keçuva

• inka imparatorlugunun resmi dili idi. bugun bolivya, peru, ekuador, kuzey $ili, arjantin ve guney kolombiya'da 8 ila 13 milyon ki$i bu dili konu$maktadir, yani gunumuzdeki en yaygin amerikan yerli dilidir. bolivya ve peru'nun resmi dillerinden biridir. coca, llama, puma gibi kimi sozcukler bu dilden ingilizce'ye gecmi$tir.
  
  (kaynak: wikipedia)
• güney amerika'daki pek çok şehrin, bölgenin isminin ait olduğu dil.
• inkaların antik dili..
• (bkz: keçuva imparatorluğu)
• yerli amerikan dilleri arasında en çok konuşulanlardandır.
  bir zamanlar peru'da kurulmuş olan inka medeniyeti'nin lingua francası idi (yani ülkenin ortak dili.).
  ispanyollar buraya geldiklerinde inkalılarla savaşmış (savaşın sebebinin de inka kralının kendisine uzatılan incil'deki tek bir harfi bile anlamayıp kitabı bir kenara fırlattığında orada bulunan ispanyol rahibin "bu kafir! kafir!" demesi ve sonrasında binlerce inka yerlisinin hayatının kaybetmesiyle sonuçlandığı söylenir.) ancak inkayı yıktıktan sonra dillerine dokunmamışlardır.
  
  ancak 1700lü yıllarda patlak veren başka bir olay, quechua dili ile ilgili her şeyin katı şekilde yasaklanmasına neden olmuştur. 1700lerde adını anımsayamadığım bir inkalı, diğer inkalılarla birlikte bir isyan çıkarmışlardı. isyan bir şekilde bastırıldı ancak dillerine de inanılmaz bir sansür konuldu sonrasında dediğim gibi.
  
  günümüzde halen quechua dili konuşulmaktadır. anadil konuşur sayısı 8,000,000 civarındadır. peru ve bolivya'nın resmi dilleri arasındadır.
  
  ancak ortada bir sıkıntı var. inkalılar kendi çocuklarına genel olarak quechua dilini duymamalarını sağlamaya çalışıyorlar. ispanyolcanın politik ve sosyoekonomik açıdan çok daha fazla avantajlı oluşu tabii ki sebep. insanlar kendi dillerini öldürüyorlar böyle işte. inşallah galceye yapılan iyileştirme çalışmaları quechua diline de uygulanır.
• keçuva dili, eklemeli(agglutinative) bir dildir. kelimeler, her biri farklı anlam taşıyan eklerin eklenmesiyle üretilir. cümledeki kelime dizilimi özne-nesne-fiil şeklindedir. sıfat, isimden önce gelir, cinsiyet ve sayı belirtmez(isp. gibi değildir.). aynı türkçedeki gibi; isimler, kişiyi, sayıyı, durumu belirten ekler alır:
  wasi :ev
  wasikuna :evler
  wasiy :evim
  wasiyki :(senin) evin
  
  wasi : yalın hâl
  wasita : evi(-i hâli)
  wasipaq: eve(-e hâli)
  wasipa : evde(-de hâli)
  wasimanta/wasipiqta : evden(-den hâli)
  
  türkçeye bu kadar benzemesinin sebebi eklemeli bir dil olmasıdır. türkçeyle akraba olabilir de olmayabilir de. bilimsel kanıta ihtiyaç vardır.
  
  yerli halkın hala kullanmasına rağmen konuşan sayısı, insanlar ispanyolca gibi yüksek saygınlıkla dilleri daha iyi yerlere gelmek amacıyla kullanmak istedikleri için azalmaktadır. ayrıca dil ispanyolcanın ağır etkisi altında kalmıştır ve birçok ispanyolca kelime barındırır. ayrıca ispanyolcanın, keçuva dilinin konuşulduğu ülkelerde okul dili olması dolayısıyla dil daha çok değer kaybediyor.
• and dağlarında kurulmuş olan inka medeniyetinin dili. bugün hala bu dağlık bölgelerde yaşayan insanlarca konuşulmaktadır. yaşayan bir dildir yani. arjantin ve şili'nin kuzeyi, bolivya, ekvador, kolombiya'nın güneyi ve peru'da yaklaşık 8 ila 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır (sadece peru'da nüfusun yaklaşık yüzde 25'inin bir keçuva/quechua dili konuştuğu düşünülüyor ama kesin rakamlar yok maalesef). bazı ülkelerde resmi bir statüsü varken bazı ülkelerde bu statüyü kazanmak için mücadele devam etmektedir.
  
  dilin iki ana alt kolu vardır: keçuva 1 ve keçuva 2. tabii bu alt kategorilerin de kendi varyantları var ama kafanızı şişirmek istemiyorum. aymara dilinin de bu aileden olduğu öne sürülse de çoklukla kabul görmez. aymara'nın tivanaku devletinin (tiwanaku) dili olduğu daha genel kabul görmüştür. keçuva dili tıpkı türkçe gibi sondan eklemeli bir dildir (agglutinative - bir yanlış anlamaya mahal vermemek için hemen belirteyim: 'türkçe ile akrabadır' yahut 'kızılderililer türktür' demeye çalışmıyorum. kıyasla açıklamaktan başka derdim yok).
  
  hemen tahmin edilebileceği üzere ispanyol istilacıları bölgeye gelince, bu dil de ispanyolcadan epey etkilenmiştir. dilin yapısı çok bozulmasa da çok sayıda kelime alışverişi söz konusudur (ispanyolcaya da epey kelime vermişlerdir. aslında sadece ispanyolcaya değil neredeyse tüm dünyaya katkıları olmuş: koka, lama, puma gibi). lokal konuşma dillerinde ise etkisi daha büyüktür. örneğin; ekvador'da konuşulan ispanyolcada epey yöresel keçuva kelime kullanılır. standart ispanyolca biliyorsanız bazen anlayamayabilirsiniz.
  
  tema: latin amerika tarihi
• üç sayısının etimoloji araştırmalarında karşımıza çıkan ve üç sayısının güç sözcüğünden geldiği teorisinde adı geçen dil…
• ünlü hitchcock başyapıtı psycho'nun kitabındaki norman bates obez bir kitap kurdudur. o cinayeti işleyeceği gecede elinde hayatında okuduğu en çarpıcı kitapla koltuğunda oturur. kitapta okuduğu yer inkaların zafer dansını anlatır bir sahnedir. savaşçılar bir halka şeklinde toplanarak yılan gibi kıvrılırlar. çalınan davul, derisi yüzülüp karnının üstüne gerilmiş bir düşman derisinden yapılmıştır. ölünün vücudu davulun kasasını meydana getirmektedir. darbeler ise sonuna kadar açılmış ağzından dışarı dökülmektedir. (midsommar'daki heykele benziyor, bu seferkinde bir enstrüman yapılmış) hem komik hem de tesirli bir sahnedir bu. hayatında asla evin dışında savaşmayı becerememiş/denememiş olan norman evin içinde koltuğuna gömülü bu sahneyi okuyup katharsis olur ve evet akabinde semiha berksoy benzeri bir dragqueen'e dönüşmüş bir halde kendi ritüelini
  gerçekleştirir, oraları az çok hepimiz biliyoruz.
  
  peki uzun uzun bu başlıkta işi ne psycho'nun?
  bu zafer dansının adıdır keçuva.
  
  edit: imla