starina novak

• 1593-1606 osmanlı-avusturya savaşı (batı literatüründe "onüç yıl savaşı", "onbeş yıl savaşı" veya "uzun türk savaşı" adıyla geçen) vuku bulduğu esnada eflak ordusu saflarında osmanlı ordusu'na karşı savaşmış olan sırp hayduk. romenler arasında baba novak olarak anılır. 1593–1601 arasında hüküm süren eflak voyvodası mihai viteazul'un^* emrindeki hayduk^* birliğine komuta etmiştir. sırplar ve romenler kendisini ulusal bir kahraman olarak kabul etmektedir. starina sırpça'da yaşlı demektir.
  
  1530'larda osmanlı topraklarında, tuna nehri üzerinde bulunan adalardan porec köyünde (günümüzde sırbistan'a bağlı donji milanovac) doğmuştur. sokobanja vadisi'nda birkaç kale inşa ettirip osmanlı'ya karşı direnmeleriyle tanınan, bölgenin soylu ailelerinden birine mensuptur. porec manastırında okumuş, hem sırpça hem de eski kilise slavcası öğrenmiştir. manastır eğitiminden önce bulunduğu bölgeden ötürü romence ve yunanca da bildiği ifade edilmektedir.
  
  sırp halk hikayelerine ve kendi tarihlerine göre genç yaşta türklerce hapsedilip dövüldükten sonra hayduk olarak dolaşmaya başladı. hapisteyken tüm dişlerini darp ederek döktüklerinden yaşlı bir adama benzediği için ihtiyar anlamında baba novak olarak nam saldı. doğduğu yeri terk ederek timocka krajina ormanlarına sığınmıştır. burada bir hayduk harambaşasının çetesine katılıp^** silah kullanmayı ve çetelere kumanda etmeyi öğrenmiştir. kısa sürede sivrilip nam salarak pek çok hayduku yanına çekmiş, bölgenin en korkulan çetesine sahip olmuştur.
  
  novak'la ilgili en eski kayıt 1595'e aittir, eflak voyvodası mihail'in^* askeri güçleri arasında ismi geçmektedir. kuvvetle muhtemel osmanlı'ya isyan eden voyvodanın çağrısı üzerine, osmanlı'ya karşı hareketinde destek olmak amacıyla banat bölgesine geçerek mihail'in ordusuna katıldı. transilvanya ve erdel topraklarına voyvoda mihai viteazul için savaşmaya giden ünlü sırp hayduklar arasında deli marko ve sava temişvarac da vardı. yaklaşık iki bin sırp hayduka komuta eden novak, kaptan (kapitan, kapudan-balkanlarda hayli yaygındır) rütbesi aldı. [voyvoda mihail, draculeştilerden yani drakul hanedanındandır, vlad drakulanın^* kardeşlerinden keşiş vlad'ın oğlu büyük yahut dördüncü radu'nun torunudur)
  
  novak ve sırp hayduklar eflak ordusunun öncüleriydi. calugareni'yi (yergöğü'nü) mihail kuvvetleriyle ele geçirmiş, 1595 ekiminde târgovişte ve bükreş'i ele geçirmesinin ardından meşhur köprü faciası'nda oynamış, mihail'in eflak birliklerinin topçu ateşi altında kırılan akıncıları ve tuna'dan geçemeyen diğer osmanlı askerlerini şehit etmiştir.
  
  tuna nehri'ni aşarak balkanlara giren starina novak, yedi yüz haydukla bugünkü bulgaristan'ın başkenti sofya'nın bir kısmına taarruz etti. peşine takılan türk ordusunu balkan dağlarında dolaştırarak (bir nevi (bkz: kuyruk savurma)) şaşırtması ve beklenmedik şekilde saldırarak peşindekileri dağıtmasıyla ünlendi. bu vurgunundan çok sayıda hayvan ve iaşe elde etti, çok az osmanlı askeri saldırısından kurtulabildi. [eşkıyaların pek çok farklı dönem ve coğrafyada uyguladıkları belli bir kuvveti üzerlerine çekip kendi istedikleri yerde pusuya düşürerek çatışmayı lehlerine sonuçlandırdıkları bilinmektedir] daha sonra bin beş yüz haydukla plevne'yi ele geçirdi.
  
  1598'de komutasındaki sırp hayduklar ve tuna harekatında kendisine katılan bulgar hayduklarla asıl bağlı olduğu orduya, voyvoda mihail'in kuvvetlerine iltihak ettiğinde eflak ordusu toplan onaltı bin askerden müteşekkil hale gelmişti. eflak ordusu plevne dışında, rahova, ivraca^*, vidin ve florentin'i ele geçirmiş, tarihlerde bahsi geçen şehirlerde yaşayan sırpların ve bulgarların eflak ordusuyla bir araya gelerek bayram ettikleri yazılmıştır.
  
