türki diller

• güneybati, kuzeybati, güneydogu, kuzeydogu kollarina ayrilan, su yazida kullanilan anadolu türkcesinin de icinde bulundugu, ural altay dil ailesinin altay koluna giren dil ailesi. bu kollarin disinda, bagimsiz adaciklar olarak kabul görülen canli eski türkce müzesi cuvasca ve gene eski türkceden cok önceleri kopmus iran'da konusulan halacca vardir.
  sirasiyla gidersek;
  
  güneybati yada oguz kolu, bati ve dogu oguz dallarina ayrilir:
  bati oguz dalinda sözlügün resmi dili anadolu türkcesi, azerice ve gagavuzca bulunur.
  dogu oguz dalina türkmence, horasan türkcesi ve afsarca girer.
  
  kuzeybati yada kipcak kolunun atasi kumanca olup, bu kol güney, kuzey ve bati kipcak dallarina ayrilir:
  güney kipcak dalina kazakca, kirgizca, karakalpakca ve de nogayca dahildir.
  kuzey kipcak dalinda yer alanlar tatarca, baskurtca ve fazla konusani kalmamis kimi ufak sibirya lehceleridir.
  bati kipcak dali kumikca, karacay-balkarca, kirim tatarcasi ve karaimceyi icerir.
  
  atasini eski uygurca ve cagataycanin olusturdugu güneydogu yada cagatay kolu bati ve dogu olmak üzere iki daldan olusur:
  cagatay kolunun bati dalinda bir tek özbekce yer alirken, dogu dalinda uygurca, sari uygurca ve salarca bulunur.
  
  kuzeydogu yada sibirya kolu kuzey ve güney diye iki dala ayrilir.
  kuzey dali yakutca ve dolgancadan olusurken, güney kolunda hakasca, sorca, tuvaca, altayca, lebedce ve daha bir cok irili ufakli lehce yer alir.
  
  bu dillerin tarihi gelisimi ise özetle söyle olmustur: en eski türkce olarak betimleyebilecegimiz anatürkce önce eski türkce ve kipcak bulgarcasi olmak üzere ikiye ayrilmis. kipcak bulgarcasi cuvascaya evrimlesirken, eski türkceden cagatayca, oguzca, kipcakca ve sibirya dilleri ortaya cikmistir.
  milyon birimiyle yaklasik olarak konusanlarinin sayisina göre türk dillerini siralarsak:
  1. anadolu türkcesi (50)
  2. özbekce (20)
  3. azerice (17)
  4. kazakca (9)
  5. uygurca (8)
  6. tatarca(7)
  7. türkmence (3)
  8. kirgizca (2,5)
  9. baskurtca (1)
  10. yakutca (0,4)
  
  son olarak, türk dillerinde türkiyedeki türk dili ve edebiyati kürsülerinin cogunda malum sebeplerden ögretildigi gibi turk lehceleri söz konusu degildir; iki konusmaci eger herhangi bir yardimciya gerek duymadan anlasabiliyorlarsa veya günlük bir gazeteyi rahatlikla okuyabiliyorlarsa, ayni dili konusmaktadirlar. yukarida adi gecen dallar, konusmacilari sözlük kullanmadan anlasamiyacagi icin, türk lehceleri degil türk dilleridir. bu dallarin icerisinde tabii ki sive ve lehceler mevcuttur. tersini iddia edenleri dünyayi kazak ve kirgiz gazetelerinden takip etmeye ve asagidaki karsilastirmayi incelemeye cagiririm:
  
  türkce: atın yürüyüşleri için hangi sözler var?
  azerice: atın yerişi üçün hansı sözler var?
  türkmence: atın yörişleri barada ne hili sözler bar?
  tatarca: atnıng yürişleri turında nindi süzler bar?
  kazakca: atıng cürisin sıypattaytın kanday sözder bar?
  kirgizca: attım cürüşü cönündö kanday atayın terimder bar?
  özbekce: atnıng yurişleri üçün kanday sözler bar?
  uygurca: atnıng yürügişliri toğısında kandak atamlarılar bar?