• sovyetlerin karanlık yüzüne girelim biraz. bir milletin, bir idealin nasıl kana bulandığına, bir devrimin kendi çocuklarını nasıl yediğine değinelim.

    büyük temizlik, büyük arınma, büyük tasfiye veya büyük terör, sovyetler birliği'nde özellikle 1936 yılından 1938 yılına kadarki süreçte meydana gelen siyasi baskı kampanyasıdır. bu dönemde komünist parti ve hükümet yetkililerinin geniş çapta tasfiyesi, kulak baskısı, siyasette ordu yönetimi, yaygın polis gözetimi, sabotaj şüphesi ile takip edilme, karşı devrimcilere baskı, hapis ve keyfi idamlar söz konusuydu. tarihçiler, 1937–38 yıllarında stalinist baskıya bağlı toplam ölüm sayısını 680.000 ila 1.200.000 arasında tahmin etmektedirler. gulag sistemiyle birlikte gelen 136.520 ölüm de dahil edildiğinde, rakam daha da büyümektedir.

    robert conquest'in 1968 yılında yayımlanan the great terror kitabı ile sovyetlerin bu dönemi, batı dünyasında büyük terör adıyla anılır olmuştur. conquest'in kitaba verdiği isim, fransız ihtilali sırasındaki terör yönetimine kinayede bulunmasından mütevellittir.

    tanımı
    baskı terimi, o zamanlar sovyetler birliği lideri olan joseph stalin tarafından karşı devrimciler ve halk düşmanları olarak kabul edilen kişilerin kovuşturulmasını tanımlamak için resmen kullanılmıştı. tasfiyeler evvela kızıl ordu'da başladı ve orada geliştirilen teknikler hızla diğer bölümlerdeki tasfiyelere adapte edildi. yani ordudaki temizlik, bu dönemin özellikle en sert ve en hızlı bölümünü oluşturuyordu ve tekniklerin gelişimi için deneme tahtasıydı. komünist partinin liderliğinin belli kısımlarının yanı sıra, çoğu parti üyesi olan hükümet bürokratlarının ve kızıl ordu komutanlarının temizlenmesi de söz konusuydu. kampanyalar aynı zamanda toplumun entelijansiya, köylü ve kulaklar gibi diğer birçok sınıfını da etkilemiştir. çok sayıdaki nkvd operasyonu, sovyetler azınlıklarını beşinci kol topluluklar olmakla suçlamıştır. bir dizi tasfiye, resmi olarak polonya askeri teşkilatı tarafından sabotaj ve casusluk ihtimallerinin ortadan kaldırılması olarak açıklandı ama sonuç olarak tasfiye mağdurlarının çoğu polonya kökenli sıradan sovyet vatandaşlarıydı.

    nikita kruşçev'in 1956 tarihli gizli söylev'ine* ve tarihçi robert conquest'e göre, özellikle moskova yargılamaları'nda belirlenen çok sayıda suçlama, çoğunlukla işkence yoluyla elde edilen itiraflara ve karşı devrimci suçlarla ilgili olan sovyet rusya ceza kanunu'nun 58. maddesi'nin esnek yorumlanmasına dayanıyordu. o tarihte yürürlükte olan sovyet kanunları tarafından belirlenen yasal süreç, çoğunlukla nkvd troykalarının hızlı işlemleriyle değiştirilmişti.

    yüz binlerce mağdur, çeşitli siyasi suçlarla (casusluk, yıkım, sabotaj, sovyetler karşıtı propaganda, ayaklanma ve darbe hazırlamak için yapılan komplolarla bağlantılı olmak) suçlandı; kurşuna dizilerek hızlı bir şekilde idam edildi veya gulag çalışma kamplarına gönderildi. kamplara gönderilenlerin birçoğu, açlık, hastalık veya fazla çalışma nedeniyle öldü. kalan diğer kurbanlar ise, çeşitli deneylerde kobay olarak kullanılmıştır. kurbanlar, moskova'ya gaz kamyonları ile götürülmüş ve cesetleri butovo atış poligonu'nda yakılmıştır.

    büyük temizlik, nkvd başkanı genrikh yagoda'nın başkanlığı döneminde başladı ancak nikolai yezhov önderliğinde eylül 1936 ile ağustos 1938 arasında zirveye ulaştı ve bu yüzden yezhovshchina adı ile de sık anılır oldu. temizlik propagandaları, çoğunlukla stalin başkanlığındaki parti politbüro'sunun doğrudan emirleriyle gerçekleştirildi.

    arka planı
    1930'dan itibaren parti ve istihbarat yetkilileri, köylülerin zorla kollektifleştirilmesi* ve 1932-1933 sovyet kıtlığı'nın yanı sıra, milyonlarca köylünün şehirlere devasa ve kontrolsüz göç etmesinin yol açtığı "sosyal düzensizlikten" korkuyordu. avrupa'da büyüyen faşizm tehlikesi ile varlığını hissettiren savaş tehdidi, stalin'in, olası bir istila durumunda potansiyel bir ayaklanma kaynağı olarak gördüğü marjinal ve politik şüpheli kişilere karşı olan paranoyasını arttırdı. efsanevi "terörist, hain ve casus kolu, beşinci kol" düşüncesi, stalin'i temizliği derhal başlatmaya itti.

    sovyet siyasi jargonundaki "temizlik" terimi, partideki tasfiyenin bir kısaltmasıydı. örneğin 1933'te parti, 400.000 kişiyi sınır dışı etmişti ancak temizlik deyiminin işlevi, 1936'dan 1953'e kadarki dönemde değişecekti çünkü 1936'dan sonra parti'den kovulmak neredeyse kesin tutuklama, hapis ve çoğu zaman infaz anlamına geliyordu.

    siyasi temizlik, öncelikle stalin tarafından sırasıyla lev troçki ve nikolai bukharin'in önderlik ettiği sol ve sağ kanatlar da dahil olmak üzere geçmişteki ve o anki potansiyel muhalefet gruplarının varlığını engelleme çabasıydı. rus iç savaşı'nın ve sovyet ekonomisinin 1920'lerin sonunda yeniden yapılandırılmasının ardından nüfuzlu bolşevikler, lenin'den stalin'e geçen geçici savaş diktatörlüğünü artık gerekli görmüyordu. siyasi yelpazenin her iki tarafındaki muhalifleri, stalin'i "demokratik olmayan ve bürokratik yolsuzluk konusunda gevşek birisi" olarak nitelendirdi. mevcut liderliğe karşı çıkan bu muhalefet, devlet yetkililerine sunulan yüksek maliyetli ayrıcalıklara ve lükslere saldırarak işçi sınıfı arasında büyük destek sağladı. ryutin krizi, stalin'in şüphelerini haklı çıkarmış gibi görünüyordu, parti hiziplerini yasakladı ve kendisine karşı çıkan parti üyelerini yargılayarak demokratik merkeziyetçiliği katı bir şekilde sonlandırdı. sovyetler artık, de facto bir diktatörlük yönetimine evrilecekti.

    yeni parti örgütü biçiminde, özellikle politbüro ve stalin, ideolojinin tek yöneticileriydi. bu, tüm marksistlerin, özellikle de devrimin prestijli "eski muhafızları" gibi, stalin'den farklı görüşlere sahip olan güçlü devrimcilerin de ortadan kaldırılması anlamına geliyordu. temizlik başladığı sırada hükümet*, mihail nikolayeviç tuhaçevski ve béla kun'un yanı sıra lenin'in politbüro'sunu, yani bolşevik kahramanlarının neredeyse tamamını vurdu. nkvd, bu “sapkın” marksistlerin destekçilerine, arkadaşları ve ailelerine, rusya'da yaşasın ya da yaşamasın, saldırdı. mesela meksika'da öldürülmeden önce, troçki'nin ailesi neredeyse yok edilmişti. nkvd ajanı ramón mercader, stalin'in kişisel emri ile uygulamaya konulan, ajan pavel sudoplatov tarafından planlanan suikast görevinin bir parçasıydı.

