büyük taarruz

• nutuk'tan...
  
  "...
  
  efendiler, düşman ordusunun cephe ve teşkilât durumu ile, ona karşı batı cephesi'ndeki kuvvetlerimizin esas olarak iki ordu halinde kurulup düzenlenmiş olduğunu söylemiştim. öteden beri tasarlamış olduğumuz taarruz plânımızın ana çizgilerini de arz edeyim :
  
  düşündüğümüz, ordularımızın ana kuvvetlerini düşman cephesinin bir kanadında ve mümkün olduğu kadar dış kanadında toplayarak, bir imha meydan muharebesi vermekti. bunun için elverişli bulduğumuz durum, ana kuvvetlerimizi, düşmanın afyonkarahisar yakınlarında bulunan sağ kanat grubu, güneyinde ve akarçay ile dumlupınar hizasına kadar olan alanlarda toplamaktı. düşmanın en hassas ve önemli noktası orasıydı. çabuk ve kesin sonuç almak, düşmanı bu kanadından vurmakla mümkündü.
  
  batı cephesi komutanı ismet paşa ve genelkurmay başkanı fevzi paşa, bu bakımdan gerektiği gibi bizzat incelemeler yapmışlardı. hareket ve taarruz plânımız çok önceden tespit edilmişti.
  
  konya'ya gelmiş olan general townshend'in isteği üzerine, kendisiyle görüşmek için, ankara'dan hareket ederek 23 temmuz 1922 akşamı batı cephesi karargâhı'nın bulunduğu akşehir'e gittim. savaş plânı üzerinde görüşürken genelkurmay başkanı'nın da katılmasını uygun bulduk. ben, 24 temmuzda konya'ya gittim. 27'sinde tekrar akşehir'e gelmişti. 27/28 temmuz gecesi birlikte yaptığımız görüşme sonunda, tespit edilmiş olan plân gereğince taarruz etmek üzere, 15 ağustosa kadar bütün hazırlıkların tamamlanmasına çalışmayı kararlaştırdık.
  
  28 temmuz 1922 günü öğleden sonra yaptırıian bir futbol maçını seyretmek bahanesiyle ordu komutanları ve bazı kolordu komutanları akşehir'e çağrıldı. 28/29 temmuz gecesi genel olarak komutanların taarruzla ilgili görüşlerini aldım. 30 temmuz 1922 günü genelkurmay başkanı ve batı cephesi komutanı ile yeniden görüşerek tarruzun şeklini ve ayrıntılarını tespit ettik. ankarara'dan çağırdığımız millî savunma bakanı kâzım paşa da 1 ağustos 1922 öğleden sonra eskişehir'e geldi. ordu hazırlığının tamamlanmasında millî savunma bakanlığı'na düşen işler tespit edildi.
  
  ordunun hazırlıklarının tamamlanmasını ve taarruzun bir an önce yapılmasını emrettikten sonra tekrar ankara'ya döndüm. batı cephesi komutanı, 6 ağustos 1922'de ordularına gizli olarak taarruza hazırlık emri verdi. genelkurmay başkanı ve millî savunma bakanı paşalar da ankara'ya döndüler.
  
  efendiler, taarruz için yeniden cepheye gitmeden önce, ankara'da yapılması gereken bazı işler vardı. daha taarruz emri verdiğimi bakanlar kurulu'na da açıkça bildirmemiştim. artık onlara recmî olarak haber verme zamanı gelmişti. yaptığımız bir toplantıda iç ve dış durumlarla ordunun durumunu görüşüp tartıştıktan sonra, taarruz konusunda bakanlar kurulu ile görüş birliğine vardık.
  
  önemli bir konu daha vardı. muhalifler ordunun çürüdüğünden, kıpırdayacak durumda olmadığından, böyle karanlık ve belirsizlik içinde beklemenin sonucunun felâketten ibaret olacağı yolundaki propagandalarına alabildiğine hız vermişlerdi. gerçi, meclis'te bu düşünce akımının bıraktığı yankılar, zaten düşmanlardan fazlasıyla gizlemek istediğim taarruz bakımından yararlıydı. fakat bu olumsuz propaganda en yakın ve en inanmış kimseler üzerinde bile kötü etkisini göstermeye başlamış, onlarda da kararsızlıklar uyandırmıştı. onları da yakında yapacağım taarruz konusunda ve altı yedi gün içinde düşmanın ana kuvvetlerini yeneceğime olan güvenim hususunda aydınlatmayı ve yatıştırmayı gerekli buldum. bunu da yaptıktan sonra ankara'dan ayrıldım. genelkurmay başkanı benden önce 13 ağustos 1922'de cepheye gitmişti.
  
  ben birkaç gün sonra hareket ettim. hareketimi belirli birkaç kişi dışında bütün ankara'dan gizledim. benim ankara'dan ayrılacağımı bilenler, burada imişim gibi davranacaklardı. hattâ gazetelerde benim çankaya'da çay ziyafeti verdiğimi de ilân edeceklerdi. bunu şüphesiz o vakitler işitmişsinizdir. trenle hareket etmedim. bir gece otomobille tuz çölü üzerinden konya'ya gittim. konya'ya hareketimi telgrafla orada kimseye bildirmediğim gibi, konya'ya varır varmaz telgrafhaneyi kontrol altına aldırarak konya'da bulunduğumun da hiçbir yere bildirilmemesini sağladım. 20 ağustos 1922 günü öğleden sonra saat 16.00'da batı cephesi karargâhı'nda yani akşehir'de bulunuyordum. kısa bir görüşmeden sonra 26 ağustos 1922 sabahı düşmana tarruz için cephe komutanı'na emir verdim.
  
  2o/21 ağustos 1922 gecesi 1' inci ve 2' nci ordu komutanlarını da cephe karargâhına çağırdım. genelkurmay başkanı ile cephe komutanını da yanımda bulundurarak, taarruzun nasıl yapılacağını harita üzerinde kısa bir savaş oyunu şeklinde açıkladıktan sonra, cephe komutanı'na o gün vermiş olduğum emri tekrarladım. komutanlar harekete geçtiler. taarruzumuz, strateji ve aynı zamanda bir taktik baskın halinde yürütülecekti. bunun gerçekleştirilebilmesi için de kuvvetlerin yığınak ve hazırlıklarının gizli kalmasına önem vermek gerekiyordu. bu sebeple bütün yürüyüşler gece yapılacak, birlikler gündüzleri köylerde ve ağaçlıklar altında dinleneceklerdi. taarruz bölgesinde, yolların düzeltilmesi v.b.çalışmalarla düşmanın dikkatini çekmemek için diğer bazı bölgelerde de benzeri yanıltıcı hareketlerde bulunulacaktı.
  24 ağustos 1922'de karargâhımızı akşehir'den, taarruz cephesi gerisindeki şuhut kasabasına getirttik, 25 ağustos 1922 sabahı da şuhut'tan savaşı idare ettiğimiz kocatepe'nin güneybatısındaki çadırlı ordugâha naklettik. 26 ağustos sabahı kocatepe'de hazır bulunuyorduk. sabah saat 5.30'da topçu ateşimizle taarruz başladı.
  
  ..."