umay

• biricik minicik kızım olur kendileri.
  
  "gün senden ışık alsa da bir renge bürünse
  ay secde edip çehrene yerlerde sürünse"
  
  ömürlü ol güzel kızım...
• türk mitolojisinde tarihsel izlerine ilk kez orhun yazıtları'nda rastladığımız umay/umay ana adlı bir ruh/iye/tanrıçadan bahsedilir.
  
  "umay gibi annem hatunun kutu/devleti sayesinde küçük kardesim kül tigin er adını aldı…” (kül tigin abidesi – doğu yüzü)
  
  (türklerde kağan gök tanrı’nın yeryüzündeki temsilcisidir. 'tengri teg/tengride kut bulmuş yani göksel hükümdarlar). dolayısıyla kağanın hatunu da kutsallık addedilerek umay’a benzetilmiş. kutunu umay'dan alan ve ona benzeyen hatun, bu kutla kül tigin'i dünyaya getirmiş.)
  
  “tenri umay ıduk yer sub basa birti erinç neke tezerbiz./ tanrı, umay, kutsak yersu onlara zafer verdi, niye kaçarız?” (tonyukuk abidesi – batı yüzü)
  
  umay, orhun yazıtlarında dişi bir ruh olarak anılırken, altın köl yazıtında (yenisey yazıtlarının bir bölümü) bir beyin adı olarak geçer: "er adımız umay begdir.”
  
  (evet, yenisey yazıtları orhun yazıtları'ndan daha eskidir fakat burada tanrıça değil bir beyin adı)
  
  divanü lugati't-türk'teyse bu kelimenin anlamı şu şekilde verilmiş: "son, kadın doğum yaptıktan sonra karnından çıkan hokka gibi nesne. buna çocuğun ana karnında eşi denir."
  şu savda da gelmiştir: umayka tapınsa ogul bolur: birisi buna hizmet ederse çocuk doğar. kadınlar sonu uğur sayarlar. (1.cilt, s.123)
  
  (türkler arasında, doğumda bebekle birlikte gelen plasentaya son, eş denir. kazak ve kırgız kadınları da toplu bir şekilde gidip plasentayı gömer ve etrafını tütsülerler.)
  
  nitekim umay, gerçekten böyle bir işlevi yerine getirmektedir çünkü çocuk anne karnında oluşmaya başladığı andan itibaren umay tarafından korunur.
  plasenta ile yakın ilişki içindedir; yeni doğmuş
  olanları korumakta ve belki de bir doğurganlık tanrıçasının, hatta bir ana tanrıçanın işlevini yerine getirmektedir.
  
  tunguzlar, güney sibirya ve altay türklerindeki inançlara göre, umay doğumdan itibaren çocukla beraberdir; ancak onun çocuğu terk ettiği zamanlar da olur. bu ayrılma uzun sürdügü zaman çocuk hastalanır. umay'ın çocukla beraber olduğunun işareti, çocuğun uykudayken gülmesidir. ağladığı zaman sözü edilen koruyucu ruhun gittiği düşünülür. çocuk hastalandığında umay’ı getirmesi için kam/şaman çağrılır. bazen çocuğun doğmadan önce ruhunu koruduğu varsayılan umay; sagaylar, şorlar^* ve beltirler arasında üç yaşına gelene kadar çocuğun ruhunu temsil etmektedir.
  
  pek çok türk boyunda bebeklere annesinin ilk sütünün akgölden alınan damlayla umay ana tarafından verildiğine inanılır. (bazı türk boylarında bu görevi ayzıt bazılarındaysa kübey hatun yapar.)
  
  umay, yalnız çocukları değil, bütün türk halklarını, hatta bütün insanları koruyan, onlara kut veren bir tanrıçadır. bu nedenle kırgızlara göre umay, aynı zamanda bol mahsul almaya mal ve mülkün artmasına da yardım eder. mirali seyidov'a göre umay'ın ötüken kültüyle ilişkisi de vardır. ötüken; devleti, hakimiyeti koruyan bir ilahedir. bu tannça, hakanlara bolluk ve kut verir.
  
  umay hakkında geniş bilgi veren mirali seyidov, umay'ı bir yandan güneşle ilişkilendirirken (güneşle bağlantı kurarak sarı kız olarak anıldığı da oluyor) bir yandan da dişil unsur olan yerle ilgili görmektedir. kutsal yer'in (ötüken) türk topluluklarına yardım etmesi gibi umay da yalnız çocukları değil, bütün türk halklarını hatta bütün insanları koruyan, onlara kut veren bir tanrıçadır.
  
  türkiye'de başa kuş konması veya pislemesi uğurlu sayılır. başa devlet kuşu, huma kuşu kondu tabiri de yine umay kültüyle bağlantılıdır. umay'ın bir kuş gibi düşünüldüğü orta asya'da da aynı inançlar görülür. doğumdan sonra yemek verilmesi, "doğum aşı dökülmesi" de umay'a verilen kanlı, kansız kurban törenlerinin bir kalıntısıdır.
  
  [“ kumay/'umay/devlet kuşu' adlarıyla bilinen hüma kuşu, öncelikle çok çok yükseklerde uçmasıyla ve yere ayak basmamasıyla bilinir öyle ki bazı varyasyonlarla ayakları olmadığı bile rivayet edilir.
  gücün, kudretin, egemenliğin, bahtın, devletin bolluğun, bereketin sembolüdür.
  türk mitolojisindeki bereket ve doğum tanrıçası umay'la olan isim bağlantısindan ötürü hüma kuşu'nun da dişi olduğu kabul edilir.
  gene başka bir rivayette de başına konduğu kişinin hükümdar olduğu söylenir ki bugün kullandığımız 'başına talih kuşu konmak' deyimindeki kuş da kendisi oluyor.”
  (bkz: türk mitolojisinde kuşlar/@ay hatun)]
  
  [“bu arada bazı kaynaklarda ayzıt ile umay'ın aynı tanrıçalar olduğu söylense de araştırmacıların büyük çoğunluğu bu görüşte değil...
  (umay biraz daha gaia'ya yakın, güneşle toprakla, bereketle ilgisi var)”
  (bkz: ayzıt/@ay hatun)]
  
  umay, gök tanrı’nın kızı ve hayat ağacının sahibidir. yeryüzüne inmek için gökkuşağını kullanır ve istediği zaman kuş kılığına girebilir. teleüt efsanelerinde umay, dalgalı uzun gümüş saçlı, ipek ağ ışıkları saçan bir ilahe gibi betimlenir. (bazı betimlemelerde ise üç boynuzlu ama boynuzdan ziyede taca benziyor) sembolü ok ve yaydır.
  
  daha eski dönemlerde çok daha geniş kapsamlı bir gücü/işlevi olduğu halde sonraları çocukların koruyucusu olarak kalıplaşmıştır. ha bir de çocukları öldüren kara umay var ki tatsız konu, o şimdilik kalsın…
• kız evladım olursa vereceğim isimlerden biri. köken itibariyle hümay olması olanaksız. çünkü türk abecesinde "h" harfi yoktur. hatun mu? esası "katun"dur.
  
  bebeklerin, yavru hayvanların ve loğusa kadınların koruyucusu olan tanrıçadır. anaçtır.
• 2.kızımın adıdır. adı gibi kutlu olsun diye...
• türk mitolojisi'nde, gök tanrı'dan sonra gelen ikincil tanrılar arasında ülgen ile birlikte yer alır.
  ana tanrıça'dır.
  anne karnındaki bebeklerle, yeni doğmuş we ufak yaştaki çocukları korur.
  ayrıca günümüzde kız çocuklarına werilen bir isimdir.
• yeni doğan kızımıza umay adını verdik. umay gibi merhametli olsun, koruyucu olsun, güzel olsun, saygıdeğer olsun, güvenilir olsun, iyi olsun, adil olsun.
• sarı renkle sembolize edilir.
  
  bu nedenle, türklerin yayıldığı her coğrafyada az çok yer edinen "sarı kız", "sarı gelin" gibi hikayelerin, deyişlerin, söylencelerin umay ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir.
• orhun anıtlarından edinilen bilgiye gore, umay bir disi ruhtur. "kut'unu aslında umay dan alan hatun, onun yardımıyla kultigin'i dunyaya getirmis, kultigin bu kut sayesinde zamanı geldiginde erkeklik adına sahip olmustur." erkeklik adını veren umay dır. fransız psikanalist jacques lacan'a gore, erkegin babalık islevini yerine getirebilmesi ancak annenin onu dusunmesi, arzusunun nesnesi olarak duslemesi ile gerceklesir. lacan'ın deyimi ile "anne babanın adını soyler" ve cocuk bu yolla dile ve dolayısıyla toplumsal duzene, kulture acılır. oyleyse umay hem adlandıran, hem de ayırandır.
  umay ın yine dogumla ilgili olan ikinci bir anlamı daha vardır. umay dogumdan sonra cıkan plasentanın da adıdır. "plesanta ile insan ruhu arasında sıkı bir iliski oldugu, plasentanın dogumdan hemen sonra vucudu terk etmesine ragmen, bu varlıga baglı kalmayı surduren ruh ozunu olusturdugu belirtilir. çocuk anne karnında plasenta ile, yani umay ile tek bir ruha sahipken, dogumla birlikte ondan, eşinden ayrılmaktadır.
• çocuk esirgeme kurumu’nun kurucusu dr.mehmet fuat umay’a mustafa kemal atatürk tarafından verilmiş soyadıdır aynı zamanda.
  