    1934'te stalin, yaklaşık bir milyon insanın öldüğü büyük temizlik'i başlatmak için bahane olarak sergey kirov cinayetini kullandı. kirov, sağlam ve güvenilir bir stalin takipçisiydi ancak stalin, ılımlılar arasında ortaya çıkan popülerliğinden dolayı onu potansiyel bir rakip olarak görmüş olabilir diye düşünen bazı tarihçiler, bu cinayeti stalin'in düzenlediğini düşünmekterirler. 1934 komünist parti kongresi genel seçiminde kirov, merkez komiteye yalnızca 3 ret oy ile seçilmişti. stalin ise 292 ret oyu almıştı. kirov’un suikastından sonra nkvd, sürekli büyüyen bir grup olan eski muhaliflere, kirov cinayetinin yanı sıra ihanet, terörizm, sabotaj ve casusluk da dahil olmak üzere birçok suçlama ile saldırdı ve temizlik resmen başladı.

    temizlik için bir başka gerekçe, başlayabilecek bir savaş durumunda herhangi bir beşinci kol durumuydu. politbüro üyesi olarak temizliğe katılan vyaçeslav mihayloviç molotov ve lazar kaganoviç, temizlik boyunca bu gerekçeyi dile getirdiler ve her biri birçok ölüm listesi imzaladı. stalin, hem açıkça bir düşmanlık sergileyen almanya hem de genişleyen bir japonya tarafından tehdit edildiğine ve savaşın yakın olduğuna inanıyordu. sovyet basını, ülkenin faşist casuslar tarafından içeriden tehdit edildiğini her an sunuyordu. ekim devrimi'nden itibaren lenin, bolşeviklerin düşmanlarına karşı baskıyı, özellikle yaygın olarak kızıl terör diye adlandırılan kampanya sırasında, korkuları aşmak ve sosyal kontrolü kolaylaştırmak için sistematik bir yöntem olarak kullanmıştı. bu politika, stalin yönetimi ile de devam etti ve yoğunlaştı. kolektivizasyona karşı çıkan kulakların sınır dışı edilmesi ve ukrayna'da şiddetli bir kıtlık başlaması, basın aracılığı ile gizlenen durumlardandı. büyük temizliğin ayırt edici bir özelliği, ilk kez iktidar partisinin üyelerinin, eylemin kurbanları olarak büyük çapta dahil edilmiş olmalarıydı. terörün ölçeğinden dolayı, tasfiyelerin önemli mağdurları komünist parti üyeleri ve koltuk sahipleriydi. partinin temizliğine, devamında bütün toplumun temizliği eşlik etti ve arınma gittikçe büyüdü.

    moskova duruşmaları
    birinci ve ikinci moskova yargılamaları
    1936 ve 1938 yılları arasında, stalin'i ve diğer sovyet liderlerini öldürmek, sovyetler birliği'ni parçalamak ve kapitalizm düzenini yeniden tahsis etmek için faşist ve kapitalist güçlerle birlikte komplo kurmakla suçlanan eski üst düzey komünist parti liderleri için, üç büyük moskova mahkemesi kuruldu. bu davalar, lenin döneminde ve sonrasında işlenen en çirkin suçlara yardım ve yataklık ettiklerini itiraf eden ve ölüm cezasının uygulanmaması için yalvaran partinin üst düzey yetkililerini içeriyordu ve geniş çapta basın yoluyla duyurularak sergilendi.

    ilk duruşma ağustos 1936'da, baş sanıklarının eski parti liderlerinden ikisi grigory zinoviyev ve lev kamenev olduğu "troçkist-kamenevist-zinoviyevist solcu karşı devrimci blok" adıyla duyurulan 16 sanığa yapıldı. bu 16'lı, diğer birçok suçlamanın yanı sıra, kirov suikastı ve stalin'i öldürmek için komplo kurmakla suçlandılar. nkvd'nin zorla aldığı itiraflar sonrası hepsi ölüme mahkum edildi.

    ocak 1937’deki ikinci duruşmada, karl radek, yuri piatakov ve grigory sokolnikov’u içeren, troçki ve almanya ile birlikte komplo kurduğu söylenen, “sovyet karşıtı troçkist merkezi” olarak bilinen sanıklar yargılandı. hepsi suçlu bulundu ve sanıkların 13'ü kurşuna dizilerek idam edildi. geri kalanlar, bir süre sonra ölecekleri yer olan gulaglara gönderildi.

    ayrıca haziran 1937'de, tuhaçevski de dahil olmak üzere bir grup kızıl ordu komutanının, askeri mahkemeye çıkarılmadan önce yargılandığı gizli bir duruşma yapıldı. bu temizlik, ordunun en iyi subaylarını da vurmuştu ve sovyetler, gelecekteki savaşta bunun pişmanlığını çok yaşayacaktı.

    duruşmalara katılan bazı batılı gözlemciler, sovyet yargısının adil olduğunu ve sanıkların suçluluğunun tespit edildiğini belirtmiştir. bu değerlendirmeyi; sanıkların, duruşmaya işkence, zor kullanım, tehdit veya herhangi bir ilaçla çıkarıldıklarına dair net bir kanıt olmadan, açık mahkemede verdikleri "özgür itiraflar"'a dayandırdılar. örneğin ingiliz avukat ve parlamento üyesi denis nowell pritt: "bir kez daha, saygıdeğer sosyalistler kuşku ve endişelerle kuşatıldı ama bir kez daha dumanın savaş alanından uzaklaştığından emin olduk. yargılamalardaki suçluluğunun ve itirafların doğru olduğu ve kovuşturmanın adil bir şekilde yürütüldüğü gün gibi apaçıktır."

    itirafların ancak büyük psikolojik baskı ve sanıklara işkence uygulandıktan sonra verildiği malumdur. ogpu* eski subayı alexander orlov'un notlarında, itirafları almak için kullanılan yöntemler açıkça belirtilmiştir: rutin işkence, dayaklar, boğulmalar, mahkumları günlerce ayakta bekletme ya da uykusuz bırakma, tutuklama ve aileleri ile tehdit etmek. mesela, kamenev'in genç oğlu tutuklanmış ve teröristlik ile yargılanmıştı. aylarca süren bu işkencelerin ardından sanıklar, umutsuzluğa ve bitkinliğe sürüklenmekteydi.

