thermopylai savaşı

• eski turkce kaynaklarda termopil^*, ingilizce kaynaklarda thermopylae, ve zannedersem fransizca kaynaklarda thermopyles^* olarak gecen ve asil adi thermopylai olan yerde iö. 480 yilinda meydana gelmis olan savastir. eszamanli kardes savasi icin (bkz: artemision savasi)
  
  yunan sehir devletleri bu çarpışma ile, atinanın bosaltilmasi ve daha kuvvetli bir ordunun toplanabilmesi icin zaman kazanmaya calismislardir, her ne kadar karsilarindaki pers kuvveti onlardan kat kat fazlaysa da. yunan ordusunun basinda sparta krali leonidas vardi, ve bu direnis, ki bir nevi intihar direnisi sayilir, askeri tarihte bu alandaki en unlu direnistir. ne yazik ki yenilgileri ile korintos kistagi^* perslerin eline gecmis ve atina yagmalanmistir. neyse ki bunun ocu sonradan plataia ve salamis savasinda alincaktir.
  
  bu karsilasma oncesinde xerxes, yaklasik 500.000 piyade, 1.700.000 suvariden olusan hayvani bir orduyu istanbul bogazindan gecirmis, ve aldigi cesitli desteklerle ordusunun sayisi yaklasik 2.600.000'e ulasmistir, ki bu sayilari biz herodotostan ogreniyoruz.. orduya hizmet eden kisilerle beraber bu sayinin daha da yukariya cikacagi asikardir ki, zaten yine herodotos demektedir ki xerxes'in ordusu icerek irmaklari kurutmus ve gectigi sehirlerin tum yiyecek stoklarini yemistir.. bu ordunun kac kisiden olustuguna dair tamami saibeli bir alay daha rakam gerek antik yazarlarca gerek gunumuz tarihcilerince verilmis ve konu orda burda tartisilmistir, muhtemelen zaman makinasi icad edilene kadar da tartisilmaya devam edilecektir.
  
  neyse, askerlerin sayisi kac olursa olsun, yunan devletleri haliyle yaklasan pers kuvvetlerinden mutevellit panik olmuslar, ve 481 yilinin sonbaharinda korinthosta toplanarak bir ittifak kurmuslardir, ki ittifakin basindaki sehir, en bi super askerlerin sehri spartadan baskasi degildir.
  
  persler yunan topraklarina geldikleri zaman, atinali ve spartali hoplitlerden olusan^* themistokles onderliginde 10 bin kisilik bir ordu onlarla karsilasmis ve her ne kadar bu ufak bir carpisma olmus olsa da, pers ordusunun yonunu thermopylai'ye cevirmistir.
  
  soyle onemli bir nokta vardir ki: xerxes'in bu devasa ordusunun tek dayanagi deniz yoluyla kendilerine ulasacak olan yiyecek takviyesidir. ayrica askerleri gemilere bindirerek yunan ordusunun yanindan gecivermeleri de isten bile degildir, ki civilization sevenler bilir, bu ibnece yontem zaman zaman oldukca etkili olabilmektedir. neyse, tam da bu sebepten oturu bu sefer basinda atinalilarin^* oldugu yunan donanmasi da, pers donanmasini artemision'da^* tutmaktadir. zaten artemision ve thermopylai savaslarinin asil stratejisi persleri mumkun oldugunca ayni noktada tutarak acliktan kivrandirmak ve boylece geri donmeye zorlamakti.
  
  thermopylai'ye geri gelirsek, bu gecit ayni anda iki at arabasinin yanyana gecemeyecegi darliktaydi. tam da bu ozelligi sayesinde, baslarinda 300 spartali olan 7000 yunan askeri, agustos 480'de burada kendisinden bilmemkac kat kalabalik olan pers ordusunu karsiladi.. soyle bir ayrintiyi da soylemeden gecmemek lazim ki, bu savasa katilmak uzere secilen spartali askerler, kendisinden sonra ailesine bakabilecek eriskin bir oglu olanlardi. kisacasi leonidas daha bu carpisma baslamadan cok once bu savunmanin bir intihar oldugunun farkindaydi. xerxes thermopylai'ye ulastigi zaman elciler gondererek yunanlardan silahlarini birakmalarini istedi, leonidas'in cevabi ise acik ve netti: gel de al^*.
  
