lykos deresi
-
zamanın şırıl şırıl akan deresi. bizans* döneminde bu isimle anılıyormuş ama sonraları dönemin sadrazamı bayram paşa ne yaptı da ne etti de kendi ismiyle anılır oldu bilmiyorum, araştırmak lazım. benim esas temas etmek istediğim nokta; hayatımda ağzıma sürmediğim enginar sebzesinin en meşhuru olan bayrampaşa enginarı'na da ismini veriyor oluşu. o dönemlerde dere boyunca bostanlar, bağlar, bahçeler, türlü türlü yemişler var imiş. bu bostanlarda yetişen enginar da çok lezzetli olurmuş. dere işte, allah'ın nimeti. dere çevresindeki bu bostanlar adnan menderes'in derenin iflahını kurutup üzerinden bulvarı geçirmesiyle yok olup gitmişler. şimdi oralarda aksaray-havalimanı metrosu şırıl şırıl işliyor.
-
surici istanbul'un tek akarsuyu. günümüz vatan caddesi boyunca akarmis ve langa civarinda marmara'ya dokulurmus. bir diger adi (bkz: bayrampasa deresi) imis. 1950 sonu imarinda kurutulmus , cadde olmus.
-
yatağında artık su yerine trenler akmakta olan (eski) dere, zira şu an tam akmakta olduğu surlar-aksaray arasındaki yerde hafif metro tünelleri vardır. aksaray-yenikapı arasında yapımı sürmekte olan hafif metro hattı da ilginç bir biçimde bu derenin yatağını takip etmektedir.
suriçine giriş oktası surların en zayıf yeri olduğu için fatih'in kuşatması sırasında en önce yıkılan surların buralar olduğu rivayet edilir.
sulukule'nin adının da bu dereden geldiği söylenir. -
denize kavuştuğu noktada bulunan liman, bizans döneminde istanbulun tahıl ambarı olarak kullanılan ve derenin taşıdığı alüvyonlarla zamanla dolan yenikapı limanına bağlanırdı, limanın zemini bu nedenle tamamen mermerlerle döşenmiştir, kanaatimce hala sağlam olarak toprak altında bulunmaktadır. marmaray kazısında burada bulunan gemi kalıntısı bu limanın içerisindedir.
-
ne kadar aradıysam fotoğrafını da resmini de göremedim. zamanında kocamustafapaşa'da çocukluğunu yaşayan bir amcadan dinlemiştim. bayrampaşa tarafından gelen, ulubatlı surlarından geçerek vatan caddesi boyunca devam eden ve yenikapı-langa tarafından denize dökülen bir dere vardı demişti. ırmak değil, dere. karşıdan karşıya geçilebilecek kadar sığ yerleri var ama bu dediğim 1950li yıllar civarındadır. derenin sağında solunda bostanlar vardır. yenikapı'da hala "langa bostanları sokağı" vardır ama oranın da eski fotoğrafları yoktur. yani muhtemelen yüzyıllar boyunca edirnekapı'dan, denize döküldüğü yer olan langa'ya kadar bostanlar vardı ve bunlar ne resmedildi, ne de cumhuriyet döneminde var olmasına rağmen fotoğraflandı. dere yatağı etrafının ne kadar boş olduğunu, ancak şimdi, molla fenari isa camisinin eski fotoğraflarındaki yalnızlığına bakarak anlayabiliyoruz. muhtemelen buralarda bir dere ve bostanlar vardır diyoruz. hiçbirini göremiyoruz.
-
nasıl bir nehir olduğunu çok merak etmekteyim. bir sanatçı tarafından illüstrasyonu da yok maalesef. anladığım kadarıyla bugünkü vatan caddesi boyunca bu nehir akarmış. historia avm ve fenari isa camii'nin olduğu noktadan yeraltına geçip (sanırım kanal vardı) o zamanki theodosius limanı veya bugünkü yenikapı miting alanı civarından denize dökülürmüş.
kurumayıp bugünlere kalsaydı nasıl olurdu acaba? boklu bir dere olma ihtimali yüksek olurdu sanki. -
ismini de istanbullu rumlar koymus olsa gerek. zira "lykos" yunanca'da "kurt" anlamina gelen bir kelimedir...
