*

  • io 480 yilinin sonbaharinda yunan sehir devletleri* ve perslerin donanmalari pire limani ile salamis arasinda kalan yerde karsilasirlar..

    yunan donanmasindaki 370 trireme (180'i atinanin), 600 pers triremiyle karsilasmistir. aslinda pers donanmasi bu sayinin en azi iki katiymis fakat yolda cikan firtinadan ve artemisiondan sonra bu kadarcik kalmis. derler ki, i. xerxes sayisal ustunluklerinden dolayi, zafer kazanacagindan o kadar eminmis ki kiyidaki dagin yamacina bir taht kurdurup oradan savasi izleme moduna gecmis.

    bu esnada "yunan gucleri" diyoruz ama bu donemde de atina-sparta cekismesi yok degil.. savasa iki dakka kala ayakustu birbirlerine girmisler, denizden denizcilikten anlamayan spartalilar nerelerinden cikardilarsa salamis'te karsilasmayalim, ne gerek var yaklasimini benimsemisler*. onlarin onerdikleri korinth'e yakin savasmakmis ki bi terslik olursa* karada savasa devam edebilsinler.. aslan themistokles ise onlari ikna edip salamis deniz savasi'ndan bu sonucun cikmasini saglamis. daha da guzeli, bir koleyi perslere yollayip ona sanki gizli bilgi veriyormus gibi "yunanlar nerde savassak diye anlasmaya varamadi xerxescigim, iki gozum onume aksin bu gece geri cekilecekler" dedirtmis. savas sonrasi bu koleye atina vatandasligi verilmis bu arada.

    neyse, pers donanmasi bunun uzerine butun gece orada burada yunan donanmasini aramislar (bulsak da cekilirken opsek dusuncesiyle) korinthos filosu, muhtemelen themistokles'in fikri uzerine kaciyormus gibi yaparak persleri iyice burnun icine dogru cekmis, ve sayica cok daha fazla olan pers filosu korfezde adam gibi manevra yapamamis. korfeze 100er 100er giren pers gemilerinin sonu pek hayirli olmamis. sirf 200 tanesi direk batmis zaten. herodotosun iddiasina gore persler yuzme bilmedikleri icin gemilerin batmasi sonucu epey bir kayip vermisler. hayatta kalan persler ise yakalandikca yunanlarca oldurulmus.

    bu esnada kenardan izleyen xerxes'in artemisianin sozunu dinlemedigi (ie. olm yer atinalilar seni denizde, sen gel karadan saldir) icin kafasini taslara vurup "tek kadin generalim erkek cikti, meger erkek sandigim generallerimin hepsi kadinmis" diye dovundugu iddia edilir. eger edildiyse bu lafin seksistligini, o donemde artemisia'yi adamdan sayip dinledigi icin affedelim hadi.

    neyse, donanmayi toplayip kacmis xerxes, ama generali mardonios'u ordunun basinda birakmis ki sonraki sene mardonios baya bi bela olmustur yunan sehir devletlerinin basina.

    bu savas antik donemin en onemli savaslarindan biri sayilir, zira ola ki persler yenmis olsaydi, yunan sehirleri bir daha nasil toparlardi bilinmez.. neyse, bir antik savasin daha sonuna geliyoruz. esen kalin.
  • (bkz: delos birliği)
    (bkz: gelon)
    (bkz: himera) savaşı
    (bkz: haberleşme)
    herodotos historiai'de salamis savaşı 8. kitap urania'da anlatılır. iö 480 yılına tarihlenir.

    yunanlılarda komuta artemision savaşı'ndaki gibi eurykleides oğlu eurybiades'teymiş. saflarda peloponez, lakedaimon, epidauros, troizen, sikyon, hermione, atina, megara, amprakia, leukas (dor kökenli ve korinthos'tan gelmelermiş), aigina (epidauros dorlarından, eski adları oinone), khalkis, erethria, keos, naxos (yurttaşlarının medlere katılma emrini dinlemeyip), styra*, kythnos, eeriphos, siphnos, malis, kroton, melos, serpihos gemileri. hepsi 378 gemiymiş.

    kserkses ordusu atina'ya geldiğinde boş kenti işgal etmiş, çok az insan kalmış. pythia'nın ağaç duvarın ele geçmezliği üzerine vermiş olduğu oraklın anlamını çözmeyi istiyorlarmış. onlara göre ağaç duvar (sığınak) gemiler değil atina akropol'üydü. gene herodot oraklin tam gerçekleşmesi için attika'nın anakaradaki her şeyinin perslerin eline geçmesi gerektiğini söylüyor (olanı zamandaşları gibi yorumlayarak). persler tapınakta bulduklarını kılıçtan geçirmiş, tapınağı yağmalayıp akropol'ü tamamen yakmışlar. kserkses tapınakta kendi ordusundaki yunanlılara kurban kestirtiyor. rüya mı görmüş, tapınağı yaktırdı diye içine kurt mu düşmüş? akropol'de erekhteus tapınağı içinde athena'nın zeytini ile poseidon'un tuzlu su kaynağı bulunurmuş (tanrıların mülkiyet rekabetine dair bir öyküymüş bu). buradaki yakılan zeytin ağacı kurban törenine kadar bir dirsek filiz uzatmış.

    themistokles'e burada mnesiphilos adlı bir atinalı, gemiler salamis'ten giderse savaşa girecek, ülke koruyacak gemi kalmayacağını, donanmanın kör olacağını söyler ve hemen eurybiades'i bu fikirden caydırmaya gitmesini ister. themistokles kendi düşüncesi gibi anlatır ve savaş meclisi'ni yeniden toplattırıp ateşli bir konuşma yapar.

    birçok yönden fikrini işledikten sonra themistokles eurybiades eğer son kararını salamis'ten çekilme yönünde kullanırsa atinalıların filodaki gemilerini çekip çoluk çocuk italya'daki kolonileri siris'e gidecekleri tehdidini savurunca eurybiades'in ayakları suya erer.

    o gün karada ve denizde bir deprem olur, kserkses'in ordusunun başına bela olacak yunan tanrılarını işaret eden bir hayalet ordu sesi gibi duman/bulut gözlenir. kserkses'e herkes salamis'te deniz savaşı'na girmeyi öğütlerken tek artemisia karşı çıkar: ona göre yunanlı denizciler erkeğin kadına üstün olduğu kadar pers denizcilerinden üstündür. seferin hedefi olan atina zaten alınmıştır. yunan filosuna saldırıp savaşmaya zorlamazsa onlar dağılıp kendi sitelerine gideceklerdir. oysa denizde uğranacak bir yenilgi kara ordusunun da başını yiyebilir. müttefiklerinden mısırlılar, kıbrıslılar, kilikialılar, pamphylialıların kendilerinden bir şey beklenmeyecek insanlar (işe yaramaz) olduğunu öne sürer. kserkses onun görüşlerine kızmamış, beğenmiş, çok saygın görüyormuş; ama çoğunluğu dinlemiş. denizcilerini kendi gözü önünde dövüştürmek istemiş.

    karadaki yunan savunmasının başında leonidas'ın kardeşi anaxandridas oğlu kleombrotos varmış. isthmos'ta kıstak ortasına bir duvar örmeye girişmişler. herodotos burada tarafsız yunan uluslarının böylelikle, tarafsız kalmak suretiyle medlerle uyuşmuş olduklarını yorumluyor.

    salamis'te kserkses donanmasını karşılama görüşü kabul edilmeyen themistokles, bu sefer çocuklarının eğitmeni sikinnos'u pers donanmasına gönderip yaklaşık olarak dedirtir ki: atina komutanı öbürlerinden gizli olarak beni size gönderdi (zaferin sizde kalmasını ister). düşmanlarınız korku içinde, kaçmaya hazırlanıyorlar, anlaşmazlık içindeler. şunları kaçırmayın, iş çok kolay. sikinnos bunları barbar komutanlara söyleyip, akıllarına girip sıvışmış.

    geceden pers gemileri yunan filosunu çevirmeye başlamış. ikinci bir savaş meclisi tartışmalarının üstüne lysimakhos oğlu aristeides gelmiş. themistokles'in tam zıddı ve düşmanı olduğu halde bir fikir ileri sürmek istemiş. düşmanın her yanı sardığını haber almış. themistokles zaten beklediği bu duruma sevinmiş, hatta bunun kışkırtmasıyla geliştiğini üstlenmiş. habere strategoslar inanmıyorlar başta; tenoslu kaçak tekneleri haberi teyit ediyor.

    sabah derhal deniz savaşı başlamış. ameinias'ın gemisi bir pers gemisine aborda olmuş. pers filosu siya ediyormuş. bir anlatıma göre kadın sesi peyda olmuş, yunanlılara yüreklendirici: "ne biçim askerlersiniz! hep böyle başınız kıçınızda mı gidersiniz?" demiş. fenikeliler atinalılar karşısında hiç de propagandaya gelmemiş, gayet sıkı savaşıyorlar. gene de atina ve aigina gemileri çok pers gemisini haklamış. yunanlıların safları sıkı ve düzenli. persler dağınık, başlarına gelmesi zorunlu olan şey için kserkses her birine özel olarak bakar gibi döğüşüyorlarmış.

    bir atina gemisi artemisia'nın trireminin peşine düşmüş, kaçamayacak halde, önü müttefik gemilerince tıkalı. kalynda kralı damasithymos komutasındaki yandaş gemiye bindirmiş. böylece onu batırmış, onu saf değiştirdi sanan atina gemisi peşini bırakmış. belki önceden kalma bir hırsını da almıştır. (kendi takım oyuncusuna kasti faul? kıbrıs çıkarmasında türkler kendi kocatepe savaş gemisini batırmıştı). gemisini kurtaran kaptan oldu. kserkses'in gözündeki değeri arttı. filo önce onun düsman gemisi batırdığını sanmış ve övgüler, hayranlıklar. öbür şansı batan gemiden onu suçlayacak bir kişi bile sağ kurtulmamış. kserkses "erkekler bugün kadın gibi, kadınlar da erkek gibi davrandılar." demiş. şimdi de sürdüğü gibi barbarların pek çoğu yüzme bilmiyormuş. ön hat gemileri kaçınca pers filosu arka hattı arenaya fazla hızlı dalmış ve birbiriyle çatışmış, çarpışmışlar, o da kayıp artırıcı.

    fenikeliler gemilerimiz ionialılar yüzünden battı diye çekiştirmişler. ama o sırada batırılan bir samothrake gemisinden kurtarılan samohtrakeli denizciler mızrak atmakta usta olduklarından batıran aigina gemisine çıkıp mızraklarla hakim olmuşlar, bu başarıyı gören başarısızlığa tahammülsüz kserkses de suçlanan ionialılar yerine hırsızlıkla suçladığı fenikelilerin başını kestirmiş. aiginalılar hatta bozguna uğrayıp geri çekilen pers filosunun arkasını çevirmiş. atina gemileri beriden, çekilenlere aigina gemileri geriden saldırıp batırıyorlarmış. düşman gemisi peşindeki themistokles'in gemisiyle aiginalı kritos oğlu polykritos'un gemisi karşılaşmış. polykritos aiginalıların medlerle dostluğundan dem vurmasına orada alayla bağırarak cevap vermiş, bir yandan kovalanan pers gemisine aborda olmakta.

    salamis savaşı'nın kahramanları aiginalılar ve atinalılar, kişilerden polykritos ve palleneli ameinias. ameinias kovaladığı geminin artemisia olduğunu bilse peşini bırakmazdı. atinalılar özel yönergeliydi: artemisia'yı diri getirene on bin drahmi verilecek. kurtarılabilen pers gemileri phaleron'da buluşmuş.

    atinalılara göre salamis savaşı başlayıp da gemiler borda bordaya geldikleri anda korinthos amirali adeimantos korkuya kapılmış, pupa yelken kaçmıştır, korinthoslular da peşinden. bir ırmak ağzına geldikleri anda bir kayıklı peyda olmuş, tanrısal, kaynağı belirsiz. diyor ki "adeimantos, gemileri geri çevirdin, yunanlılara ihanet edip kaçıyorsun; oysa onlar şu anda duşmana karşı zafer kazanıyorlar, tanrılardan diledikleri kadar büyük bir zafer." ondan sonraları adeimantos ve korinthoslular geri dönüyorlar, ama savaş bitmiş. yalnız atinalıların isnadını kabul etmiyorlar, onlara savunma desteği veren yunanlı yokmuş.

    bu deniz savaşı sırasında az rastlanır değerde adam olan lysimakhos oğlu aristeides salamis kıyılarında bulunan kuvvetli atina hoplitlerinin başına geçerek psyttaleia adacığına çıkmış vd oradaki persleri kılıçtan geçirmiş.

    kserkses'in gerideki donanmasıyla yeniden savaşacağını sanan yunanlılar hasarlı gemileri salamis'e çekip onarmaya girişmişler. kserkses'in ise birden ayağı suya ermiş: ya yunanlılar hellespontos'taki gemi köprülerini yıkarlarsa? avrupa'da kalır, mahvolur. savuşma niyetini gizlemek için salamis yönünde bir dalgakıran yaptırmaya girişir, fenike mavnalarını birbirine bağlatır ki kale-köprü olsunlar. duruma kanmayan bir tek mardonios varmış, kafasının içini okuyormuş. mardonios ondan 300 bin asker ile kendini yunanistan'ı fethetmek üzere bırakıp gitmesini istemiş, kserkses de usulen bir meclis toplayıp zihnini okuyan öteki kişi artemisia'nın sen dön mardonios kalsın, ya kölen başarılı olsun, ya kölen yenilsin, sen selamette kal, deyince tası tarağı toplamış.

    savaş sonrasında önce üçüncü bir savaş meclisi, ardından themistokles'in androslularla inandırmak ve zorunluluk tanrılarına karşı yoksulluk ve darlık tanrıları biçiminde söz dalaşı, peşinden andros'u kuşatması var.

    daha geç sonuçlarından biri için (bkz: potidaia olayı).
    başka bir kaynaktan toplu anlatımı için türkçebilgi'de salamis savaşı..

    (bkz: plataia savaşı)
  • steinbeck’in bitmeyen kavga isimli kitabında da kısa bir şekilde değinilmiş olan savaştır.

    --- spoiler ---

    bak dinle öyleyse.. yunanlıların birkaç gemisi bir limanda kuşatılmış. kuşatma çemberini yarıp kaçmak istiyorlarmış. yunan amirali askerlerinin ilk fırsatta tabanları yağlayacaklarını biliyormuş; düşmanlara, kuşatma çemberini daraltmaları için haber göndermiş. neyse sabah olmuş, yunanlılar bir de bakmışlar ki ne görsünler, dört bir yandan öyle bir sarılmışlar ki kaçabilene aşkolsun. işte o zaman tek kurtuluş yolunun savaşmak olduğunu anlamışlar. ve savaşıp zaferi kazanmışlar. pers ordusunu darmaduman etmişler.

    --- spoiler ---

    ibret alındı.
  • batı uygarlığının başlangıcı sayılır.

    dünyanın ilk kadın amirali olan hemşerimiz, karya kraliçesi 1. artemisia, bu savaşın kahramanı.
hesabın var mı? giriş yap