  yine de xerxes dort gun boyunca yunan kuvvetlerinin kacmasini bekledi, karsi tarafin savasa hazirlandigi bilgilerine ise yalnizca guluyordu. besinci gun hala bir gelisme olmayinca ordusunu gecide surdu. yunan ordusu phalanx duzenine gecerek tum gecidi kapamisti. persler bu uzun mizraklari asamadiklari icin ne kendi kisa kiliclarini kullanabildiler, ne de o oklari bu savunmayi asip dusmana zarar verebildi. ayrica kendi hafif askerleri, karsi taraftaki bu muazzam silahlanmayla ve askeri disiplinle boy olcusecek durumda da degildi. persler epey bi asker kaybettiler, ve spartalilar da ufak degisiklikler yapsalar bile formasyonlarini bozmadilar. etraflarini ceviremedikleri veya yandan sikistiramadiklari icin perslerin muazzam sayilari hicbir ise yaramiyordu^*. ikinci gun de durum ayni olunca xerxes olumsuzleri^* one surdu, ve bu en seckin pers birimi bile spartalilari asamayarak, ustune ustluk saglam kayiplar vererek geri cekilmek durumunda kaldi.
  
  bu sekilde ne kadar daha dayanabilirlerdi bilinmez, ancak tarih bizim bunu ogrenmemize izin vermemistir, cunku ephialtes isimli hayvanogluhayvan pers saflarina gecerek onlara gecidin obur tarafina gecebilecekleri baska bir yol oldugunu soylemis, ve boylece persler yunan ordusunun arka tarafina gecip iki taraftan onlari sikistirabilmistir. her ne kadar bu diger gecit de 1000 asker tarafindan korunuyor olsa da, bu kuvvetler bir saldiri beklememekteymisler. surpriz saldiri ile afallayan bu ufak kuvveti cerez gibi yemis persler tabii.
  
  neyse, bu noktada leonidas artik yenilginin kacinilmaz oldugunu anlayinca 300 spartali haric tum kuvvetleri memleketlerine yollamis, kendileri ise psikopatca kalip bir avuc askerle direnmeye devam etmisler. bu sirada thespialilar biz de kalicaz, biz de manyagiz demis, thebaililer ise guvenilmez olduklari icin rehin tutulmus ve evlerine salinmamislardir. kendi istekleriyle thermopylai'den ayrilmayan bu her iki savasci millet de bu alani terk edip sonradan serefsizce yasayacagina, oracikta olmeyi yeglemislerdir^* velhasil, olmeden once bu kucuk grup fecii sayida persi oldurmus, mizraklari kirilinca kisa kiliclarina gecmis, persleri dilim manyagi yapmislardir. bu esnada xerxesin iki kardesi de oldurulmusse de, nihai olarak leonidas olmus, fakat buna ragmen kalan spartalilar^* krallarinin bedenini korumaya devam etmis, en sonunda eeeh eytere bea diyen xerxes careyi kimseyi onlarin yanina gondermeyip, kalan askerleri oklarla avlamakta bulmustur.
  
  savas bitince xerxes verdigi muazzam kayiptan dolayi o kadar sinirlenmis ki, leonidasin kafasini kestirip vucudunu da carmiha gerdirmis. ki, dusmana bile ait olsa bir cesedi sakatlamak perslerce korkunc bir gunahmis, ve soylenen odur ki xerxes sonradan kopekler gibi pisman olmus leonidasa bu yaptigina ve cesedi spartaya gondererek adetlerine uygun olarak gomulmesini saglamis. ayrica yine herodotos'tan^* ogrendigimize gore, burada olen spartalilar icin dikilen anitta sunlar yaziyormus:
  
  "lakedaimon'a git soyle, yabanci
  o^*nun emirlerini yerine getimek icin burada olduk"
  
  her ne kadar persler hile yapip yunan ordusunu burada katledip thermopylai'den zaferle cikmissa da, perslerin kaybettigi insan gucu ordularina ciddi bir darbe vurmus (eszamanli artemision savasinda ise atina donanmasi geri cekilmek zorunda kalmisti). bu iki savasin sonucu olarak attikanin guneyine kadar yunanistanin kontrolu ve ege denizi hakimiyeti perslere gecti. persler atinayi yagmaladilar, fakat bu esnada atinalilar salamise cekilmislerdi.
  
  burdan sonrasi icin (bkz: salamis deniz savaşı)
• antik dönemde abartı, zamanın olaylarını anlatmanın bir parçasıdır.
  
  lakin abartılı hikayeler gerçekleri içerisinde barındırır. pers ordusunun sayıca milyonları bulması, o dönemin ikmal şartları içerisinde mümkün değil. o kadar adamı bir araya getirseniz bile, rome total war oynamıyorsunuz. bu ordunun yemesi, su içmesi lazım.
  
  dönemin askeri şartları ve teknikleri, silahlarda kullanılan malzemeler vs çok ince ama belirleyici ayrıntılar. phalanx sistemi ile kanatların saldırıya kapalı olduğu alanlarda düşman sayısının önemsiz hale gelmesi yine önemli bir ayrıntı (ki phalanx mızrakları 300 filmindekinden daha uzun olmalıdır).
  
  yine bire bir mücadelede yunanlıların o dönem kullandığı kılıçlar, askerin kuvvetini, saldırı hamlesine çok daha başarılı yansıtmasını sağlıyordu. bunun yanında pers hafif piyadelerinin ki çoğunluğu savaş sırasında çağrıyla toplanır, sparta gibi savaşçı bir kavmin askeri disiplini ile boy ölçüşmesi zordu.
  
  ayrıca anavatanı savunma güdüsü de savunmayı sertleştiren unsurlardandır. yunanlılar eski türk filmlerindeki saçma sapan bizans tasviri ile ege'de denize dökülen etekli insanlardan ibaret bir ulus değildir.
  
  bu gibi sebeplerden dolayı yunan direnişinin çok sert olması ve pers ordusunu biraz duraklatması anlaşılabilir bir durumdur.
  
  aynı askeri disiplin içerisinde iskender'in küçük ordularla iki yüz bini aşkın pers'i hem de açık alanda madara ettiği unutulmamalı.
  
  euripides'in de dediği gibi ''a large army is always disorderly''.
• gerek antik tarihcilerin verdigi abartili rakamlar, gerek 300 isimli filmin yarattigi etki, gerekse de beyinlere kazinmis olan yunan milletinin korkak olmasi gerektigi onyargisi nedeniyle yurdum insani tarafindan hic yasanmamis, tamamen gotten uydurulmus bir safsata oldugu dusunulen bir savastir.
  
  oysa ki biraz doneme merakiniz varsa, okuyorsaniz, ilgileniyorsaniz gercekci yanlari hic de az degildir. bu arada yine soyluyorum antik tarihcilerin verdigi rakamlar mutlaka abartili cunku o donemde tarih bir propaganda araci. bugunku gibi yani ayni bok. yine de rakamlarin abartili olmasi cok az sayida yunan askerinin kendilerinden kat kat fazla sayidaki pers askerine ustunluk kurdugu gercegini degistirmiyor.
  
  peki acik bir alanda karsilassalar dakikalar icinde dusmanini yok edecek pers ordusu nasil oluyorda o gecitte bu kadar kayip verebiliyor? burada en onemli nokta o donemdeki yunan savas formasyonu olan phalanx. phalanx formasyonunda en guclu nokta on cephe. yanlardan ve arkadan saldiri almazsaniz cok cok etkili olabileceginiz bir formasyon bu. her askerin dizinden omuzuna kadar uzanan kalkanlardan olusan bir duvar, o duvarin uzerinden uzanan mizraklar ve zirhli, egitimli askerler. bir de bu formasyona hucum eden egitim ve silahlar bakimindan zayif persleri dusunun, sonuc sasirtici degil o bakimdan.
  
  silahlar demisken, yunan dunyasinin o donemde metal isciligi konusunda fersah fersah ileri oldugu bilinen bir durum. pers ordusu ise elit birlikler disinda zirh ve kalkanlarinda hasir tarzi, metal icermeyen materyaller kullaniyor. hasir diyorum bak. bir nevi quality against quantity durumu soz konusu. okculuk ise o donemde henuz cok ilkel ve dusmanin formasyonunu bozmadan pek ise yaramiyor.
  
  sonuc olarak, silah ve zirh kalitesi, egitimli ve disiplinli bir ordu, phalanx formasyonu ve dusmanin etrafini cevirmenizi engelleyen dar bir gecit gibi etkenler bir araya gelince boyle bir savasin yasanmis olmasi gayet mumkun gorunuyor.
  
  savasi kim kazanmistir tartismasina gelince, "savaslarda kaybeden hep insanlik degil midir?" diyip cekiliyorum kenara.
  
  edit: hoplite formasyon degilmis. formasyonun adi phalanx. uyari icin yapma ya`ya tesekkurler.
• savas literaturune gecmis apayri bir savas.. bu mukemmel savas tefrikasina ekleyecegim bir kac nokta var.
  
  birincisi savasin gelisi hakkinda delfi bilicilerinin tutumu. heredot'un anlattigina gore savastan 1 sene evvel delfi bilicilerini ziyarete giden ieonidas a biliciler su kehanette bulunmuslardir
  