-
eski lykos deresi olasılıkla bayrampaşa enginarının özgün yetişme yeri. vatan caddesi'nin yerinde eskiden yenikapı'ya dökülen bayrampaşa deresi (asıl adı lykos) varmış. üstünde de köprübaşı gibi adları olan köprüler.. surların oradaki parçasında sulukule.. birgün gazetesi'nden ilintili bir yazı..
pamukkale'deki lykos river olasılıkla oraların çürüksu/lykos çayı/lykos deresi ile ilintili (bkz: kolossai). -
muhtemelen yakınındaki hagios mokios sarnıcı veya altımermer çukurbostanı başta, istanbul'un kimi sarnıçlarında su tutulmasında faydalanılıyordu kendisinden (bu arada buralarda birde hagios mokios isminde bir kilise var, fetih sırasında bizanslılar kiliseyi yıkıp, taşlarını surların onarılmasında kullanmışlar). günümüzde eski yatağının bir kısmı üzerinde vatan caddesi bulunuyor. derenin sur içine edirne kapı ve topkapı surları arasında bir yerden girdiği biliniyor. gel gör ki, sur dışındaki kaynağı veya sur dışında dereye yapılan bir ıslah çalışmadından bahsedilmiyor. lykos ya da bayrampaşa deresi, adnan menderes'in istanbul'daki imar atılımına kadar yenikapı yönünde akıp marmara denizi'ne ulaşabilmiş (1957). bugün yaşı yetmişin üzerindeki yaşlıların iyi kötü hatırlayabilecekleri bir hatıra sadece.
eski bir haritada akış yönü
eski bir hava fotoğrafı
sur içine giriş yaptığı oldukça küçük kısım
osmanlı dönemindeki görünümü)
https://bizansconstantin.com/…esi-yenibahce-deresi/
https://yeditepefatih.com/…aralik/yenibahce-deresi/
https://mobile.twitter.com/…tus/1343242696220176384 -
illustrasyonlu gösterilişi :
https://twitter.com/…ozen/status/889769167062224896
ana damarlarının biri topkapı maltepe’de diğeri de eyüp’te, rami kütüphanesi’nin yanında doğup, edirnekapı şehitliğinden geçerek ibb fatih spor kompleksi’nin olduğu noktadan devam edip şu anki vatan caddesinin olduğu vadi yolunu izliyormuş. aksaray a geldikten sonra da 90 derece güneye yenikapıya gidiyormuş. bu iki ana damar arası da çok verimli tarım arazisi olduğundan buradası istanbul’u, suriçini, besliyormuş.
https://yeditepefatih.com/…aralik/yenibahce-deresi/
https://bizansconstantin.com/…esi-yenibahce-deresi/
http://maviboncuk.blogspot.com/…rampasa-deresi.html
https://avesis.itu.edu.tr/…denizi-degisim-surecleri
https://twitter.com/…baz/status/1610562689507418115
https://twitter.com/…pan/status/1617521284933353473
https://twitter.com/…kin/status/1537726311216586752
https://twitter.com/…dem/status/1514850810135465992
https://twitter.com/…baz/status/1509636807721459712
https://twitter.com/…esi/status/1502711859216101381
https://twitter.com/…rum/status/1499121764307292162
https://twitter.com/…glu/status/1483849568873758721
https://twitter.com/…kin/status/1478316617209688067
https://twitter.com/…an1/status/1473699265197260813
https://twitter.com/…gun/status/1428333144604921860
https://twitter.com/…eme/status/1426154240360255488
https://twitter.com/…ir2/status/1408540932547481613
https://twitter.com/…glu/status/1400404536821522437
https://twitter.com/…ist/status/1389873350739218434
https://twitter.com/…ist/status/1358748564860645377
https://twitter.com/…ist/status/1320314945158918146
https://twitter.com/…eme/status/1287993700656742402
https://twitter.com/…kin/status/1259571619330170881
https://twitter.com/…era/status/1252390337328250885
https://twitter.com/…ist/status/1230845879462092800
https://twitter.com/…udo/status/1213399767121825792
https://twitter.com/…tin/status/1193978890072600582
https://twitter.com/…tin/status/1243994647208300544
https://twitter.com/…tin/status/1272976284893818882
https://twitter.com/…n62/status/1345450390180016129
https://twitter.com/…eme/status/1426155516083019778
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap