i. justinianus

• tam bir delegasyon üstadı olan efsanevi roma imparatoru.
  
  döneminin en başarılı simalarını maiyetinde toplamıştır ve nihai kararı her daim kendisi alsa da dönemindeki askeri, sosyal, diplomatik, yapısal, ekonomik ve hukuki başarılarındaki aslan payı da bu seçkin karakterlere aittir. nika isyanı eşi teodora'nın dik duruşu ve efsanelere konu olmuş o yapıcı konuşması sonucunda bastırılmış, flavius belisarius 12 bin askerle kartaca^* ve kuzey afrika'yı, 7 bin askerle italya ve roma'yı yeniden fethetmeyi başarmış, dara'da sasaniler'i çok ağır bir yenilgiye uğratarak kendilerini roma için bir tehdit olmaktan uzunca bir süre çıkarmış ve kolhis savaşı'nda cepheyi genişletip savaşı roma lehine döndürmeyi başarmıştır. tribonianus^*, başını çektiği hukukçular heyetiyle günümüze kadar gelmeyi başaran ve modern hukukun temeli demekte hiçbir beis görmediğim corpus iuris civilis'i meydana getirmiş, ioannes kappadokis de vergi havuzunu genişleterek flavius zenon, anastasios ve justinus döneminde toparlanan ekonomiyi uzun vadede çok daha stabil ve kendi kendine yetebilecek bir kıvama getirmiştir. trallesli anthemius ve miletli isidoros gibi döneminin en başarılı iki mimarına aya sofya gibi efsanevi bir yapıyı inşa ettirmiş, dönemin italya'daki en zengin patrisyenlerinden argentarius'a da saray hazinesinden bir kuruş harcatmadan san vitale'yi^* yaptırtmıştır.
  
  din konusunda flavius zenon'un aksine hoş görüden uzak bir anlayış sergilemiştir ve teodora'nın m.s. 548 senesindeki vefatı sonrası bir hayli tuhaf ve acımasız bir kişiliğe bürünerek aralarında flavius belisarius ve ioannes laurentius lydus gibi çok yakın danışmanlarının da bulunduğu pek çok dostunu sürgün etmiş ya da saraydan kalıcı olarak uzaklaştırmıştır.
  
  bir hayli şanslı bir imparatordur çünkü büyük ölçüde flavius valerius leo ve flavius zenon sayesinde theodosius hanedanı döneminin en büyük dezavantajı olan ordunun içerisinde got ve hunlar'ın yüksek rütbelerde görevlendirilmesi sorunu kendisi iktidarı ele geçirmeden sona ermiştir. yine zenon ve anastasios'un ekonomiye yaptıkları ciddi katkılar ve amcası justinus'un da dini ve diplomatik hamlelerle papa'yı italya'daki ostrogot idaresine karşı kışkırtması da kendisinin italya seferinin politik altyapısını oluşturmuştur. kısacası, kendisinden önce gelen dört başarılı imparator^**** ve onların idari başarımları, kendisinin uzun hükümdarlığının ve yapacaklarının hem hazırlayıcısı hem de teminatı olmuştur.
  
  (bkz: flavius valerius leo/@ncpzbsn)
  (bkz: flavius zenon/@ncpzbsn)
  (bkz: justinus/@ncpzbsn)
  
  öte yandan, oldukça da şanssızdır. zirâ; justinus'un son döneminde gerçekleşen antakya depreminin neredeyse ilki kadar güçlü bir artçısı kendisi tahta çıktıktan kısa bir süre sonra gerçekleşmiş ve dönemin imparatorluk bünyesindeki en büyük üçüncü kenti, çok zor günler geçirmiştir. m.s. 535 senesinde anormal soğuk bir sene geçirilmiş ve tahminlere göre konstantinopolis ve kayseri gibi merkezlerde -40, -45 dereceler görülmüş ve bir rivayete göre nil nehri donmuştur. bu gelişme, yıllar sürecek bir kıtlığın başlamasına yol açmıştır. bu talihsizliğin yaraları tam anlamıyla sarılamadan bu kez de justinianus veba salgını ismiyle de bilinen ve prokopios'a göre imparatorluk nüfusunun üçte birinden fazlasının ölümüne yol açan bir salgın patlak vermiştir. 551 senesinde beyrut açıklarında bir deprem ve ardından da tsunami meydana gelmiş ve bölgeyi ciddi biçimde etkilemiştir. bunlar haricinde de başkentte iki kez büyük su baskınları meydana gelmiştir.
  
  ilginç bir bilgi olarak da eklemek gerekir ki kendisinin döneminde senato ve konsüllük konstantinopolis'e tamamen taşınmış olup m.s. 534 senesinde roma'daki konsüllük görevini ifa eden decius paulinus, roma imparatorluğu'nun roma'da^* konsüllük görevini ifa eden son politikacısı olmuştur.
  
  dönemindeki yapısal^*** ve hukuki^* eserler kelimenin tam anlamıyla isimleri tarihe kazınan birer şaheser olmuşken, fetih politikası belki de büyük ölçüde yaşanan doğal afetlerin de etkisiyle beklenen etkiyi yaratmaktan uzak kalmıştır. gotlar ile aşağı yukarı sekiz sene süren italya savaşları, roma imparatorluğu'nun kurulduğu toprakları tam manasıyla bir viraneye döndürmüş ve tabir-i caizse atılan taş, ürkütülen kuşa değmemiştir. bir türlü bitmek bilmeyen ve tam on altı yıl boyunca imparatorluğun askeri ve ekonomik kaynaklarını ciddi şekilde emen kolhis savaşı da bir diğer başarısızlık olarak göze çarpmaktadır.
  
  (bkz: kolhis savaşı/@ncpzbsn)
  
  son olarak prokopios ile ilgili de minik bir not düşelim; m.s. 549 senesinde justinianus'u devirmeye çalışan general artavanes ile yakın arkadaş olduğundan ve bu komplonun başarılı olacağından çekindiği için olası bir darbede kelleyi sağlama alabilme gayesiyle kaleme aldığı neredeyse kesin olan historia arcana'yı ciddi bir kaynak olarak dikkate almak ve imparatorun "iblis bir ruh", belisarius'un da tam bir meriç^* olduğuna inanmak tarihi açıdan pek de doğru bir yaklaşım değildir.
  
  ilk başta söylediğimi de son olarak tekrarlayayım. kendisi hakikaten tarihteki en başarılı meritokratlardan birisidir. hatta bu hususta tüm tarihte tek rakibi augustus'tur, belki bir de cengiz han.