  "lacedeamon sokaklarinda dolanan insanlar
  sizin gorkemli sehriniz de persler tarafindan hiç edilecek
  veya yas tutmak gerekecek iki kayip kralin ardindan"
  
  burada iki kayip kralla bahsedilen arastirmacilara gore hem xerxes hem de ieonidasdir.
  
  xerxes in galip cikmasina ragmen maglup sayilmasi da savas literaturüne giren kavramlardan biridir bu savas ile birlikte. yüksek meblada kayib sayesinde kazanilan zaferler askeri literaturde "thermopylae" zaferi olarak adlandirilir pek degerli bulunmaz. zira galibiyet dediginiz sey hayatta kalan insan sayisinin fazlaligi degildir.
• (bkz: thermopylai savaşı) mö 480 yılında yunan şehir devletlerinden oluşan kral leonidas komutası altındaki bir ittifakın thermopylae'daki dağ geçidinde kendisinden çok daha kalabalık istilacı pers ordusuyla yaptığı tarihteki en ünlü son direnişlerden birinin adıdır.
• batı kültürünün 2000 bin yıldan fazla zaman geçmesine rağmen halen mastürbasyonunu yaptığı her türlü bilgisi aşırı abartılan, perslerin kazandığı savaş.
• 1941 baharında ingiliz genelkurmayının çok güvendiği general freyberg komutasindaki taze yeni zellanda kolordusunun thermoplainin dar vadilerinde alman panzerlerince perişan edildiği çarpışma. giritten yola çıkan ingilizler yine oraya geri çekilmiştir. ingilizler bu yenilginin üzerinden daha bir ay geçmeden paraşütçü general kurt student in alman hava indirme birlikleri tarafından yine giritten de atılmışlardır.
  (bkz: alternatif tarih)
• ordu büyüklüğü konusundaki rakamlar uçuk, daha kendim araştırmadan yazayım. yok perslerin 2 milyon, yok yunanlılar eş zamanlı denizde artemisium savaşında 300 bin asker gibi rakamlar o dönemin nüfusu, lojistik imkanları ve organizasyon kabiliyeti ile uyuşmuyor.
• "sıcak geçitler savaşı" diye mota mot çevirisi yapılabilecek savaş.
  
  herodotos historiai'ye göre, oluşturulan yunan savunma birliğinin perslere/kserkses'e karşı karada birinci savunma düzeneği oita'da kurulmuş. pers ordusunun çok güçlü hazırlandığı ve geldiği öğrenilince ilk hattın thessalia ve tempe/peneios'ta kurulmasından vaz geçilmiştir. denizde artemision da thermopylai'ye yakınlığı, kara ve deniz güçlerini yakın tutma avantajı nedeniyle yunanlılar tarafından seçilmiştir.
  
  kserkses'in kampı trakhis topraklarında malis'deymiş. yunanlılarınki ise thermopylai^* (pylai)'de. thermopylai'de yunan saflarında herodotos'a göre sparta, tegea, mantineia, arkadia, orkhomenos, korinthos, phlius, mykenai, boiotia, thespia, thebai, lokris(liler), phokis, atina, aigina insanları/askerleri var.
  
  yunanlıların başkomutanı lakedaimonlu leonidas. uzun bir soy ağacı var, herakles soyundan sayılıyor, beklenmedik şekilde kral olmuş.
  
  kserkses az sayıda olup teslim olmayışlarına öfkelendiği leonidas'ın kuvvetlerinin savunması karşısında şaşkınlığa düşmüş. kendi saflarında çok adam ve az erkek var diye gözleri yerinden oynamış. devreye pers ölümsüzlerini sürmüş. bunlar da medlerden daha başarılı olamıyor. mızrakları yunalılarınkinden kısaymış, sayı üstünlükleri işe yaramıyormuş. lakedaimonlular dövüş/savaş sanatında usta. kaçtı sandıklarında persler naralarla atılıyor, spartalılar birden geri dönüp saldırıyor. geçidi ele geçiremeyen persler çekilmişler.
  
  phokisliler keçiyolunu korumak üzere dağa çıkarılmışlar. yunanlılar kentlerine göre düzenli saflar biçimde savunmadalar, yalnız sıra kendilerine geldiğinde dövüşüyorlar. 2. gün de durum bu özetle. akşama kral kaygılanmış haldeyken eurydemos oğlu ephialtes adlı bir malisli gelip, dağın içinden geçip thermopylai'ye çıkan keçiyolunu haber vermiş. sonraları thessalia'ya kaçmış, pylagorlar başına ödül koymuş, sonraları antikyra'da trakhis yurttaşı athenades tarafından başka nedenle öldürülmüş, para da kendisine ödenmemiş.
  