  1599 ploeşti'de, bordj mako'da toplanan 50.000'den fazla askerden oluşan eflak ordusuna, sibiu'nun alınması esnasında katılarak buranın ele geçirilmesinde rol oynamıştır. 1600 yılında hayduk birliğini banat'a konuşlandırmış ve daha sonra tüm toprakları güney yönünde ayaklanmaya dahil etmeye çalışmıştır. miraslau ve yakınlarındaki kasabalar da [sibiu'nun yukarılarında] hareketlerine iştirak etmiştir. ardından aralık 1600'de viyana'ya hareketinde voyvoda mihail'e katılmıştır. bilindiği gibi 1600'e gelindiğine mihail hem de facto olarak transilvanya'yı (erdel) hem de moldavya'yı (boğdan) yönetmektedir. ancak işler 1601'de değişir.
  
  pek açık olmamakla birlikte lugos ve şebeş kalelerini türklere teslim etmek istediği iftirasına uğruyor. arbereshe denilen italya'da yaşayan arnavutlardan gelme, general, diplomat ve yazar olan huszt kontu giorgio basta, novak'ın sonunu getirmiştir. basta, kutsal roma germen imparatoru ııı. rudolf tarafından 1591-1606 osmanlı-avusturya savaşı'nda habsburg kuvvetlerine komuta etmek için görevlendirilmiştir. transilvanya'yı ele geçirerek osmanlılara bağlanan macar soylusu sigismund bathory'e ^** karşı mihail 23 şubat-5 mart tarihleri arasındaki prag ziyaretinde imparator'dan yardım istemiş, o da buna cevaben generali giorgio basta'yı yanına göndermiştir. bu arada, eflak'ta mihail'e sadık olan oğlu nicolae patraşcu önderliğindeki güçler, moldavya boyarlarından^* simion movila'yı önce moldavya'dan çıkarmak, daha sonrada transilvanya'ya tekrar girmek üzere hazırdı.
  
  işte giorgio basta tarafından kaleleri türklere teslim etme iftirası atılan starina novak ihanetle suçlanarak cluj'taki (kolozsvár) yerel macar yetkililere teslim edildi ve yakılarak cezalandırılmasına karar verildi. 5 şubat 1601'de karar infaz edildi. novak'la birlikte mihail'in kaptanlarından ikisi joan celeste ve savi armašulu ile bazı sakson rahipleri de çingenelerin hazırladığı odun yığını üzerinde ateşe verildiler. yakıldıktan sonra daha yavaş ve acı çekerek ölmeleri için vücutlarına su atıldı. 1,5 saat boyunca hayatta kaldıktan sonra cesetleri kazıklara vurularak kargaların ziyafetine terk edildi.
  
  voyvoda mihail'in bu infazdan haberi olmadı. silah arkadaşının yakılarak öldüğünü cluj'dan geçerken ağustos 1601'de öğrendi. idam alanından geçerken saygı amacıyla sancaklarını havaya kaldırmıştı. mevzunun tamamen macar asillerle alakalı olduğunu öğrendiğinden basta'nın oyadığı rolden haberdar olamamıştı. novak'ı öldürten basta, mihail'in sonunu da hazırlayacaktır. basta ile ittifakını sürdüren mihail, onunla birlikte 3 ağustos 1601'de guruslava savaşı'nda macar ordusuna karşı çarpışmıştır. erdel ve boğdan birleşik kuvvetlerini alteden kutsal roma germen ve eflak ordusunun -ki yanlarında kozak birlikleri de vardır- birlikteliği pek kısa sürecektir.
  
  birkaç gün sonra, transilvanya'yı kendi başına yönetmek isteyen basta, habsburg imparatorunun emriyle mihail'e 9 ağustos 1601'de câmpia turzii yakınlarında suikast düzenler. basta'nın voyvoda'nın üzerine gönderdiği valon jacques adlı birinin komutasındaki paralı asker grubu, voyvoda mihail'e beklemediği bir anda saldırarak öldürmeye muvaffak olur.
  
  starina novak, sırp destanlarında kahraman olarak saygı gören bir figürdür. starina novak ve knez bogosav, starina novak ve deli radivoje gibi epik tarz şiirlerin ana karakteridir. bazı şiirler, starina novak'ı 15. yüzyılda yaşamış sırp soylularından bir komutan olan novak debelic ile karıştırmaktadır, bu nedenle epik şiirde iki starina novak söz konusudur. romanya'da cluj-napoca'da, craiova'da, bükreş'te, braşov'da ve sırbistan'ın başkenti belgrad'da onun adını taşıyan sokaklar vardır. yine belgrad'da palilula semtinin bir bölümü, starina novak'ın adını taşımaktadır. bir okul ve parka da adı verilmiştir.
  
  romanya tarihinden ve kültüründen esinlenen şarkılarıyla tanınan transsylvania phoenix adlı romen rock grubunun baba novak adlı şarkısı, bu sırp hayduk hakkındadır.
  
  1970'te romanya, fransa ve italya yapımı mihai viteazul (michael the brave)adlı filmde kendisine de yer verilmektedir. orijinal dili romence olan filmin türkçe altyazılı iki bölümlük versiyonu youtube'da mevcuttur.
  
  (bkz: akıncı ocağı/@songulyabani)
  (bkz: mihai viteazul/@songulyabani)
  (bkz: deli marko/@songulyabani)
  (bkz: baba novak/@songulyabani)
  (bkz: köprü faciası/@songulyabani)
  (bkz: transsylvania phoenix/@songulyabani)
  (bkz: hayduk/@songulyabani)
  (bkz: sava temişvarac/@songulyabani)