bela kun

• http://www.evrensel.net/ in sayfalarına koyduğu portre şöyle:
  
  (1886 - 1939)
  
  macaristan- transilvanya’da bir köy katibinin oğlu olarak doğan bela kun’un yaşamı, macaristan’da devrimci önderlikten, sscb'ye karşı komplo içersinde olmak suçuyla tutuklanıp hapiste ölümüne kadar uzun bir yol izledi. 1902’de macaristan sosyal-demokrat partisi'ne üye oldu. 1. dünya savaşı yıllarında sosyal şoven bir tutum izleyen partisinin çağrısına uyarak katıldığı avusturya- macaristan ordusu saflarında rus cephesinde çarpışırken, 1916’da rus ordusu tarafından esir alındı. 1918 yılında macaristan‘a döndü. budapeşte’de bir komünist gazete çıkartarak, macaristan komünist partisi’ni örgütleme çalışmalarına başladı. 24 kasım 1918’de kurulan mkp’nin çekirdeği bela kun’un başında olduğu macar savaş esirlerinden, sol- kanat sosyal- demokratlardan ve bolşevizme yakınlık duyan ‘devrimci-sosyalist’lerden oluşuyordu. mkp önderliğinde gerçekleşen bir silahlı ayaklanmanın ardından 21 mart 1919’da bütün iktidar işçi- emekçi konseyleri tarafından zaptedildi. mkp msdp ile birleşti ve mskp kuruldu. bela kun önderliğindeki genç macar işçi- emekçi cumhuriyeti, bir yandan çek ve romenlerin askeri saldırılarıyla karşı karşıya kalırken, diğer yandan mülksüzleştirilen macar burjuvazinin uluslararası sermayenin desteğinde gerçekleştirdiği karşı- devrimci saldırılara göğüs germek zorunda kaldı. bütün bu olumsuzluklara, bir de mskp içerisindeki sosyal demokrat kanadın yalpalamaları da eklenince, proletarya diktatörlüğü ancak 133 gün yaşayabildi. yenilginin ardından sscb’ye giderek siyasal faaliyetlerini orada devam ettiren bela kun, burada komintern üyesi olarak çalıştı. 1937 yılında sscb mahkemelerinde, sosyalizme karşı komplo girişimi içerisinde bulunduğu gerekçesiyle yargılanan bela kun, 30 kasım 1939’de ukranya’da hapiste iken öldü.
• transilvanyalı bir yahudi ailesindendir. iktidarda olduğu 3 aylık süre içinde macaristan'ı 1241 yılındaki moğol istilasından beri görülmemiş bir kıyım ve katliam cehenneminden geçirmiştir. binlerce macar köylüsü sadece köylü oldukları için toplu halde mitralyözlerle taranmış, karıları ve kızlarından bela kun'un (hemen tümü kendi ırkdaşları olan) subaylarının hoşuna gidecek kadar şanssız olanları seçilip resmen haremler kurulmuş; yüzlerce köy ve kasaba yakılıp yıkılmış, manastırların mezarlarına kadar memlekette soyulup yağmalanmayan hiç bir köşe kalmamıştır. amiral horthy'nin güçleri kun ile çetesini alaşağı edene kadar geçen bu üç aylık kabus 1956 ayaklanması ile beraber günümüzde macar halkının tarihinin en karanlık sayfaları arasında sayılmaktadır.
• sanıldığı gibi hapiste değil 1939 yılında idam edilerek ölmüştür.
• macar komünist siyasetçi ve bolşevik devrimci; 1919'da kurulan macar sovyet cumhuriyeti'nin yöneticisi. 1886'da doğmuştur. ölüm tarihi kesin bilinmemekle birlikte 1937 ile 1939 arasında öldüğü tahmin edilmektedir.
  
  orijinal soyası kohn idi, sonradan kun olarak değiştirmiştir. lise öğrenimini tamamladıktan sonra gazetecilik yapmaya başladı. sosyal demokrat partiye sempatisi vardı. öğrenimi esnasında da budapeşte'nin solcu entelektüelleriyle tanışma şansı buldu.
  
  1. dünya savaşı başlayınca askere alındı ve avusturya-macaristan ordusunda rus cephesinde savaşırken ruslara esir düştü. bir esir kampına gönderildi. burada komünistlerle tanıştı ve komünizmi benimsedi. 1917'de gerçekleşen ekim devrimi'nden çok etkilendi ve devrime katıldı. rus komünist partisi'nin macar kanadının kurulmasında rol aldı. lenin ile tanıştı. devrim sonrası iç savaşta bolşevikler tarafında görev aldı. bu dönemde komünizmin macaristan'a da ihracı için planlar kurdu ve kasım 1918'de birkaç yüz macar komünist ve sscb tarafından verilmiş destek parasıyla ülkesine döndü. macar komünist partisi'ni kurdu. o esnada yenilmiş imparatorluğun yakında imzalanacak anlaşmayla kaybetmek üzere olduğu bölgelerden çok sayıda göçmenin macaristan bölgesine gelmesi, işsizlik, gıda ve kömür yetersizliği gibi sebeplerle yaygın huzursuzluk ve protestolarla karşı karşıya olan devlet başkanı kont karolyi ve onu destekleyen sosyal demokratların hükümeti aleyhine propaganda faaliyetleri ve gösterilere girişti.
  
  etkili konuşmaları ve faaliyetleriyle destekçi sayısı hızla arttı ama yine de sosyal demokratlara kıyasla henüz az sayıda idiler. 1919'da fransız komutan yarbay fernand vix tarafından verilen nota bir anda kun için önemli gelişmelere yol açtı. notada macar kuvvetlerinin bulundukları hattan daha geri çekilmeleri isteniyordu. istenen yapılırsa ordunun terkedeceği bölgelerin yapılacak anlaşmada devletin sınırları dışında kalacağı kaygısı paniğe ve milliyetçi bir öfkeye , ayrıca da yeni bir savaş beklentisine yol açtı. bu noktada sscb ile olan ilişkileri ile yardım sağlayabileceği düşüncesiyle kun'un prestiji arttı. sosyal demokratlar bir koalisyon hükümeti düşüncesiyle kun'a geldiler. ancak kun , sosyal demokrat partinin partisiyle birleşmesi, bir sovyet cumhuriyeti ilan edilmesi ve daha başka bazı radikal şartlar öne sürdü. bütün şartları kabul edildi. böylece kun hapisten çıktı ve göreve geldi. kun'un partisi ile sosyal demokrat parti "macar sosyalist partisi" adı ile birleştiler. çoğunluğu eski sosyal demokratlardan oluşan bir hükümet oluşturuldu. 21 mart 1919'da avrupa'da sscb'den sonra ikinci bir komünist devlet olarak macaristan sovyet cumhuriyeti'nin kurulduğu ilan edildi.
  
  ekonomiyi sosyalist modele adapte etmeye çalışan kun, çeşitli millileştirme hareketlerine ve tedbirlere girişti; ancak sscb'den gelen bazı rasyonel tavsiyeleri dinlemedi ve kırsal kesimde tepkilere yol açtı. bu arada girişilen bir darbe teşebbüsü önlendi. bunun üzerine çok artmasını sosyal demokratların zorlukla frenleyebildiği bir cezalandırma dalgası ve idamlar gerçekleşti.
  
  vix notasına karşı çıkma konusu için ise, kun , savaşta güç orantısızlığı nedeniyle şansının az olduğunu gördüğünden uzlaşma çabalarına girdi, ama başarılı olamadı. böylece eski avusturya-macaristan topraklarının bir kısmını alma durumunda olan romanya ile ve yeni kurulmuş çekoslovakya ile savaşa girmek zorunda kaldı. çekoslovakya'ya karşı bazı başarılar kazanan macar sovyet ordusu, romanya karşısında yenilgiye uğrandı. romen ordusunun budapeşte'ye ulaşmasıyla savaş yenilgiyle bitti ve macaristan sovyet cumhuriyeti çöktü. yönetim bir süreliğine sosyal demokratlara geçti.
  kun bu şartlar karşısında viyana'ya sürgüne gitti. orada yakalanıp hapse atıldı. ancak sonra sscb ile yapılan esir değişimi ile sscb'ye teslim edilerek kurtuldu (1920).
  
  kırım'daki devrimci komitede görevlendirildi. burada devrim karşıtlarına, hatta teslim olmuş esirlere karşı aşırı sert uygulamalarda ve infazlarda bulunduğu iddiaları nedeniyle tepki çekti. bununla birlikte, daha sonra comintern'de üst düzey yönetici konumuna getirildi ve sonra da alman komünist partisi'ne danışmanlık göreviyle almanya'ya gönderildi. orada alman komünistlerine ofansif bir tavrı önerdi. orta almanya'da bir komünist ayaklanmaya önayak oldu, ama ayaklanma başarısız oldu. başarısızlık nedeniyle lenin'in ağır eleştirilerine maruz kaldı, ama cezalandırılmadı ve görevine devam etti.
  
  avusturya, almanya ve çekoslovakya 'da comintern adına faaliyetlerine devam etti, ancak çok ünlü olduğu için artık gizli görevleri sürdürmekte zorlanıyordu. nitekim 1928'de viyana'da bir gizli görev sırasında sahte pasaportla yakalandı ve tutuklandı. sonra sscb'ye dönmek zorunda kaldı. burada bazı macar komünistleri ile çekişmeler yaşadı.
  
  1930'larda stalin tarafından yürütülen tasfiye hareketleri sırasında troçkizm ile suçlanarak tutuklandı. daha sonra da infaz edildi. tam olarak ne zaman öldürüldüğü bilinmemekte olup, 1937 ile 1939 arasında olduğu düşünülmektedir.
• macaristan'da kısa bir süre de olsa 1919 yılında iktidarı ele geçiren komünist partinin efsanevi lideri. miklos horthy'nin terörü nedeniyle daha sonra sovyetler birliği'ne kaçmıştır. burada da adı stalin döneminde bazı olaylara karışmış ve bu nedenle atıldığı hapishanede ölmüştür. bayağı karizmatik bir adammış.
  
  http://en.wikipedia.org/wiki/béla_kun
• (bkz: macaristan sovyet cumhuriyeti)
  (bkz: 1919 macar devrimi)