richard strauss don quixote

• richard strauss'un meshur romandan esinle besteledigi 35 eser numarali senfonik şiiri. solo viyolonsel, viyola ve buyuk orkestra icin 1897 tarihinde bestelenmistir. solist aletler sirasiyla don quixote ve sancho panza'yi temsil eder. 45 dakika kadar suren yapitin formu kabaca 'tema uzerine ceşitlemeler' olarak verilebilir.
  
  * yapit romanin ana karakterlerinin tanitildigi bir giriş bolumu ile baslar. ilk olarak don quixote'la ilgili temalar sunulur. solo viyola sancho panza'yi tanitir. ancak burada solist aletlere odaklanmayan orkestralama onlari daha cok icinde eriterek kullanir. bunun nedeni bu acilisin sadece karakterleri sunmak gibi bir cabasinin olmamasi, bunun otesinde don quixote'un akil sagligini yitirisini de islemesidir.
  
  bu kisimda muzik yazisi hayranlik uyandiricidir. orkestra oldukca alakasiz temalari yer yer ayni anda ve fragmantal bir bicimde de degil, tum uzunluklari ile isler. orkestralama, gerilim ve ses gurlugu acisindan surekli geliserek \ buyuyerek 5 dakika kadar suren bu kisim buyuk ve belirgin bir susla son bulur.
  
  * bu girişten sonra ana iki karakter, bu sefer orkestranin geri kalanindan belirgin bicimde ayrilarak, arz-i endam ederler. viyolonselin soylu ve kederli girisinden bir sure sonra viyola geveze usagi canlandirmaya baslar. 2 dakika kadar surer.
  
  * daha sonra 1. cesitleme baslar. burada besteci don quixote'un yel degirmenleri ile olan macerasini canlandirir. agirbasli ve magrur bir bicimde betimlenen kahraman baslarda baslayan bir hizlanma ile yel degirmenlerine dogru kosar ancak bir tarafa savrulur ve savruldugu yerden bezgin bir bicimde homurdanir. (tabii bu sonuncusu gibi benzetmeler tamamen oznel degerlendirmelerdir. muzigin takip edilmesi ve akilda kalmasina bir faydasi dokunmasi umularak kaleme alinmaktadir ve otesinde bir amac tasimamaktadir)
  
  * 2. cesitleme 1. nin karanlik sonlanisindan hizla ve canlilikla cikip gelir. hizli giris kisa surer ve yerini bu bolumun 'düşman'larinin resmedilmesine birakir : koyunlar :)
  
  bu bolumde don quixote bir dusman taburu sanarak koyun surusune saldirir. saldirisina baslamadan once koyun surusunun tasviri sürdinli bakir uflemeli aletlerle harika bir bicimde yapilir ; burada net olarak aletlerin koyun gibi mee'ledigini duyarsiniz.
  
  yine baslardaki bir hizlanma ile savaş baslar. koyunlarin mee'lemeleri doruga cikmistir. kisa surede dagilan taburdan geriye bolumu baslatan canli muzik kalir. kuskusuz bir zafer !
  
  * 3. cesitleme yapitin en uzun bolumudur, 8 dakika kadar surer ve don quixote'un sancho panza ile olan konusmalarini resmeder. dogal olarak viyolonsel, viyola ve keman solistlerinin on planda oldugu bir bolumdur. ancak bu bolumun sadece ilk yarisidir. bu konusmalar bir yerde orkestranin tumunun konusmaya katilmasi, onu sert bir bicimde kesmesi ile son bulur ve yerini yapitin belki de en romantik sayfalarina birakir. burada don quixote temasi yaylilarin basi cektigi bir yaziyla mukemmel bir islenise tabi tutulur. sonlandiginda bir ruyadan uyanmis gibi olursunuz.
  
  * 4. cesitlemenin acilisi bu ruyadan tam uyanamayanlari kendine getirir. viyolonseller ve geri kalan yayli gruplari arasinda gecen atisma aniden kesilir ve karsimiza sabit bir ritm uzerinden devam eden bir kortej muzigi cikar. bu muzik bir meryem heykeli tasiyan papazlari resmeder.
  
  ancak kahramanimizin gozunde bunlar genc bir kizi kacirmakta olan haydutlardir. mudahale etmesi gerektigini dusunerek ayni onceki cesitlemelerde oldugu gibi baslardan baslayan bir hizlanisla korteje saldirir ancak tokadi yiyip (def vurusu) kicinin ustune oturur ve sessiz, magdur ve karanlik bir sonla diger cesitlemeye gecer.
  
