84894272) (bkz: latin amerika'da türkler/@eachart muller) ayrıca (bkz: #87670952) ve (bkz: #67096574)
(bkz: ermeniler) (bkz: #96802420)
(bkz: yahudiler)
tanrılar:
(bkz: ometecuhtli)
(bkz: huitzilopochtli)
(bkz: quetzalcoatl)
(bkz: xipe totec)
(bkz: mixcoatl)
(bkz: tlaloc)
(bkz: tezcatlipoca)
(bkz: gukumatz)
(bkz: itzamna)
(bkz: kukulkan)
(bkz: yopaat)
(bkz: inti)
(bkz: pachamama)
(bkz: mama ocllo) (bkz: mama uqllu)
(bkz: manco capac)
(bkz: vichama)
(bkz: viracocha)
(bkz: huitaca) -
önemli bazı şehirler (alfabetik sırayla):
(bkz: antigua/#62593571)
(bkz: antofagasta/#94027106)
(bkz: asuncion)
(bkz: belmopan/#93434869)
(bkz: bogota/#63515209)
(bkz: brasil)
(bkz: buenos aires/#66917306)
(bkz: cali/#63556171)
(bkz: cancun)
(bkz: caracas)
(bkz: cayenne)
(bkz: chetumal/#92919379)
(bkz: ciudad de mexico/#93613351)
(bkz: ciudad juarez)
(bkz: colonia del sacramento/#93858103)
(bkz: copacabana/#92919834)
(bkz: cordoba/#66898163)
(bkz: cuenca/#83051746)
(bkz: cusco/#80482563)
(bkz: georgetown)
(bkz: guatemala city/#62634443)
(bkz: guayaquil/#82683113)
(bkz: havana)
(bkz: kingston)
(bkz: la paz/#96647143)
(bkz: lima)
(bkz: nassau/#67047459)
(bkz: nazca)
(bkz: managua)
(bkz: manaus)
(bkz: medellin)
(bkz: mendoza/#94583983)
(bkz: merida/#62593255)
(bkz: montevideo)
(bkz: panama city)
(bkz: paramaribo)
(bkz: port-au-prince)
(bkz: puno/#78641282)
(bkz: punta del este/#96886722)
(bkz: quito/#82974088)
(bkz: rio de janeiro/#63379591)
(bkz: rosario)
(bkz: san ignacio/#87721741)
(bkz: san jose)
(bkz: san juan)
(bkz: san pedro de atacama/@eachart muller)
(bkz: san pedro sula)
(bkz: san salvador)
(bkz: santa ana/#87723064)
(bkz: santiago/@eachart muller)
(bkz: santo domingo)
(bkz: sao paulo)
(bkz: sucre)
(bkz: tegucigalpa)
(bkz: tijuana)
(bkz: valparaiso/#88114908) -
kişiler:
krallar:
(bkz: geronimo)
(bkz: atahualpa)
(bkz: tupac amaru)
(bkz: ii. moctezuma/@eachart muller)
(bkz: maximilian i of mexico/@eachart muller)
(bkz: vi. john)
(bkz: pedro i of brasil) (bkz: pedro iv of portugal) (bkz: dom pedro/#96405986)
askerler:
(bkz: rumiñawi/#85075259)
(bkz: simon bolivar) (bkz: el libertador)
(bkz: jose de san martin)
(bkz: manuel belgrano)
(bkz: martin miguel de güemes)
(bkz: antonio jose de sucre)
(bkz: francisco de paula santander)
(bkz: francisco de miranda)
isyancılar:
(bkz: tupac amaru ii/#98032879) (bkz: jose gabriel tupac amaru)
(bkz: tupac katari)
kaşifler/fatihler/soykıranlar:
(bkz: christoph colomb)
(bkz: hernan cortez)
(bkz: diego de almagro)
(bkz: bernal diaz del castillo)
(bkz: hernando pizarro) (bkz: gonzalo pizarro) (bkz: francisco pizarro)
(bkz: ferdinand magellan)
(bkz: vasco nunez de balboa)
(bkz: francisco vazquez de coronado)
(bkz: amerigo vespucci)
(bkz: john cabot)
(bkz: alexander von humboldt)
(bkz: charles darwin)
kadınlar:
(bkz: la malinche) (bkz: doña marina)
(bkz: maria teresa del toro y alayza)
(bkz: doña manuela sáenz/#82514645) (bkz: libertadora del libertador)
(bkz: eva peron)
(bkz: isabel martinez de peron/#97335501)
(bkz: cristina fernandez de kirchner)
(bkz: isabel allende/#97335501)
(bkz: gabriela mistral)
(bkz: lolita lebron/#99986707)
(bkz: griselda blanco)
(bkz: isabel moctezuma/#97336862)
(bkz: dilma rousseff)
(bkz: bartolina sisa/#98084491)
devrimciler:
(bkz: fidel castro)
(bkz: ernesto che guevera)
(bkz: emiliano zapata)
(bkz: augusto cesar sandino)
(bkz: pancho villa)
(bkz: pedro albizu campos)
(bkz: subcomandante marcos)
(bkz: cesar chavez)
diktatörler:
(bkz: hugo chavez)
(bkz: nicolas maduro)
(bkz: anastasio samoza)
(bkz: alberto fujimori)
(bkz: rafael trujillo)
(bkz: antonio lopez de santa anna)
(bkz: porfirio diaz)
(bkz: augusto pinochet)
(bkz: fulgencio batista)
(bkz: alfredo stroessner)
(bkz: solano lopez)
(bkz: carlos castillo armas)
(bkz: françois duvalier) (bkz: (papa doc)
(bkz: jorge rafael videla)
(bkz: manuel noriega)
(bkz: efrain rios montt)
devlet adamları:
(bkz: juan peron)
(bkz: getulio vargas)
(bkz: raul alfonsin)
(bkz: carlos menem)
(bkz: luiz inaci lula da silva)
masumlar:
(bkz: salvador allende)
(bkz: farabundo marti)
(bkz: monsignor oscar romero)
(bkz: bartolomeu dias)
haydutlar:
(bkz: pablo escobar) (bkz: carlos lehder) (bkz: medellin karteli)
(bkz: gilberto rodriguez) (bkz: miguel rodriguez) (bkz: helmer herrera) (bkz: cali karteli)
(bkz: jose santacruz londono)
(bkz: daniel barrera barrera)
(bkz: joaquin 'el chapo' guzman)
not: bu listeye eklemeler yapılacak ama çok uzun olduğu için ikinci bir kişiler listesi yapacağım. şimdilik bu kadarı kafi gelsin.
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap