kün-ay

• hilalin içerisinden kendisini gösteren güneş'i betimleyen kadim sembol. osmanlı armasında da gözükmektedir.^*
• türklerde çok eskiden beri var olan kün ay (güneş ve ay) piktogramı yeni günün daha doğrusu baharın ilk gününün simgesi sayılırdı.
  
  kün ay, türklerin en eski belki de öz kozmolojisi diyebileceğimiz dikotomik^* anlayışın bir yansımasıydı. yaruk yani aydınlığın simgesi güneş, karang/karankı yani karanlığın simgesi aydı ve 21 martta gece ile gündüz eşitlenir, bu eşitlenme de gökyüzünde kün ve ay kavuşmasını temsil ederdi.
  
  tarihte ilk kez mö. 1. bin yılda chouların bayrağında görülen kün ay piktogramı ya da ikonografisi, sonraları hemen hemen bütün orta asya türk kavimlerinde daha sonraki dönemlerde de selçuklularda ve osmanlılarda da kullanıldı ki bugünkü bayrağımızın temeli/esini de bu simgedir. (güneş, sonraki dönemlerde yıldıza dönüşmüş)
  
  ay, hilal/ yeni ay şeklindeyken; hem güneş hem gündüz anlamına gelen kün için genellikle ortasında tek nokta olan daire kullanılırdı.
  
  göbeklitepe’de bulunan kün ay piktogramları da aynen bu şekildedir.
  
  göbeklitepe’de kün ay sembolü
  
  kün ve ay simgeleri tabii ki şaman giysilerinin de olmazsa olmazıydı. ak şamanlar da güneşi selamlarlar, kostümlerinde ve davullarında da güneş sembolünü kullanırlardı. (kara şamanlar güneşi kullanmaz) ayrıca aynalarına da güneş simgesi kazırlardı.
  
  “yine giysiye iliştirilen ok ve yay (bunlar gerçek boyutunda değil minik minyatür gibi), özellikle döşlük/göğüs kısmına takılan demir eşyalar (zırh gibi tek parça döşlük de olabiliyor), hayvan tırnakları ve samur derisinden süsler, yer altı dünyasının simgeleri (yılan gibi mesela), boncuklar, zincirler, ziller ve çıngıraklar, kün/güneş ve ay simgeleri vs.”
  
  (bkz: manyak/@ay hatun)
  
  emel esin’in karşılıklı dönen kut simgeleri dediği kün ay, bazen kağanların kut vericisi olarak da karşımıza çıkar zira göktürk kağanları güneşe benzetilir, uygur kağanlarının bazısı gök tanrısından, diğerleri güneş ve aydan veya kün ay’dan kut almış sayılırdı.
  
  “kök türkler, uygurlar, hakani türkleri döneminde ve daha sonra da hem güneş ve ay, hem kün-ay hükümdarlık simgesiydi.”
  (emel esin - türk kozmolojisine giriş)
  
  ama türklerde aya ve güneşe verilen önem hiçbir zaman tapınım şeklini almamıştı.
  
  “türklerde ra gibi bir güneş tanrısı yoktu. ay da güneş de tabiat kültünün unsurlarıydı.
  
  (mesela türklerin yaratılış destanlarının hiçbir varyasyonunda başlangıçta güneş yoktur. kuday ya da bazı varyasyonlarda ülgen ve sadece su vardır, diğer her şey birbiriyle bağlantılı olarak sonradan yaratılır)
  
  taşıdığı önem açısından bakıldığında, güneş kültü ay kültünden çok daha önemliydi çünkü güneş aynı zamanda yaşamın ana kaynağıydı.
  
  (bu yüzden de dişil olarak algılanmış zaten. türklerde genel olarak, güneş ana ve ay baba hitabı vardır. bu sebeple bütün masal ve efsanelerde, güneşin dişi ve ayın de erkek olarak rol oynadığını görüyoruz.
  
  ön asya kültürlerinde de güneş dişi ve ay da erkektir; güneş ateşin, ay suyun simgesidir vs)”
  
  (bkz: türk mitolojisinde güneş kültü/@ay hatun)
  
  "hun türklerinde ay ve güneş her zaman önemliydi.
  hun hakanı her gece çadırına girmeden önce aya saygıda bulunurdu. savaş ya da saldırı kararı alırken bile ayın durumuna bakarlardı.
  
  türklerde güneş doğunun, ay batının sembolüydü.
  
  türklerde oğuz kağan'ın soyunun ay ata'ya gittiğine inanılırdı. (oğuz'un annesinin adı ay kağan/ay hatun olarak geçer. oğullarından birinin adı da ay han'dır.)"
  
  (bkz: türk mitolojisinde ay/@ay hatun)
  
  “orta asya kavimlerinde güneş ve ay kültü bulunduğu eski çağlardan beri malumdur. altaylı şamanistler güneşle and içerler, and formüllerinde 'kün ana koruptur' cümlesi geçer.”
  
  (bkz: anda/@ay hatun)
  
  okuma yapılan ve yararlanılan kaynaklar:
  emel esin - türk kozmolojisine giriş
  emel esin - türk sanatında ikonografik motifler
  
  (bkz: güneş ve ay)
  (bkz: türk mitolojisi/@ay hatun)
• mehmet baheaddin ögel türk mitolojisi eserinin ikinci cildinde “güneş gözlü, ay ağızlı ifadeleriyle güzel çocuklar ve yiğitler övülmüştür" der. bu cümle, güzelliğin tanrı tarafından verildiğine dair bir inançtır. türkler için, tanrı ülgen'in yarattığı ay ve güneş kadar yıldızlar da önemlidir, o zaman kullandıkları isimler:
  
  jüpiter: ongay
  mars: otyultuz (ateşyıldız)
  merkür: suv yaltuz
  satürn: sekentir ve sarıg orungulug
  venüs: erlig (erklig)
  antaras: sin
  kutup yıldızı: altun kazgug veya temür kazgug
  süreyya takım yıldızı: ülker
  büyük ayı takım yıldızı: yitiken