executed renaissance ^*

• rönesans'ın infazı terimi, ukrayna sovyet sosyalist cumhuriyeti'nde, josef stalin'in totaliter rejimi tarafından idam edilen veya baskı altına alınan 1920'ler ile 1930'ların başındaki ukraynalı yazarların ve sanatçıların neslini tanımlamak için kullanılır. bu terim, daha sonra o neslin en iyi edebi eserlerinin toplandığı kitaba adını verecek olan ukrayna edebiyat araştırmacısı yuriy lavrinenko'ya yazdığı mektupta, ilk olarak polonyalı yayımcı jerzy giedroyc tarafından önerilmişti. entelektüel, aydın ve potansiyeli yüksek bir neslin büsbütün yok edildiği bir dönemdir.
  
  arka planı
  birinci dünya savaşı'ndan sonra rus imparatorluğu'nun çöküşü, emperyal sansürün kaldırılması, bağımsız bir ukrayna devletinin kurulması ve 1920'lerde sovyet rejiminin göreceli olarak hafifletilmesi, ukrayna'da edebi ve kültürel faaliyetlerin şaşırtıcı bir rönesansına yol açmıştı. yeni yazarlar ve şairler bu dönemde ortaya çıktı ve ukrayna edebiyatının çehresini değiştiren düzinelerce edebiyat grubu oluşturuldu. bu süreç, vatandaşlık politikası (ukraynalılaştırma), yeni ekonomik politika (devlet kapitalizmi) ve cehalete karşı açılan savaş ile desteklendi.
  
  ismi
  “infaz edilmiş rönesans” metaforu, jerzy giedroyc'a aittir. giedroyc, bu cümleyi yuriy lavrinenko'ya yazdığı 13 ağustos 1958 tarihli mektubunda kullanmıştı. lavrinenko, giedroyc'un talebi üzerine hazırlamaya başladığı 1917-1933 tarihlerindeki ukrayna edebiyatının geniş kapsamlı bir antolojisine çok uygun bir isim önerisi almıştı:
  "eserin ismine gelecek olursak, kapsayıcı bir isim vermek daha iyi olacaktır; infaz edilmiş rönesans: 1917-1933 antolojisi. bu muhteşem isim, daha sonra bu dönemi tanımlamak için en uygun tabir olacaktır. öte yandan, alçak gönüllü bir isim olan 'antoloji' ise, demir perde tarafından görmezden gelinmeyi kolaylaştırabilir. ne düşünüyorsun?"
  "dediğin gibi, oldukça uygun. öyleyse olsun."
  
  "infaz edilmiş rönesans: 1917-1933 antolojisi: şiir - nesir - drama - deneme" 1959'da paris kültür kütüphanesinde jerzy giedroyc'un inisiyatifi ve masrafları karşılamasıyla tanıtıldı ve ukrayna tarihindeki o dönem edebiyatının en önemli kaynağı oldu. 1920'lerde ve 1930'larda ukrayna şiirinin, nesirinin ve kompozisyonunun en iyi örnekleri, bu kitapta yer alır.
  
  1920'lerin ukrayna edebiyatı'nı araştıran yarina tsymbal'a göre, rönesans'ın infazı ismi antoloji için iyi bir isimdi ancak entelijansiya kuşağının tamamı için uygun ve kapsayıcı değildi. kızıl rönesans, kendi görüşüne göre, daha uygun bir metafor olacaktı. ilk olarak 1925'te, hem olexander leites tarafından yazılan ukrayna edebiyatı'nın rönesansı kitabı hem de volodymyr gadzinskyi'nin kırmızı rönesansın çağrısı şiirinin aynı anda ve birbirlerinden bağımsız olarak yayımlanması ile bu terim de öne çıkmıştı. aynı yıl neo-lif dergisi, bu terim ile dönemi isimlendirmiş ve gadzinskyi'nin yazdığı bir önsözle tabiri kullanmıştı, “bizler için geçmiş, sadece şimdiki zamanı ve geleceği, yararlı bir tecrübe ile kızıl rönesans gibi önemli bir şeyi kavramanın bir yoludur."
  
  yeni aydınlar
  yeni aydınların bakış açısının ana bileşenleri isyan, düşünce özgürlüğü ve kendi ideallerine olan inançlarıydı. çoğunlukla kitleye değil, kişiliğe atıfta bulunan entelektüellerdi. onların dışa dönük "sovyetliği" ise, derin araştırmalar yapmalarını ve sorgulamayı gölgeliyordu.
  
  alt sınıf (hizmetçiler, rahipler, işçiler, köylüler) kitlelerinin sayısının artmasıyla, ukrayna seçkinlerinin yeni nesli genellikle savaş, kıtlık ve günlük ekmek parası kazanma ihtiyacı nedeniyle sistematik eğitim alma fırsatına sahip değildi. bu zor şartlara rağmen, ellerinde olan tüm imkanları kullanarak çalıştılar, dünya kültürünü araştırdılar, yaratıcılığın kanatlarını çırpmak için her fırsatı kullandılar ve bir rönesans inşa ettiler.
  
  bu çabaların üzerine, ukrayna edebiyatının gelişimi sonrası birçok çeşitli fikir ortaya çıktı. fikirler sonucunda ukrayna’nın dünya tarihindeki yolunu uzun uzadıya düşünüp ulusal bağımsızlık mücadelesinin ahlaki çerçevede başlatılması düşüncesinde olan yeni bir nesil geliyordu. edebiyat, ukrayna'da daha önce hiç olmadığı kadar geniş bir takipçi kitlesi yakalamıştı ve bu takipçilerin eğitim seviyesi de dolaylı olarak artmıştı. ilk defa literatürde çok sayıda yazar ve aydın bulunuyordu. ukraynalı bilim adamları ilk defa diğer devletlerin akademisyenleri ile bir araya geliyor, farklı sanatsal akımlar çiçek açıyordu. sanat grupları ve okulları hızla çeşitlenmişti.
  
  edebi süreç
  yazarlar, çoğunlukla farklı tarz ve pozisyonlara sahip edebi kuruluşlarda bir araya getirildi. 1925 ve 1928 arasındaki dönem, mykola khvylovy'nin girişimi üzerine literatür tartışması olarak tanımlandı. tartışmanın bir amacı, yeni ukrayna sovyet edebiyatı için gelişim yolları ve yazarın toplumdaki rolüydü. khvylovy ve beraberindekiler, rus yerine batı avrupa kültürüne yönelik bir eğilimi destekliyorlardı. komünizmi siyasi ideoloji olarak benimseseler de, kırmızı grafomani'yi reddediyorlardı.
  
  dönemin ana edebi akımları ve örgütleri
  -hart 1923-25'te faaldi. topluluğun asıl amacı, her türlü proleter sanatçıyı desteklemek ve proleter kültürü daha da geliştirmekti. hart'ın şartlarından biri ukrayna dilini kullanmaktı. topluluğun lideri vasyl ellan-blakytny öldükten sonra topluluk faaliyet göstermedi.
  
  -vaplite^*, 1926'da mykola khvylovy tarafından, hart örgütünün devamı olarak kuruldu. amacı, batı avrupa kültürünün en iyi başarılarını benimseyerek yeni bir ukrayna edebiyatı oluşturmaktı. vaplite, komünizmi politik ideoloji olarak kabul ediyordu ancak edebiyatın ideolojik anlamının gerekliliği için herhangi bir siyasi fikri reddediyordu. vaplite üyeleri arasında oleksandr dovzhenko, mykola kulish, les kurbas, mayk johansen, pavlo tychyna, oleksa slisarenko, mykola bazhan, yuriy smolych ve yulian shpol vardı.
  
  -mars^*, başlangıçta lanka adı ile 1924-29 arasında hayat bulmuştu. mars'ın ana amacı, dürüstçe ve sanatsal olarak bu zaman dilimini tanımlamak ve geliştirmekti. üyeleri arasında valerian pidmohylny, hryhoriy kosynka, yevhen pluzhnyk, borys antonenko-davydovych, todos osmachka, ivan bahrianyi ve maria halych vardı.
  
  -başlangıçta aspanfut, daha sonra komunkult adı ile faaliyetlerine devam eden bu sosyete^*, ukraynalı fütüristlerin bir organizasyonuydu. değerleri; komünizm, enternasyonalizm, sanayicilik, rasyonalizasyon, icatlar ve kalite idi. üyeleri arasında mykhayl semenko, heo shkurupiy, yuriy yanovsky ve yulian shpol vardı.
  
  -neoklasikler, takipçileri mykola zerov, maksim rylsky, pavlo fylypovych ve mykhailo drai-khmara olan modernistlerin edebi bir hareketiydi. asla resmi bir örgüt veya program oluşturmadılar ancak kültürel ve estetik düşüncelerini sürekli paylaştılar. oldukça fazla sanat üretmeye çalıştılar ve o dönemde hor görülmüş kitle sanatıyla, didaktik yazıyla ve propaganda çalışmaları ile ilgilendiler.
  
  -pluh, pastoral yazarların bir organizasyonuydu. başlıca amaçları, köylüler arasında vuku bulan özel mülk ideolojisine karşı mücadele etmek ve proleter devrimin ideallerini teşvik etmekti. üyeleri arasında serhiy pylypenko, petro panch, dokiya humenna ve andriy holovko vardı.
  
  -zakhidna ukrayna^*, 1926 yılının nisan ayında, batı ukrayna'daki kiev, odessa, dnipro ve poltava topraklarından gelen 50 yazar ve sanatçıyı içeren bağımsız edebi örgüt olarak, başlangıçta içinde bulundukları pluh örgütünden ayrıldı. dmytro zagul ve ardından miroslav irchan tarafından yönetildi.
  
  rönesans'ın yenilikleri
  nesir, anlatı nesir ve anlatı olmayan nesir olarak iki akışa bölünmüştü. anlatı dışı eserlerde asıl güç cümle ya da kelime değil; alt metin, ruh, khvylovyi'nin de dediği gibi kelimenin kokusuydu. güçlü duyguların ve fenomenlerin etki tarzı, neo-romantizm veya dışavurumculuk olarak ukrayna'da edebiyata girmişti. mykola khvylovy, yuriy yanovski, andriy golovko, julian shpol, oleksa vlyko, les kurbas ve mykola kulish bu yönde çalışmıştır.
  
  mesela khvylovy'in ya romantyka adlı romanının ana fikri, devrimin bir hayal kırıklığı olması, aykırı olanların çığlığı ve o zamandaki insanların bölünmesidir. ana karakter, adı olmayan ve dolayısıyla kişiliği olmayan, ruhu olmayan bir kişidir. devrim uğruna annesini öldürür ve “devrim böyle bir fedakarlığa değdi mi?” sorusuyla kendine kızar.
  
  ukrayna edebiyatında varoluşçuluk felsefesinin unsurları, ilk kez valeryan podmogilny'nin "şehir" adlı romanında ortaya çıktı. haz arayışındaki ana karakter, fiziksel tatmini en muhafazakar dini ihtiyaçlara göre karşılamaktır. bununla birlikte böyle karmaşık bir konuda bile yazar, romanı "halkın" felsefesinin basit bir anlatısına dönüştürmez ancak bunu enternasyonel dünya görüşünü, uygulamada yaratıcı bir şekilde kavrar.
  
  şiirde en ilginç olan ise, sembolist olexandr oles ve pavlo tychyna'nın arayışlarıdır. güneşin klarnetleri eseri ile öne çıkan tychyna, en derindeki nedenlerine ulaşmak isteyen, ukrayna doğasının zenginliğini vurgulayan eğitimli ve ince bir zihnin genişliğini yansıtıyordu.
  
  sscb komünist partisi yenilgisini fark ettiğinde, derhal sansür, baskı, susturma, eleştiri, tutuklama ve infaz gibi ceza yöntemleriyle faaliyet göstermeye başladı. khvylovyi gibileri intiharı seçti, antonenko-davidovich ve ostap vyshnya gibileri gulag kamplarına gönderildi, ivan bahrianyi ve domontovich suskunluğa gömüldü, mülteci oldular ve tekrar yazmadılar, vynnychenko ve malaniuk sürgün edildi, tychyna ve mykola bazhan gibileri komünist partiyi öven yazılar yazmaya zorlandı ama geriye kalanların neredeyse tamamı vuruldu.
  
  baskı, tutuklamalar ve infazlar
  1920'lerin sonunda stalin, yeni ekonomi politikasını kaldırdı ve zorunlu kolektivizasyona döndü. bu bağlamda kültürel politikalarda da değişiklikler meydana geldi. bunun erken bir örneği, 1930’da bağımsız birleşik ukrayna ideali sürecinde gerçekleşmişti. 15 idam emri ve 248 hapis kararı ile sonuçlanan, 474 kişiyi (çoğunlukla bilim adamları) yargılayan bir mahkeme duruşması ile rönesans'ın infazı başlamıştı.
  
  ukrayna entelijansiyasının asıl kitlesel imhası mayıs 1933'te başlamıştı. mykhailo yalovy, tutuklandıktan sonra kharkiv'deki evinde bu tarihte intihar etmişti ve bu, büyük temizlik artık ukrayna'yı ve aydınlarını hedef alıyor demekti.
  
  rönesans'ın infazı, 1934-1940 yılları arasında ukrayna'yı kasıp kavurdu ve 1937-1938'deki büyük temizlik sırasında zirveye ulaştı. başlangıçta 223 yazar, taciz, ihanet ve daha birçok nedenden dolayı tutuklandı ve nkvd troykası tarafından yargılandı. sovyet baskıcı rejiminin eylemlerinin doruk noktası, ekim devrimi'nin 20. yıldönümü arifesinde yaptıkları “karşı-devrimcilerin” toplu idamlarıydı. 1920'lerin ukrayna rönesansının yaklaşık üç yüz temsilcisi, 27 ekim - 4 kasım tarihleri arasında karelya'da büyük bir ölüm sahası haline gelen sandarmokh'ta kurşuna dizildi.
  
  bu neslin, oleksandr dovzhenko, pavlo tychyna, maksym rylsky, borys antonenko-davydovych, ostap vyshnya ve mykola bazhan gibi bazı önemli temsilcileri infaz edilmedi ve sovyetler birliği'nde yaşamalarına bazı gerekçelerle izin verildi. ulas samchuk, george shevelov ve ivan bahrianyi ise sürgüne gidip infazdan kurtuldu.
  
  dönemin stalinist baskısı sırasında infaz veya hapsedilmiş ukraynalı aydınların sayısına dair kesin veriler maalesef bilinmemektedir. bazı tarihçilere göre bu sayı 30.000 civarındadır. ukrayna rönesansı, hem yazarları hem de insanlarıyla giriştiği aydınlanma yolunda infaz edilmişti ve aydın bir neslin kökü kurutulmuştu.