  leonidas düşüp öldüğünde cesedi üzerinde persler ve lakedaimonlular arasında göğüs göğüse uzun bir çarpışma olmuş. persler dört kez geri çekilmek zorunda kalmış. ephialtes'in getirdikleri ulaşınca yunanlılar thebaililer hariç küçük bir tepenin üzerinde sımsıkı toplanmış, kılıcı olanlar kılıçla, olmayanlar yumrukla, dişle dövüşmüşler. persler artık iki yandan sıkıştırıyormuş.
  
  burada bir başka kahraman daha öne çıkıyor: spartalı dienekes. ona güya barbarların sayısı hakkında "ok attıklarında güneşi karartıyorlar." dendiğinde "medler iyi ki gökyüzünü karartıyorlar, biz de güneşin altında değil, gölgede dövüşeceğiz demektir!" yanıtını vermiş. diğer anmaya değer yiğitler orsiphantos oğulları alpheos^* ve maron, thespialı harmatides oğlu dithyrambos. thermopylai savaşçıları düştükleri yerlere gömülmüşler. iki yazıt varmış, ikincisi sadece spartalılar için (müntekim ökmen çevirisiyle):
  
  pelops'un yarımadasından gelen dört bin er
  burada üç yüz kere on bine karşı dayandı.
  
  lakedaimon'a git söyle, yabancı,
  o'nun emrini yerine getirmek için burada öldük.
  
  eurytos ve aristodemos^*'un ikisi de ağır göz yangısına tutulmuşlar. leonidas bunlara dinlenme izni vermiş, veya ille dönmek istemiyorlarsa öbürleriyle beraber ölebilirlermiş. anlaşamayıp ayrı ayrı davranmışlar. eurytos perslerin çevirme manevrasını öğrenince kendini savaşın ortasına bıraktırmış. aristodemos cesaretinin tükendiğini görmüş, savaştan uzak durmuş spartalıların hışmına uğramış. (bir farklı anlatım seçeneği daha var.) dönüşte hor görülmüş, ona ateş vermemişler, konuşmamışlar, adı korkak aristodemos'a çıkmış. adını ve onurunu sonra plataia savaşında temize çıkarmış.
  
  savaşın rengi belli olup, leonidas'la yunanlılar tepede toplandığında leontiades ile thebaililer ellerini barbarlara doğru uzatarak onları karşılamaya koşmuşlar, medlerin dostu olduklarını, korkudan thermopylai'ye geldiklerini, büyük kralın ordusunun uğradığı hacamatta suçları olmadığını bağırmışlar. persler bunların bir kısmını öldürmüş, pek çoğu teslim alınarak tutsak edilmiş, kserkses'in buyruğuyla başta komutanları leontiades olmak üzere gövdelerine kızgın demirle krallık damgası vurulmuş.
  
  plataia savaşında (iö 479) pausanias önceki birlik eşleşmelerini değiştirip perslerin karşısına atinalıları koyar; onlar maraton savaşından pers davranışlarını tanıyorlar. spartalılar ise perslerle thermopylai'de tanıştılarsa da hepsi öldüğünden deneyim bilgiye, aktarılmışa dönüşmemiş durumdaymış.
  
  (bkz: delos birliği)
  (bkz: artemision savaşı)
  (bkz: salamis savaşı)
  (bkz: plataia savaşı)
  (bkz: himera), gorgo, mardonios
  (bkz: propaganda/@ibisile)
  (bkz: molon labe), molon lave
  (bkz: athos kanalı)
• savaş değildir. pers yunan savaşı sırasında yapılan muharebelerden biridir. ayrıca efsanelerde anlatılanların aksine perslerin pekte zorlanmadan sparta ordusunu süpürdüğü muharebedir. ancak bu muharebenin sonucu yenilgi dahi olsa yunanlılar için önemli neticeler doğurmuştur.
  sparta kralı ı. leonidas'ın öldürülmesi, o zaman kadar durumun ciddiyetini idrak edememiş ve ortak bir savunma oluşturamamış yunan kabilelerini uyandırmış, ve bir araya getirmiştir. bu muharebeyi ve leonidas'ı efsane yapan da budur. bu muharebenin uyandırdığı birliktelik sayesinde yunanlar sadece persleri adadan uzaklaştırmakla kalmamış, tek bir yunan birliğinin ve kimliğinin oluşmasını da sağlamışlardır.