    zinoviyev ve kamenev, itiraf şartı olarak politbüro'dan kendilerinin, ailelerinin ve takipçilerinin yaşamlarının korunacağına dair doğrudan bir garanti istedi. bu teklif kabul edildi ancak iddia edilen politbüro toplantısına alındıklarında sadece stalin, kliment yefremoviç voroşilov ve yezhov vardı. stalin, politbüro tarafından yetkilendirilen "komisyon" olduklarını iddia etti ve ölüm cezalarının uygulanmayacağına dair güvence verdi ancak duruşmadan sonra stalin, politbüro'nun verdiği güvence için yeterli üyenin olmadığını bahane ederek, sanıkları özgür bırakmak için verdiği sözü bozmakla kalmadı, akrabalarının çoğunu da tutuklatıp kurşuna dizdirdi.

    dewey komisyonu
    mayıs 1937’de, lev troçki'ye karşı yapılan moskova’daki yargılamalar hakkındaki gerçeği belirlemek için, amerika’da troçki’nin destekçileri tarafından bir araştırma komisyonu kuruldu. komisyon, amerikan filozof ve eğitimci john dewey tarafından yönetilmekteydi. dewey komisyonu moskova duruşmalarına, troçki'nin masumiyetini kanıtlamak amacıyla deliller sundu ancak kanıtların birçoğu kabul edilmedi ve mahkeme tarafından bu kanıtlar, şüpheli olarak teşhis edildi. kabul edilenler ise hafif suçlamalardı.

    örneğin, georgy pyatakov, troçki'den "terör yaratacak talimatlar almak" için aralık 1935'te oslo'ya uçtuğunu beyan etmişti. dewey komisyonu ise böyle bir uçuşun gerçekleşmediğini tespit etti. başka bir sanık, ivan smirnov, aralık 1934'te sergey kirov suikastına katıldığını ve emri troçki'den aldığını söylemişti. komisyon, smirnov'un suikast sırasında hapiste olduğunu ve orada olmasının mümkün olmadığını da mahkemeye kanıtladı.

    dewey komisyonu, daha sonra bulgularını, not guilty*** isimli 422 sayfalık bir kitapta yayımladı. kitap, moskova mahkemelerinde yargılananların masumiyetini savunuyordu. komisyon, kitaba önsöz olarak şunları yazdı:

    "somut delillerden bağımsız olarak, komisyon şunları belirtir:

    -moskova duruşmaları'nın yürütülmesi, amacın gerçeği belirlemek olduğuna önyargısız hiçbir insan evladını ikna edebilecek şekilde sürdürülmediği görülmüştür.

    -itirafların zorunlu olarak en önemli şey olduğu doğru olmasına rağmen, itirafların kendisi, onları elde etmek için herhangi bir zor kullanımdan uzak olup olmadığı konusu, komisyonu şüpheye itmektedir.

    -troçki, moskova’daki davalarda bulunan sanık ve tanıklardan hiçbirinden sovyetler birliği’ne karşı çıkmalarını istemedi ve troçki'nin sscb’de kapitalizmin restorasyonunu asla önermediğini, planlamadığını veya teşebbüs etmediğini ve iddia edilen yabancı güçlerle anlaşma yapılması talimatını vermediğini beyan ederiz.

    komisyon'un yorumu: 'bu nedenlerle, moskova davaları'na çerçeveyi biz oluşturuyoruzdur.'"

    sağcıların dahil oluşu
    ikinci duruşmada karl radek, troçkist okullardaki kadroların yanı sıra, yarı, çeyrek ve sekizde bir troçkistlerin, terör örgütünü bilmeyen ancak kendilerine sempati duyan köylülerin, liberallerin ve komünist partiye karşı bir cephe olan sağcı insanlardan oluşan üçüncü bir örgütün kendilerine yardım ettiklerini belirtmiştir.

    radek, "üçüncü örgüt" ile, bukharin'in önderliğinde sağlanan eski sağcı muhalefet grubunu kastederek:

    "kendimi, özellikle bir şeyden dolayı suçlu hissediyorum: suçluluğumu kabul edip örgütü ifşa ettikten sonra bile, inatla bukharin hakkında kanıt vermeyi reddettim. bukharin'in durumunun benimki kadar umutsuz olduğunu biliyordum, çünkü suçluluğumuz, hukuki olarak olmasa da özünde aynıydı. ama biz yakın arkadaşız ve entelektüel arkadaşlık diğer arkadaşlıklardan daha güçlüdür. bukharin'in benimle aynı hisler içinde olduğunu biliyordum. bu yüzden onu, nkvd'nin önüne atmak istemedim."

    üçüncü moskova duruşması
    moskova duruşmalarının en ünlüsü olan, yirmi birler yargılaması olarak bilinen üçüncü ve son yargılama, mart 1938'de başlamıştır. ilgili kişileri ve daha önceki duruşmalarda ucu açık olan iplikleri birbirine bağlayan kapsamı nedeniyle önemlidir. önceki davaların doruk noktası olmasının ötesinde, üçüncü enternasyonal eski başkanı nikolai bukharin’in liderliğinde, alexei rykov, christian rakovsky, nikolai krestinsky ve daha somra eski nkvd sorumlusu genrikh yagoda, sağcı ve troçkist ihanet örgütü kurmakla suçlanmıştır.

    yagoda'nın sanıklardan biri olması, temizliğin nkvd'de iyice hızlanarak kendisini tüketmeye başladığı anlamına geliyordu. mahkemede, bukharin ve sözde örgütü, lenin ve stalin’i 1918’den öldürmeye teşebbüs, maksim gorki’yi zehirle öldürmek, sovyet rusya'yı ayırmak ve topraklarını almanya, japonya, ingiltere ve diğer devletlere peşkeş çekme iddiaları ile yargılandı.

    daha önceki yargılamalarda mahkeme sürecini sempatik bulan gözlemciler bile, bu yeni iddiaların artık yenilir yutulur cinsten olmadığını düşünüyorlardı ve temizlik, stalin dışında neredeyse yaşayan tüm eski bolşevik liderleri içerecek şekilde genişletilmisti. stalin'in temizlik rüzgarı estirdiği yıllarda, diger bütün yargılamalar içinde özellikle marksist bir uluslararası duruş teorisyeni olan bukharin'in yargılanması ve idam edilmesi, batılı aydınları şok etmişti. bertram wolfe, jay lovestone, arthur koestler ve heinrich brandler gibi bazı önde gelen komünistler için bukharin davası, komünizmin kırılma anının işaretiydi ve hatta bu dava, ilk üçünü hararetli anti-komünistlere dönüştürmüştü. onlara göre bukharin'in itirafı, oğullarının kıyımına yol açan komplo ile birlikte kendisinin ve komünizmin çöküşünün ayaklı kanıtıydı.

    bir yıldan fazla süren bu duruşma, kanıtlar ile itirafların hazırlanma süresi ve bazı parti üyelerinin yoldaşlarını suçlama konusundaki isteksizlikleri nedeniyle sürekli ertelenmişti. o sırada stalin, süreci hızlandırmak için şahsen müdahale etti ve yagoda'yı yezhov ile değiştirdi.

    bukharin'in itirafı
    duruşmanın ilk gününde nikolay krestinsky, yazılı itirafını reddetti ve tüm suçlamalarda masum olduğunu iddia etti. bununla birlikte, ertesi gün, omzundaki çıkık gibi "özel sebepler" yüzünden savunmasını değiştirdi.

    anastas mikoyan ve molotov, daha sonra bukharin'e asla işkence edilmediğini iddia etmiş olsalar da, sorgu memurlarının dayak ve işkence konusunda emir aldıkları kayıtlarda mevcuttur çünkü temizliğin "yıldız" sanığı olan bukharin'den itiraf almak, sürecin en önemli adımı olacaktı. üç ay boyunca ışık dahi göremeyen bukharin'in, işkencelere dayanıyor olmasına rağmen, ailesi ile tehdit edildiğinde direnci kırılmıştı ve nkvd'ye bir itiraf sundu. stalin aldığı itiraftan hoşnuttu ama üzerinde değişiklik yaptı. yapılan değişikliği gören bukharin itirafını tümden geri çekti ama bu, daha da şiddetli bir sorgu ile yeniden baş başa kalmasına neden oldu.

    itirafını tekrar sunmak zorunda kaldıktan sonra 15 mart 1938'de, kommunarka atış poligonunda kurşuna dizilerek idam edildi. idamından önceki duruşmada savunmasını şu sözlerle bitirdi: "işlediğim en canavarca suç, kurduğumuz bu sovyet sosyalist cumhuriyetler birliği ülkesinin yeni sürecindeki gelişimi için çabalamaktı. umarım bu yargılama, ülkemin ilerlemesi önündeki son şiddetli sınavıdır ve ölümüm, bütün engelleri aşmasını sağlar."

    idamı engellemek için nobel ödüllü romain rolland da devreye girip stalin'e bir mektup yazmıştı ve mektubunda bukharin'in idamının, fransız ihtilali sırasında giyotinle idam edilen büyük kimyager antoine lavoisier'nin idamıyla benzer olduğunu belirtmişti. "gorki'nin hatrına size yalvarıyorum. eğer bir şeylerden suçlu bile olsa, onu idam etmeyin." mektubunu, "merhametiniz için defalarca yalvarıyorum" diyerek bitirmişti. ama stalin cevap vermek zorunda bile olmadığını belirtti ve idamı gerçekleştirdi. devrim bütün çocuklarını bir bir yiyordu ve bolşevik devrimini yapanların içlerindeki en entelektüellerden birisi olan bukharin böyle göçtü dünyadan. bukharin'in idamı, almanya'nın avusturya'yı ilhakı, yani anschluss haberinin gölgesinde kaldı.

    ordudaki temizlik
    temizlikte, kızıl ordu ve sovyet donanmasının beş mareşalinin üçü, 15 ordu komutanının 13'ü, dokuz amiral'in sekizi, 57 ordu komutanının 50'si, 186 tümen komutanının 154'ü, 16 ordu komiseri'nin* hepsi ve 28 kolordu komutanının 25'i tasfiye edildi.

    ilk başta kızıl ordu subaylarının %25-50 civarının tasfiye edildiği düşünülüyordu; ama gerçek rakam % 3.7-7.7 arasındadır. bu tutarsızlık, kızıl ordu kolordu komuta sisteminin gerçek boyutunun yanlış bilinmesinin sonucuydu ve tasfiye edilenlerin çoğunun yalnızca partiden çıkarıldığı göz ardı edilmişti. ayrıca 1937-1939'da tasfiye edilen subayların yüzde otuzunun hizmete geri dönmelerine izin verildi.

    temizlik büyüyor
    artık 1917 devrimi sırasında veya lenin'in sovyet hükümetinde önemli roller oynayan bolşeviklerin neredeyse tamamı idam edilmişti. ekim devrimi'nden büyük temizliğe kadarki süreçte hayatta kalan eski politbüro’nun altı üyesinden hayatta kalan tek kişi stalin'di. diğer beş kişiden dördü idam edilmişti. beşincisi, lev troçki, 1929’da sovyetler birliği’nin dışına sürgüne gitmek zorunda bırakıldı, ancak o da 1940’da, meksika’da sovyet ajanı ramón mercader tarafından öldürüldü. lenin'in 1924 yılındaki ölümü ardından politbüro’ya seçilen yedi üyeden de dördü idam edildi, birisi* intihar etti ve yalnızca ikisi* sağ kaldı.

    bununla birlikte, eski bolşevik liderlerin yargılama ve idamları, buzdağının görünür kısmı olmasına rağmen, tasfiyelerin yalnızca küçük bir bölümüydü. 1992 yılında merkez komitesi arşivlerinde vladimir bukovski tarafından keşfedilen bir dizi belge, ekonomideki planlı tüm faaliyetlerde olduğu gibi, tutuklama ve idam konusunda da plan-program ve yüksek rakamların olduğunu gösterdi. nkvd mensuplarının tutuklama ve ölüm kotaları dahi vardı.

    mağdurlar, gıyaben ve kayıt/yargı dışı organlar tarafından mahkum edilmekteydi. nkvd'nin 00447 numaralı emri, iki kişilik (nkvd komiseri nikolay yezhov ve başsavcı andrey vyshinsky veya onların vekilleri) bir ekibin, ulusal sınırlar içerisindeki tüm tutuklama ve suçlamaları gerçekleştirmesine olanak tanımıştı.

    nkvd'nin tüm kitlesel operasyonlarının en önemli özelliği esneklikti. şüpheler sebebiyle mahkum sayısı kolayca arttırılabilirdi; belirli bir mahkumun vurulup vurulmayacağı veya gulag kamplarına gönderilip gönderilmeyeceği, tamamen nkvd görevlilerinin sorumluluğundaydı; işlemlerin tamamlanması için belirlenen zaman sınırları tekrar tekrar uzatılabilmekteydi.

    mağdurlar, geceleri ya hapishanelerde, ya nkvd karargahının mahzenlerinde ya da tenha bir bölgede, genellikle de ormanlarda idam edilirdi. nkvd memurları, mahkumların infazlarında tabanca kullanıyorlardı ve hedef her zaman kafa idi.

    entelijansiya
    1920'lerde ve 1930'larda 2.000 yazar, entelektüel ve sanatçı hakkında suçlama yapıldı. hapishanelerde ve toplama kamplarında ise 1.500'ü öldü. güneş ışığı geliştirme araştırmalarının, stalin tarafından marksizm dışı bir çalışma olarak değerlendirilmesinden sonra, 1936 ve 1938 arasında yirmi yedi gökbilimci bir anda ortadan kaybolmuştu. meteoroloji ofisi, ürünlere zararlı olan havayı önceden tahmin edemediği için 1933’ün başlarında şiddetli bir şekilde tasfiye edilmişti. bunun gibi birçok aydın kesim temizlikten nasibini almıştı. gelin görün ki temizliğin asıl vurduğu kesim, yazarlardı. büyük temizliğin yuttuğu yazarlar:

    -şair osip mandelstam, 1934’te stalin karşıtı ünlü şiiri stalin epigram’ı arkadaş çevresine okuduğu için tutuklandı. nikolai bukharin ve boris pasternak’ın müdahalesi ile infaz engellendi ve stalin, nkvd'ye mandelstam'ı sürgüne göndermelerini emretti ve mandelstam üç yıl boyunca cherdyn’e gönderildi, ancak bunun geçici bir özgürlük olduğu ortaya çıktı. stalin, mandelstam'ı unutmamıştı ve 1938 yılının mayıs ayında, “devrim karşıtı faaliyetler” nedeniyle şair tekrar tutuklandı. 2 ağustos 1938'de mandelstam, çalışma kamplarında beş yıl hapse mahkum edildi ve 27 aralık 1938'de vladivostok yakınlarındaki bir transit kampta öldü. pasternak’ın kendisi de neredeyse temizlikten nasibini alıyordu ancak stalin’in pasternak’ın ismini listeden çıkardığı söyleniyor. nkvd'ye verdiği emirde pasternak'ı kastederek “bu bulut sakinine sakın dokunmayın,” demişti.

    -yazar isaac babel mayıs 1939'da tutuklandı ve kan lekeli(!) itiraf belgesine göre, troçkist bir örgütün üyesi olduğunu ve fransız yazar andré malraux tarafından fransa adına casusluk yapmak üzere işe alındığını "itiraf etti". son sorguda itirafını geri çekti ve savcılığa masum olduğunu belirtti ama nafileydi. babel, bir nkvd troykasının önünde yargılandı ve aynı anda fransızların, avusturyalıların ve troçki'nin casusluğunun yanı sıra, bir terör örgütüne üye olmaktan mahkum edildi. 27 ocak 1940'ta butyrka hapishanesinde vuruldu.

    -yazar boris pilnyak, 28 ekim 1937'de karşı devrimci faaliyetler, casusluk ve terörizm nedeniyle tutuklandı. bir raporda, andré gide ile gizli toplantılar yaptığı ve ona sscb'deki durum hakkında bilgi sağladığı iddia edildi. "gide'nin bu bilgiyi sscb'ye saldırmak için kitabında kullandığı konusunda hiçbir şüphe yok" hükmü, pilnyak'ın defterini dürmeye yetmişti. pilnyak, 21 nisan 1938'de yargılandı, 15 dakika süren duruşmada ölüme mahkum edildi ve kısa bir süre sonra idam edildi.

    -tiyatro yönetmeni vsevolod meyerhold ise 1939'da tutuklanmıştı. şubat 1940'ta da japon ve ingiliz istihbaratı için "casusluk" yaptığı gerekçesiyle vuruldu. karısı, aktris zinaida raikh ise, eşinin tutuklanmasının hemen ardından evinde öldürülmüştü. meyerhold, 13 ocak 1940 tarihli molotov'a yazdığı bir mektupta, kendisine uygulanan sorgulama yöntemlerine dair detayları vermişti:

    "memurlar, 65 yaşında hasta bir adam üzerinde güç kullanıyorlar. yüzüstü yatırıldım, ayağımın tabanı ve omurgamın üstü kauçuk bir kayışla dövüldü... sonraki birkaç gün, bacaklarımın bu kısımlarında iç kanama oluştu ve kayışla tekrar kan oturan yerlerime vurdular. mavi-sarı morluklar ve acı o kadar yoğundu ki, bu hassas bölgelere kaynar su dökülüyormuş gibi hissettirdi. acı çekip ağladım. onlara yalan söyleyerek sıkıntıları sona erdirebileceğimi umut ederek kendimi suçladım. 18 saatlik acı dolu sorgulamadan sonra yatağa uzanıp uykuya daldığımda, 1 saat bile geçmeden gelip işkenceye devam ettiler."

    -gürcü şair titsian tabidze, 10 ekim 1937'de ihanet sebebiyle tutuklandı ve hapishanede işkence gördü. sorgulamada sovyet karşıtı faaliyetlerinde ortak hareket ettiği kişileri sorduklarında, yalnızca 18. yüzyılda yaşamış olan gürcü şair besiki'yi suç ortağı olarak seçmesi, mizah anlayışının gelişmiş olduğunun kanıtıydı. 16 aralık 1937'de idam edilmiştir.

    -tabidze'nin hayat boyu arkadaşı ve dostu olan şair paolo iashvili, defalarca kez dostlarından birkaçını, devlet zoruyla halk düşmanı olarak kınamak zorunda kalmıştı. birçok ahbabını görevden alan ve ölüme mahkum eden kamu yargılamalarına katılması da şart koşulmuştu. sovyet güvenlik şefi ve stalin'in emri altındaki gizli polis teşkilatı yöneticisi lavrentiy beria ve önceki nkvd şefi yezhov, iashvili'nin dostu tabidze'yi hedefe aldıklarında, iashvili'den tabidze'yi kınamasını istediler. en yakın dostunu suçlamanın ve kınamanın, vicdanı için en büyük yük olacağını düşünen iashvili, yazarlar birliği binası önünde av tufeği ile kendisini vurarak intihar etti.

    -1937’nin başlarında şair pavel nikolayeviç vasiliev, yargılanan nikolay bukharin’i "proleter rusya'nın en yüce asaletli ve vicdanlı adamı” olarak savunmuştu. bukharin'i savunması, vasiliev'i stalin, nkvd ve pravda'nın baş düşmanı haline getirdi. ikinci moskova davası’nda diğer yazarlara verdiği demeçle iyice mimlendi ve "rus edebiyatının tabularını pornografik yazılarla deviren" olarak değerlendirildi. 16 temmuz 1937'de vurularak infaz edildi.

    -felsefe ve marx-engels enstitüsü başkan yardımcısı jan sten, stalin hegel'in diyalektiğini incelemek için çok uğraşırken stalin'in özel öğretmeniydi. (stalin, 1925'ten 1928'e kadar haftada iki kez ders alıyordu, ancak bazı temel fikirlerin bile üstesinden gelmekte zorlanmıştı. stalin, "fransız devrimi'ne aristokratik tepki" olarak adlandırdığı alman idealist felsefesine karşı kalıcı bir düşmanlık geliştirmişti.) 1937'de sten, kendisini “menşevileştirme* idealistleri” şeflerinden biri ilan eden stalin'in doğrudan emriyle tutuklandı. 19 haziran 1937'de, lefortovo hapishanesi'nde öldü.

    -şair nikolay klyuev, 1933'te sovyet ideolojisine aykırı olduğu için tutuklandı. yıllarca hapishanede kaldı ve ekim 1937'de vuruldu.

    -tolstoy hanesinin alt kollarından ve rusya'nın soylu ailelerinden biri olan durnovo hanesinde doğan rus dilbilimci nikolay durnovo, 27 ekim 1937'de idam edildi. modern bilim dili üzerine dilbilimsel terminolojinin temelini oluşturan rus lehçelerinin bir sınıflandırmasını oluşturmuştu.

    -mari halk şairi ve oyun yazarı sergey chavain, 11 kasım 1937'de yoshkar-ola'da idam edildi.

    -20. yüzyılın en önemli ukraynalı tiyatro yönetmeni kabul edilen ukraynalı tiyatro ve sinema yönetmeni les kurbas, 3 kasım 1937'de vuruldu.

    -rus yazar ve kaşif maksimilian kravkov, "japon-sr terörist casusluk örgütü" mensubu olduğu iddiasıyla tutuklandı. 12 ekim 1937'de idam edildi.

    -rus esperanto yazarı ve tercümanı nikolay nekrasov 1938'de tutuklandı ve "faşist, casus, esperantistlerin terör örgütü organizatörü ve lideri" olmakla suçlandı. 4 ekim 1938'de idam edildi. kendisinden 1 gün önce, 3 ekim 1938'de başka bir esperanto yazarı vladimir varankin de idam edilmişti.

    -oyun yazarı ve avangard şair nikolay oleynikov, 24 kasım 1937'de "toplumu yıkıcı zararlar verdiği" gerekçesiyle tutuklandı ve idam edildi.

    -modern yakutistan edebiyatının kurucularından biri olarak görülen yakut yazar platon oyunsky, 1939 yılında hapishanede öldü.

    -sergey prokofiev'in balesi romeo ve juliet'in synopsisini oluşturmaktan sorumlu rus dramaturg adrian piotrovsky, 21 kasım 1937'de idam edildi.

    -1930'dan 1937'ye kadar sovyet film tekelinin fiili üreticisi olan boris shumyatski, sovyet film endüstrisinin de temizlikten nasibini almasının ardından 1938'de "hain" olarak idam edildi.

    -sinolog julian shchutsky "japon casusu" olduğu gerekçesiyle mahkum edildi ve 2 şubat 1938'de idam edildi.

    -bazı doğu asya dillerinde uzman olan rus dilbilimci nikolay nevski, "japon casusu" olduğu iddiasıyla nkvd tarafından tutuklandı. 27 kasım 1937'de, japon olan karısı isoko mantani-nevski ile birlikte idam edildi.

    -ukraynalı drama yazarı mykola kulish, 3 kasım 1937'de idam edildi. rönesans'ın infazı olarak adlandırılan süreç, ukrayna'nın aydınlanma sürecindeki aydınlarını hedef alan temizliğin boyutunu gösterir. ukraynalı birçok şair, tiyatro ve kitap yazarı, piyanist ve düşünür, öldürülmüştü. ukrayna'nın parlak dönemi böylece sonra ermişti ve bu topraklar için rönesans başlamadan bitmişti.

    eski kulaklar ve diğer sovyet karşıtı unsurlar
    2 temmuz 1937'de stalin, bütün bölgesel parti şeflerine (nkvd bölge şeflerine de bir kopyasını) çok gizli birer mektup göndererek, beş gün içinde idam edilmesi, kamplara gönderilmesi ve tutuklanması gereken kulaklar ile "suçluların" tahminlerini sunmalarını emretti. birkaç gün içinde üretilen bu rakamlar, polis gözetiminde zaten "gözaltında" olanların sayısı ile kabaca eşleşiyordu.

    30 temmuz 1937'de, eski kulaklar ve diğer sovyet karşıtı unsurlara (çarlık rejiminin eski yetkilileri, komünist parti dışındaki eski siyasi parti üyeleri, vb.) karşı yönlendirilen nkvd'nin 00447 numaralı emri yayımlandı. bu kişiler, nkvd troykalarının kararları ile yargısız infaz edilerek gulag cezaevi kamplarına gönderileceklerdi.

    nkvd tarafından yıllar boyunca takip edilen ve mimlenilen şüpheli sınıflar, sistematik olarak kategorize edilmişti ve temizliğin potansiyel hedefleriydi: daha önce ülkenin uzak bölgelerine gönderilen kulaklar (sibirya, ural, kazakistan, kuzeyin en uç kısımları), eski çarlık memurları, beyaz ordunun eski subayları, köylü isyanlarına katılanlar, din adamları, oy kullanma haklarından mahrum edilenler, bolşevik olmayan partilerin eski üyeleri, hırsızlar gibi olağan suçlular polise ve diğer kolluk kuvvetlere karşı gelenler. birçoğu, polis taramasında rastgele olarak, ihbarlar sonucu ya da sadece yakınları, arkadaşları veya hali hazırda tutuklanan insanları tanıdıklarından dolayı tutuklandı. kulak operasyonu sırasında pek çok demiryolu işçisi, kolhoz, genel işçi ve mühendis, önemli stratejik fabrikalarda, demiryollarında veya şantiyelerde çalışmakta ya da yakınında çalışmaktan rahatsızlık duydukları için tutuklandı. önceki yıllarda birçok iş kazası yaşanmıştı ve nkvd, isyan çıkartan bu kişileri hedefine aldı. 1937–1938'de nkvd, bu iş kazası davalarını yeniden açtı ve bu kazalarda bulunan neredeyse bütün insanları sistematik olarak “sabotaj” veya “yıkım” suçu işledikleri gerekçesiyle hapsetti.

    aktif cemaatler de dahil olmak üzere ortodoks din adamlarının neredeyse tamamı imha edildi: 35.000 din adamınin % 85'i tutuklandı. özellikle baskıya karşı savunmasız olanlar, sürekli polis gözetimi altında olan ve devasa bir potansiyel düşman havuzu oluşturan "özel yerleşimciler"* idi. bunlar arasından büyük temizlik sırasında en az 100.000 kişi tutuklandı.

    hırsızlar gibi halkı tehdit eden suçlular da hedefteydi. örneğin moskova'daki butovo atış poligonunda idam edilen 20,765 kişiden yaklaşık üçte biri siyasi olmayan bir suçla yargılanmıştı.

    kulak operasyonu başlatıldığında*, bölgesel parti ve nkvd yöneticileri, gayretlerini göstermek ve stalin'in gözüne girmek için kotalarda artış talep etti. hepsi, en çok tutuklamayı ve idamı yapmak için adeta yarışıyordu. bu istek üzerine kotalar artırıldı ancak bu sadece aşağıdan gelen taleplerin sonucu değildi. yeni ödenekler stalin ve yezhov tarafından kendi inisiyatifleriyle daha da büyük rakamlarda dağıtıldı. 15 ekim 1937'de politbüro, tutuklama sayısının en az 120.000 (birinci kategoride 63.000 ve ikinci kategoride 57.000) olmasını şart koştu. 31 ocak 1938'de stalin, 48.000 olan idam sayısını, 57.200'e çıkarttı.

    polis, marjinallerin ve diğer "düşmanların" bulunabileceği pazarları ve tren istasyonlarını taradı ve hepsini bir bir topladı. tutuklama sayısının artması üzerine nkvd personeli yetersiz kalmıştı. 25.000 memurdan oluşan nkvd devlet güvenlik personeli, polis ve sivil parti veya komsomol* üyeleri tarafından destekleniyordu.

    her nkvd yerel biriminin gerçekleştirmesi gereken tutuklamaların bir kotası vardı ve her biri eğer tutturamazsa para cezasına çarptırılıyordu. nkvd, günlerce kesintisiz sorgulama yapıyordu ve mahkumları, iddia ettikleri suçları itiraf etmeye zorlamak için türlü işkence yöntemleri kullanıyordu. prosedürü hızlandırmak için mahkumlar çoğu zaman, sorgulayıcının daha sonra itirafı üzerine yazdığı önceden basılmış sorgulama folyolarının boş sayfalarını imzalamak zorunda kalıyorlardı.

    soruşturmaların ardından dosyalar, sanık yokluğunda kararları açıklayan nkvd troykasına gönderilirdi. yarım gün süren bir oturumda bir troyka, birkaç yüz davaya hüküm verebiliyordu. hükümler (gulag çalışma kamplarına gönderilmek ya da ölüm cezası) oldukça barizdi ve bu sebeple hızla karar alınabiliyordu. verilen ölüm cezaları hemen uygulanıyordu. infazlar, geceleri ya hapishanelerde ya da nkvd'nin yönettiği tenha bölgelerde yapılmaktaydı ve büyük şehirlerin hemen dışları, en çok tercih edilen yerlerdi.

    kulak operasyonu 1937-38'deki en büyük temizlik kampanyasıydı; 669.929 kişi tutuklandı ve 376.202 kişi idam edildi; bu, bilinen infazların yarısından fazlasını oluşturmaktadır.

    temizliğin diğer ırkları hedefe alışı
    nkvd, 1937’de başlayıp, 1939’da polonya’nın sovyetler tarafından işgal edilmesine kadarki süreçte, nikolay yezhov tarafından "etrafımızfaki kapitalist düşmanlar" diyerek tanımlandığı belirli milletleri hedef alan bir dizi toplu operasyon gerçekleştirdi. nkvd'nin polonya operasyonu, bu operasyonların en büyüğü idi. bu kampanya ile hedeflenen ulusal azınlıklar, sovyetler birliği nüfusunun yalnızca % 1,4'ü olmasına rağmen, büyük temizlik mağdurlarının % 36'sını oluşturuyordu. kulak operasyonu'nda tutuklananların %50'si idam edilmişti ama azınlıklarda bu oran %74'tü. 111.000'in üzerinde tutuklanan polonyalı infaz edildi. eşleri ve çocukları da, 00486 sayılı nkvd emri ile tutuklandı ve kadınlar, 5-10 yıl zorunlu çalışmaya mahkum edildi, küçük çocuklar ise yetimhanelere konuldu. idam edilen ve tutuklanan herkesin bütün mallarına da el koyuldu. geniş ailelerin birçoğunun ise her şeyleri ellerinden alındı ve öylece bırakıldı. bu da, ailelerinin büyüklüğüne bağlı olarak, 200.000-250.000 polonya kökenli insanı etkiledi. polonya operasyonu, nkvd mağdurlarının en fazla olduğu süreçti. birçok polonyalı, sırf telefon rehberi ve elindeki kitap veya defterler lehçe olduğu için tutuklanmıştı. bu, nkvd'nin gözünde onları potansiyel hain ilan etmeye yeterli bir sebepti. toplamda 143.810 tutuklama ve 111.091 idam söz konusuydu. idam edilenlerin en az seksen beş bininin etnik polonyalılar olduğunu tahmin edilmektedir. geriye kalanlar ise, daha fazla bilgi olmaksızın lehçe konuşanlardır ve kimlikleri belirsizdir.

    polonya operasyonu, sovyetler birliği'nde varolan birkaç milletin diasporalarını hedef alan benzer nkvd gizli kararnameleri için bir model teşkil etmişti. sıradaki azınlık hedefler; finler, letonyalılar, estonyalılar, rumenler, yunanlar ve çinliler'di. sovyet vatandaşları olan ve ataları yıllarca sovyetler birliği'nde ve rus imparatorluğu'nda ikamet etmiş olan azınlıklarla ilgili olarak, nkvd gizli emirler çıkarttı. sadakatsizlikleri veya en ufak şüpheli davranışları, tutuklamalar ve idam kararları için yeterli bir gerekçe olacaktı. en sonunda birkaç tarihçi, nkvd'nin yaptığı bu şeyi soykırım olarak niteledi ve diğer devletleri, bunu incelemeye davet etti.

    batılı göçmen kurbanlar
    temizliğin bir diğer kurbanları olan batılı göçmenlerin büyük kısmı, büyük buhran'ın zirve yaptığı dönemde iş bulmak için sovyetler birliği'ne göç etmiş amerikalılardı. temizliğin en faal oldu zamanlarda, amerikalı göçmenler abd büyükelçiliğini adeta kuşattı ve pasaport için yalvardılar, böylece sovyetler birliği'nden ayrılabileceklerdi. ancak büyükelçilik yetkilileri tarafından geri çevrildiler ve hemen nkvd ajanları tarafından büyükelçiliğin kaldırımlarında tutuklandılar. götürüldükleri yer olan butovo atış poligonunda birçoğu öldürüldü diğerleri de gulaglara yollandı. ek olarak, 141 amerikan kökenli komünist, sandarmokh'da idam edildi ve gömüldü. 127 fin-kanadalı da yine aynı yerde vuruldu ve aynı yere gömüldü.

    gulag mahkumlarının infazları
    gulag kamplarına gönderilen siyasi mahkumların neredeyse tamamı idam edilmişti. nkvd'nin 00447 numaralı emri, siyasi suçluların dışında kamplardaki en uzlaşılamaz ve inatçı sovyet karşıtı unsurları hedef aldı ve bunların hepsi birinci kategori kapsamında değerlendirildi, yani hepsi vuruldu. bu emirle, 10.000 infaz kararı verilmişti, ancak 1938 yılının sadece mart-nisan aylarında dahi, bu rakamın en az 3 katı kişi infaz edilmişti.

    moğollara uygulanan temizlik
    1930'ların sonlarında stalin, nkvd operasyonlarını moğolistan halk cumhuriyeti'ne yönlendirmiş, nkvd troykasının moğol bir versiyonunu kurmuş ve japon casusu oldukları gerekçesiyle suçlanan onbinlerce insanı gulaglara göndermişti. lama budistleri, kurbanların çoğunu oluştururken, temizlikte toplam 18 bin kişi öldü. diğer mağdurlar, bazı sıradan işçiler ve çobanlarla birlikte siyasiler ve akademisyenlerdi. 2003 yılına kadar budist rahip ve sivili içeren yüzlerce toplu mezar keşfedildi.

    büyük temizliğin nihayete ermesi
    1938 yazında yezhov, nkvd başkanlığı görevinden alındı, yargılandı ve idam edildi. stalin'in güvenine sahip olan gürcü lavrentiy beria, yezhov'un yerine nkvd başkanı olarak atandı. 17 kasım 1938'de sovnarkom ile merkez komitesi'nin ortak kararnamesi ve beria'nın imzaladığı nkvd emriyle, sistematik baskı, temizlik ve nkvd emirlerinin çoğu iptal edildi. yürürlükte olan ölüm cezalarının uygulanması da askıya alındı. kararname, büyük sovyet tasfiyelerinin sona erdiğini gösteriyordu.

