üçüncü selim

• kendisi sadece indirilmemistir, oldurulmustur de. ve bogdurularak degil, hancerlenerek. yani eski bir turk-mogol gelenegi olan soylu kani akitilmamasi kurali cignenmistir. (hani bagdati ele geciren mogollar halifeyi halilara sardiktan sonra atlara cigneterek oldurmusler ya)
  
  bu kural cignenmis cunku alemdar mustafa adamlariyla saraya dogru yurumekte, padisah 4. mustafa'ninsa gotu atmakta (bu arada donemin veziri azaminin adi da mustafa, herkes mustafa o ara, nizam i cedidte gizli bir madde mi vardi neydi) ve hayatini garantilemek icin kendinden baska tum olasi padisahlari harcamayi dusunmekteydi. alemdar saraya girerken, patrona halil isyani sirasinda devrilmis 3. selim'in odasini basti adamlari (edit: yalan, kulliyen yalan. bozgezen isimli gizemli bir sahis duzeltme yapti, patrona halilde 3. ahmet koltugundan oluyor, selimse 20 kusur sene oncesindeki bir yeniceri ayaklanmasinda devriliyor. masallah 600 yillik baris ve istikrar tablosu), o sirada kitap okumakta olan adamcagizi alelacele hancerlediler. diger varis 2. mahmutsa guc bela bacadan cikarilip saklandi catida (bir de rulo yapip yigilmis bir suru halinin altina saklanmisti diye okumustum) ve sonunda padisah oldu.
  
  tarihin cilvesi, birkac sene sonra o da got korkusu yuzunden, zamaninda kendisini hancerlemeye calismis ve simdi tutuklu bulunan oz kardesi 4. mustafayi oldurtmustur. ama efendi gibi bogdurarak.
  
  olan, sarayin taslarini kaniyla sulayan tek padisah olan sair ruhlu ucuncu selim'e oldu yani.
• yumuşak, zayıf iradeli, saf bir adam.
  reformlarını ilerletebilme imkanı varken eğlence alemlerine dalmış, dört elle sarılmış olduğu ipin ucunu bırakmıştı.
  
  şehzadeliği zamanından beri yaratılan bir efsaneye kendisi
  de inanarak kendini bir “cihangir” sanmaya başlar.
  cevdet paşa, selim'in nizam-ı cedit işine sarılmasında bu cihangirlik hülyasının rolü olduğu fikrindedir.
  
  aydın bir hükümdar gibi gözüktüğü halde bu cihangirlik efsanesine yol açan babası (bkz: üçüncü mustafa) gibi üfürükçülere, rüyalara, müneccimlere inanıyor.
  (bkz: #123109211)
  
  üstteki entry'de dediğim gibi (silmeye kıyamadım^*
  bir defasında istihareye yatarak, bir defasında kura çekerek sadrazam tayin etmişti.
  
  (istihareye yatmak: üçüncü selim birçok devlet kararını istihareye yatmakla vermiştir. bu da uykuda göreceği bir rüyaya göre sonuç çıkarmaktır.)
  
  saraya dolan dervişlerin, şeyhlerin, müneccimlerin beslediği hava içinde, başında bulunduğu sistem türündeki rejimlerde gerekli olan iradeden yoksun olan selim, kendini bir cihangir sanarak gerçekte sahtekârların oyuncağı olmuştu.
  tarih yazarı âsım’ın,
  “hallerini anlatmaya ne frengistan kâğıdı,
  ne de hindistan kalemi yeter” sjdjdks dediği bu çevrenin adamları, süslü sözlerle padişaha padişahlardan üstün olduklarını geçmişlerdir.
  
  şimdi halka vergiler yükletiliyorsa da nizam-ı cedid
  (bkz: #123109378) gerçekleşince düşmanın mağlup edileceğini, düşman mağlup edilince halkın refah ve adalete kavuşacağını telkin ederler, sadrazamlar da “evet, tabii, şüphe mi var, fılvâki” gibi sözlerle bu iddiaları desteklerlerdi.
  
  selim, bir ara “bazı aklî deliller ve dış emarelerle" işlerin bozuk düzen gittiğini, devlet vükelasının işlerinin
  aşın hale geldiğini sezmiş, yapılan zulümleri sayıp dökerek bunlara rızası olmadığını bildiren bir ferman hazırlamış, yayınlamak üzere sadrazama vermişti.
  1789’da çıkardığı bir fermanda (kısaltarak) şunlan söyler: “zulümden herkes bitkin bir hale geldi. reâyâda takat kalmadı. naiplerin, voyvodaların, âyânların, cizye toplayıcılarının yapmadığı zulüm yoktur”
  
  cevdet paşa’ya göre cizye toplama memurlan beşikteki çocuklara kadar cizye alıyorlardı. devlet mubayaacıları da aynı zulmü yapıyordu. ona göre sırp ayaklanmasında bunların büyük etkisi olmuştur
  
  sadrazam fermanı okuyunca çıkardaşlarını toplayıp tartışmışlar, fermanı yayımlamamaya karar vererek padişaha fermanın okunduğu yolunda yalan söylemişlerdi.
  bu sır halk arasında duyulur korkusuyla padişahın aklına hafiflik geldiği, başına cinler üşüştüğü, hezeyan ettiği yollu söylentiler salarak padişahı büsbütün deliye
  çevirmek için sarayı ilâçlar, üfürükçüler, hekimler, hasekilerle doldurmuşlardı.
  
  bunlar için kurbanlar kesilir, atiyeler dağıtılırdı. selim’in aklında bir bozukluk olmadığı halde, bu gibi hilelerle padişahın aklını oynattığı söylentileri yayılarak bu
  hal örtbas edilmişti.
  
  selim, bütün çabalanna rağmen, etrafında dönen dolaplardan kendini kurtaramıyordu.
  
  âsım’ın deyişiyle padişah, “uygun kurena ve ümeraya kat’a muvaffak olamadı”.
  
  niyazi berkes
  
  edit:
  ekleme
• osmanli'nin ecevit'iydi diyelim.
• bestekar ve güftekar olan iii. selim ayrıca sazende olarak iyi derecede tanbur ve ney çalardı. padişahların çoğu gibi mevlevi idi. "ilhamî" mahlasıyla bir de şiir divanı bırakmıştır. güzel şiirleri varsa da şairlik yanı bestekarlığı kadar iyi değildir.
  
  iii. selim çok büyük bir müzik koruyucusu idi. bu yüzden musiki tarihinde bir devir ve bir tarz "iii. selim ekolü" diye anılır. bu ekolün en büyük bestekârları sadullah ağa ve küçük mehmet ağa'dır. abdülbaki dede'ye ebced harfleriyle bir nota sistemi yaptıran da iii. selim'dir. abdülbaki dede "tahririye" adlı eserinde ebced notası ile padişahın birkaç eserini yazıp ona sunmuştur.
  
  iii. selim'in diğer bir merakı yeni yeni mürekkep makamlar yapmaktı. yeni makamlar yapmak bir marifet değildir. fakat eski bestekarların çoğu hiç olmazsa bir tek yeni makam yapmaya meraklı idiler. iii. selim bu hususta çok daha ileri giderek şu ondört makamı terkip etmiştir: acem-buselik, arazbar buselik, evcara, gerdaniye kürdi, hicazeyn, hüseyn-i zemzeme, ısfahanek-i cedid, neva-kürdi, neva buselik, pesendide, rast- cedid, suz-i dilara, şevkefza ve şevk-i dil. bunlardan yalnız evcara ve şevk-efza değerli makamlardır günümüzde^* bile rağbetle kullanılmaktadır. fakat iii. selim en çok sûz-i dilara'yı terkip etmekle şöhret kazanmıştır. çünkü bu makamdan bir mevlevi ayini bestelenmiştir. bilindiği gibi mevlevi ayinleri türk müziğinin en büyük eserleridir.
  
  iii. selim'in 62 eseri bugün notaları ile elimizdedir. diğerleri unutulmuştur. bunlardan 17'si saz eseri, 1'i dini eser gerisi kâr, beste, semaî, şarkı, köçekçe gibi dindışı güfteli parçalardır. bu lâdinî^** eserlerden birkaçının güftesi şöyledir:
  
  hüzzam yörük aksak şarkı:
  
  gönül verdim bir civane
  derdinden oldum divane
  gel efendim girme kaane
  ben seni vermem cihane
  kaçma benden gönül sende
  oldukça bu canım tende
  insaf eyle kuzum sen de
  ben seni vermem cihane
  
  şevk-efza aksak şarkı:
  
  ey serv-i gülzar-ı vefa
  niçün ettin bize cefa
  unutuldu, hayal oldu
  ettiğimiz zevk-ü sefa
  gel gidelim zevk edelim
  etme bana cevr-ü cefa
  
  ela gözün mestanedir
  aşık sana biganedir
  bilmez misin halim benim
  bu tegaafül cana nedir?
  gel gidelim zevk edelim
  etme bana cevr u cefa
  
  şehnaz aksak şarkı:
  
  bir nev-cuvana dil müpteladır
  her hal u kâri cevr u cefadır
  versem yoluna canım fedadır
  nazik-tabiat bir dilrübadır
  
  suz-i dilara nakış yörük semaî:
  
  ab-u tab ile bu şeb haneme canan geliyor
  halvet-i ülfete bir şem'-i şebistan geliyor
  perçem-i ziveri duş u nigeh-i afet-i hûş
  dil-i sevdaya silsile-cünban geliyor
  
  (kaynak: tahsin tunalı, bestekar padişah iii. selim, hayat tarih mecmuası, 1. sayı - şubat 1965)
• topkapı sarayı'nın gülhane parkı'na bakan odasında yanağına gelen kılıç darbesinden dolayı saatlerce can çekişip yaşamını yitiren yenilikçi ve vatanperver osmanlı hakanı. devrik padişahın cesedini arz odası önünde gören alemdar mustafa paşa gözyaşı dökmüştür ve başını padişahın cenazesine yaslayıp feryat etmiştir: "ah efendimiz, seni tekrar tahta çıkarmak için onca mesafeyi kat edip gelmişken bunu mu görecektim?" ardından paşa mağrur biçimde başını doğrulttu ve beylerine şöyle dedi: "bre gidi kafir-i küfran-ı nan-ı nimet ulema, böyle bir padişaha kafir bile kıymaz; tez kelleleri getirilsin..."
  
  türk aydınlanma devrimi'nin ilk zaferi işte o andı...
• osmanlı padişahları zaman zaman tebdili kıyafet edip halkın arasına karışır ; onların dertlerine , şikayetlerine bizzat tanık olurlardı. üçüncü selim de bir ramazan günü tebdili kıyafet dolaşırken , bir kalabalığın fırınlar yeterli ekmek çıkarmadığı için ekmek bulamamaktan yakındığına şahit olur. saraya döndüğünde , vezirine durumun çaresine bakması için bizzat kendi eliyle şöyle yazar:
  
  ''benim vezirim
  bugün tebdilen geçerken divanyolu'nda fırın önünde kalabalık gördüm. herifin biri de yiyecek ekmek bulamıyoruz diye feryat eyledi. allah biliyor ki üzüldüm. şunun bir çaresine bakasın. zira ramazan-ı şerif'te halka zahmet çektirmek layık değildir. alemlere rızk veren allah inayet ihsan eylesin. çaresi ne ise fırınları fazla ziyade işletmek ile mi olur , hasılı dikkat eyleyesin.''
  
  ocak 1801
• haremde ney üflerken ele gecirilen, kendini elindeki neyle savunmaya calisirken isyancilar tarafindan kanı dokulerek oldurulen (gelenege gore osmanoglu soyundan gelen birinin kaninin dokulmemesi gerekirdi) islahatci ve iyi bir muzisyen olan osmanli padisahi.
  
  (duzeltmeler icin kahverengibotlutirtil'a ve lathyrus spera'ya tesekkurler.)
• katledilen,kani dokulen ve kesinlikle boyle bir sonu haketmeyen osmanli hanedaninin en aydin padisahlarindan.genellikle sanatci kimligiyle hatirlansa da 19.yy. osmanli tarihinde gorulen batililasma hareketlerinin temelini atan devlet adamidir.yani herkesin sandigi gibi sarayda ney ufleyerek siir okuyarak zevke sefaya dalmamis,osmanli imparatorlugu'nun son zamanlarinda baslayan, cumhuriyetle devam eden cagdaslasma hareketlerinin tohumlarini ekmistir.bedelini de en agir sekilde odemistir.ruhu sadolsun.
• türk bayrağını kırmızı zemin + hilal + sekiz köşeli yıldız olarak düzenleten padişah.
• trt tarafından sunulan portresinde elinden tespihi alınan osmanlı padişahı.
  
  trt müzik dairesi başkanlığının çıkardığı "gönül saraylarında bir sultan" adlı cd'nin içinde üçüncü selim'in meşhur portresi yer almakta. lakin orjinalinden farklı olarak padişahın elindeki tespihi burada göremiyoruz. fotoşopla yok edilmiş çünkü.
  (sultan'ın elindeki bu tesbih, doksan dokuzluk bir tespihtir ve hakk'ı zikretmekte kullanılagelmiştir.)