  * 5. cesitleme yapitin en karanlik seslerinin ciktigi cesitlemedir zira don quixote gece nobetini tutmaktadir. baslari kapkaranlik esliklerinin onunde solo viyolonsel (don quixote) karanligin icerisinde kisisel agitini yakmaktadir. isler yolunda gitmemekte, dunyayi yoluna sokamamaktadir. bir an bas eslik kesilir ve sadece kahramanin sesi kalir ortamda. kendini resmeden temayi calar ve temanin son notasi asili kaldiginda bir peri masalindan firlamiscasina ucan arpler ve ustune katilan yaylilar anlik bir buyu serper muzigin uzerine. ancak kahraman huzur bulmamistir ve ajite bir bicimde temasini gene calar. yinede bolum genel havasina nazaran daha rahat bir modda sonlanir.
  
  * 6. cesitlemede kahramanimiz usagi ile vardigi bir koyde hayatinin aşkini bulur. bolum oynak \ keyifli dulcinella resmiyle acilir. ancak bu aslinda o bulmayi bekledigi genc ve guzel dulcinella degil, koyun yasli delisidir. koylulerin alaylari arasinda orayi terkederler.
  
  * 7. cesitleme kahramanin trajik sonuna dogru giden yola saptigi yerdir. burada akli dengesinden gitgide uzaklasan kahraman oyuncak bir tahta atin uzerindedir ancak kendisini gokte geziniyor sanmaktadir. burada richard strauss rüzgar makineleri ve yaylilarin daimi dalgalanmalarini kullanarak bu uçuşu tasvir eder. sonunda yere inen kahraman
  
  * 8. cesitlemede bu seferde sihirli bir bot uzerindedir ve dalgali bir yolculuga cikmistir. su damlalarini tasvir edercesine yazilmis daimi pizzicatolar bolumu arka planda surukler. bolum solo viyolonsel ve baslar arasinda gecen bir pizzicato atisma ile son bulur. karaya cikabilmis kahraman macerasina devam eder.
  
  * 9. cesitlemeye kisa bir uflemeli gecisi ile varilir. hareketli ve gergin baslayan bolumun muzigi yerini aniden iki fagotun muhtesem diyaloguna birakir. buradaki iki fagot iki sihirbazi canlandirmaktadir. bolumun basligi da 'iki sihirbazla savaş'tir.
  
  fagotlar diyalogu bolumun basindaki muzige donulmesiyle son bulur ve hemen
  
  * 10. cesitlemeye gecilir. burada kahramanimiz ay şövalyesi ile carpisir ve bizleri sasirtmaz yenilir. kisa suren carpisma orkestranin guclu sesleri ile tasvir edilirken vurucu darbeyi almadan hemen onceki kisacik çığlık cok trajik tinlar.
  
  don quixote basarisiz bir bicimde sancho panza ile eve doner. bu donus timpani'nin ritmik esligi ile belirginlesen bezgin bir yuruyus muzigi ile tasvir edilir.
  
  * final bolumunde don quixote artik ölüm döşeğindedir. bolum, son anlarini yasamakta olan kahramanin huzurlu bir (muzikal) degerlendirmesi ile baslar.
  
  ancak bir sure sonra solo viyolonsel orkestra ile birlikte son bir kez daha ayaga kalkmaya yeltenir. yanliz kalmistir, yorgundur ama kadere kafa tutmaya devam etmektedir (timpanin 4 vuruşu) lakin bozuk kalp atislari (kontrbaslar) ile mecalsiz bir bicimde
  yataga gomulur.
  
  ve... yapitin aynen en basinda oldugu gibi obua klarnet ve kornolar onun temasini son bir kez sunar, yaylilarla birlikte oda son bir kez kendini seslendirir.
  
  sonra yanliz kalir. sesi git gide boguklasir. bir glisando ile ebediyete intikal eder.
  
  temasinin kalintilari son kez yankilanir.
  
  ...
• geçen hafta, istanbul müzik festivali kapsamında, borusan filarmoni orkestrası'nın şahane bir şekilde icra ettiği bu esere hayranlığım artarken borusan filarmoni orkestrası'nın da kalitesine bir kez daha canlı tanık olduğum için mesrurum efenim.