    yine de, kitlesel tutuklama ve sürgün uygulaması, stalin'in 1953'teki ölümüne kadar devam etti. siyasi ve askeri infazlar da sürüyordu, ancak ikinci dünya savaşı sırasında katyn katliamı ve diğer nkvd katliamları dışında, çok daha küçük bir ölçekteydi. ünlü bir örnek, 12 ağustos 1952'de on üç tanınmış yidiş yazarın idam edildiği katledilen şairler gecesi'dir. michael parrish gibi bazı tarihçiler, büyük terör'ün 1938'de resmi olarak sona ermesine rağmen, 1940'larda, daha az olsa da, devam ettiğini savunurlar.

    temizlik fiilen bitse de hala devam ediyordu. temizliğin baş aktörlerinden olan yezhov da temizlikten nasibin almıştı. diğer örnekler arasında, nisan 1938'de tutuklanan ve şubat 1939'da (eşi g. a. yegorova, ağustos 1938'de vuruldu) vurularak (veya işkence ile) infaz edilen sovyetler birliği mareşali aleksandr yegorov; 1938 temmuz'unda tutuklanıp 1939 şubat'ında vurulan ordu komutanı ivan fedko; 1938 mayıs'ında tutuklanan ve şubat 1940'ta vurulan konstantin dushenov; 1938 yılının ağustos ayında tutuklanan ve 1939 yılının mart ayında vurulan georgy bondar da vardır. yukarıda belirtilenlerin tümü, ölümden sonra yad edilmiştir.

    1937-38 yıllarında idam edilenlerin akrabaları, o kişilerin akıbetlerini sorduğunda, nkvd tarafından tutuklanan kişilerin yazışma ve görüşme hakları olmadan on yıl hapis cezasına çarptırıldıkları söylendi. bu on yıllık süreler 1947-48 yıllarında sona erdiğinde ve tutuklananlar geri dönmediğinde, akrabalar devlet güvenlik bakanlığı'na tekrar akıbetlerini sordular ve bu sefer tutuklanan kişilerin hapishanelerde öldükleri cevabını aldılar.

    batının verdiği tepkiler
    eski sovyet liderlerinin yargılamaları geniş çapta duyurulmasına rağmen, diğer yüz binlerce tutuklama ve infaz, gizlice yapılmıştı. bunlar batı'da, ancak birkaç eski gulag mahkumunun hikayeleri batıya ulaştığı zaman öğrenilmişti. batıdan gelen yabancı muhabirler tasfiyeyle ilgili raporları almayı başaramamıştı ve aynı zamanda birçok batı ülkesinde (özellikle fransa) bu tanıklar susturulmaya ya da itibarsızlaştırılmaya çalışılmıştı. robert conquest'e göre, jean-paul sartre, fransız proletaryasının cesaretini kırmamak için kampların kanıtlarının göz ardı edilmesi gerektiği fikrindeydi*. artık batıda da bilinirlik kazanan temizlikle ilgili, eski çalışma kampı mahkumlarının ifadesi gibi kesin kanıtların sunulduğu bir dizi yasal işlem başlatıldı. birçok batılı gazete ve yazar, büyük temizlik ile ilgili yazı yazmaya ve kanıtlar sunmaya başladı. amerikalı gazeteci hubert renfro knickerbocker, sovyetlerdeki temizlik sürecini en iyi araştıran kişiydi. ordudaki tasfiyelerden siyasilere, ülkenin aydınlarından köylülere ve diğer azınlıklara kadar birçok konuda detaylı ve belgeli bir yazıyı 1941 yılında hazırladı. toplamda 5.000.000 kişinin temizlikten öyle ya da böyle nasibini aldığını belirten yazısı büyük yankı uyandırsa da, savaşın en şiddetli döneminde sovyetlere herhangi bir yaptırım uygulanmadı.

    stalin'in ölümünden sonra asıl kanıtlar ve araştırma sonuçları ortaya çıkmaya başlamıştı. stalin'in ölümü, tasfiyelerin bütünlüğünü ortaya çıkarıyordu ve nikita kruşçev'in gizli demeci, new york times'da yayımlanarak sürecin somut ilk kanıtı dünyaya sunulmuş oldu.

    infaz edilen ve mahkum edilenlerin sayısı
    molotov'un açıklamasına göre 30'lu yıllarda toplamda 1.370.000 tutuklama olmuştu ve gulag kamplarında ölenlerle birlikte toplam ölü sayısı 680.000 ile 900.000 arasındaydı. bu rakamlar kayıt altına alınanlardı. conquest'e göre bu rakam, oldukça azdı ve en az 1.200.000 insan öldürülmüştü.
  • josef stalin'in kasaplik dalinda altin palmiye kazandigi projesi.

    bu proje kapsaminda olen insan sayisi 600,000 (resmi kayit bu, gercekte 2 milyon oldugu soyleniyor).
  • stalinin politik rakiplerini de kapsayan bir şekilde sovyetler döneminde sayısı kesin olarak kestirilemese de 400-500 bin kişiyi öldürmesiyle sonuçlanmış, ikinci dünya savaşının başlarında sovyet ordusunun beceriksizliklerinin temel sebebi olmuş katliamlar dizisi.

    detaylı bilgi için

    http://en.wikipedia.org/wiki/great_purge
  • sosyalist ideallere muhalif görüşleri ortadan kaldırmak için başlatılan tasfiye hareketi. 1930'larda büyük bir katliama dönüşmüştür. büyük kırgız yazar cengiz aytmatovun babası, törekul aytmatov da sadık bir komünist parti üyesi oldugu halde 1937'de burjuva milliyetçiliği yapmakla suçlanıp tutuklanarak stalin'in çalışma kamplarına gönderilmiş ve bir yıl sonra bu kamplarda hayatını kaybetmiştir.
  • bir tür anne işkencesi.
    yastıkların içindeki pamuğa varana kadar dokunulmadık yer bırakmayıp ev halkına eziyet olarak geri dönen dip köşe temizlik türü.
  • 16 temmuz 2016 itibariyle turkiyede baslamistir.
  • sadece hastanemizde denetim döneminde yoğun bakımı iyice mikroorganizmalardan arındırmak amacıyla yapılır.
  • kızıl ordu'yu mahveden bu temizliği görünce adolf hitler "stalin'in muhtemelen beyninde bir hastalık var, aksi takdirde bunu açıklamak mümkün değil." der.
  • joseph stalin'in siyasal baskılarla yaptığı birkaç kampanya için kullanılan terimdir.
  • roma zamanında ikonaklazma denilen ve ikona kırmak diye de tabir edilen bir dönem gelmiş ve geçmişti hatta o zamalar çıplak heykellerin cinsel organları kırılıp toplatılmıştı. bu da bir anlamda "büyük temizlik "girişiminin yaşandığını çağrıştırıyor bana.
hesabın var mı? giriş yap