  düşününce tüyleri diken diken eder.
• therion'un ruler of tamag'ından sonra faun'un da anadolu/türk mitolojisine dair yaptığı şarkı:
  
  https://youtu.be/oxj9lkoylr8?si=suaoeo6d2anwmwat
  
  şarkıda fatma turgut'un vokali de duyuluyor, çok da güzel olmuş, şarkıya çok yakışmış sesi. bu arada radyoda filan duysak, faun şarkısı olduğunu bilmesek bayağı normal yerli bir şarkı sanacağımız kadar yakın tınlıyor şarkı bizim kulağımıza, hele de fatma turgut girdikten sonra zaten doğrudan dolmuşta, bir sokakta yürürken bir müzik marketten kulağımıza sızsa duysak yadırgamayacağımız bir havaya bürünüyor.
  
  şarkının sözleri, şarkı sözü kaynağı sitelerine göre şöyle:
  
  bağçalarda fesilgen
  bağçalarda fesilgen
  şu güzel qız kim eken?
  şu güzel qız kim eken?
  
  amanın civanım gel yanıma
  ipek poşu sarayım boynuna
  amanın civanım gel yanıma
  ipek poşu sarayım boynuna
  
  bahçelerde meyvelik
  bahçelerde meyvelik
  bu ne kadar sevdalık
  bu ne kadar sevdalık
  
  amanın civanım gel yanıma
  kızıl güller sarayım boynuna
  amanın civanım gel yanıma
  kızıl güller sarayım boynuna
  
  umay küzädilzün!
  
  umay umay küzädilzün!
  
  umay umay umay umay
  küzädilzün!
  
  bahçelerde kestane
  bahçelerde kestane
  dökülür tane tane
  dökülür tane tane
  
  ("küzadilzün" ne anlama geliyor bilmiyorum, sözleri kim yazmış onu da bulamadım, faun üyeleri, büyük ihtimalle de oliver yazmış olsa gerek, khazad-dum çağrışımı olmadı diyemem.) (sonradan öğrendik ki anonim bir kırım türküsüymüş...)
  
  şarkıya ilk türkiye konserlerinde sahnede de fatma turgut da eşlik edecekmiş bu arada. türkiye'de olmayan konserlerde o vokal olmayınca boş kalır mı şarkı dersek, kalır vallahi. laura fella dolduracaktır muhtemelen o kısmı canlı performanslarda, adaya değil de, adaya'nın sesini şarkının genelinde daha çok duyuyoruz galiba çünkü.
  
  bu arada faun'un türkçe ile ilk deneyimi de bu şarkıyla değil, daha önce oyneng yar ile de zannedersem uygur türkçesi sözler yazdıkları olmuştu.
  
  editle gelen ek: bir de benim de faun'u da kendisinden öğrendiğim ve onun sayesinde dinlemeye başladığım bir arkadaşım vardı, yıllardır deliler gibi faun dinler, mitolojiye, folklöre de meraklıdır, kendisi de yaklaşık bir yıl kadar önce bir kız çocuk sahibi olup çocuğunun adını umay koymuştu, şarkının ilk teaser'ı ile duyurulduğu anda aklıma o gelmişti "ne sevinmiştir şimdi," diye, teaser'ın instagram paylaşımı altında kendisinin de aynen bu şekilde yorumunu görüp çok hoşuma gitmişti. "yıllardır sizi severek dinliyordum, kızımın adını da umay koymuştum, çok sevindim!" diye anlatmış ne güzel ya. ^*
  
  editle gelen son ek: şarkının orijinal videosu akşam sekizde faun'un orijinal youtube kanalında yayınlanacakmış. kanalda yorum yapan bir kullanıcı şarkının orijinalinin kırım tatarlarına ait bahçelerde kestane adlı bir türkü olduğunu, neden adının umay olduğunu anlamadığını belirtmiş. hmm. bu da bir bilgi olarak dursun.