öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler

• isveç'te 3 eylül 1967 sabahı saat 5’e kadar trafiğin akış yönü sağ taraf değil sol taraftı.
  
  öncesinde trafik ingiltere ya da avustralya'daki gibi soldan akıyordu. ben de bu ayrıntıyı yakın zamanda izlemiş olduğum bir ingmar bergman filmi olan 1957 yapımı smultronstallet filminde fark ettim. aracın direksiyonu solda olmasına rağmen duble yol olmayan yolda baş karakterlerimizden biri yolun solundan solundan ilerliyordu.
  
  görsel
  
  adettendir, trafiğin soldan akışının temel nedenini de belirtmeden olmaz. süvarilerin sol eliyle atın dizginlerini ellerine alıp sağ elleriyle de kılıç kullanıyor olmasından temellenen bu gelenek akış yönü at arabası vagonlarında sürücülerin sol arkadaki atın üzerinde oturmaya başlaması ile değişim sürecine girmiş oldu.
  
  1950'li yılların başından beri ülkede konuşulan bu değişiklik en nihayetinde 1955 senesinde yapılan referandum ile %83 gibi bir hayır oranı ile bir süre askıya alınmak zorunda kaldı. ancak devlet komşular ve dünyanın büyük çoğunluğu ile trafik birliğini sağlamak adına değişikliği gerçekleştirmek istiyordu. ayrıca trafikteki araçların tahmini olarak %90'ı da benim izlediğim filmdeki gibi direksiyonu solda olan araçlardı.
  
  sonunda hükumet trafiğin akış yönünün değişmesi hususunda kararını 1963 senesinde verdi. ve değişiklik için seçilen tarih 3 eylül 1967 sabahının saat 5'i olarak duyuruldu. işte isveç'te bu değişikliğe türkçesi ile "sağ tarafa trafik saptırma" yani högertrafikomlaggningen; bu güne ise türkçesi ile "h günü" yani isveççe kısa adıyla dagen h denir.
  
  o dönemler yaklaşık nüfusu 8 milyon olan isveç'te yolları, araçları ve insanları hazırlamak için hummalı bir çalışma başladı. bu çalışma yol çizgileri, trafik ışıkları ve işaretleri, toplu taşıma araçlarının kapılarına kadar bir sürü detay içeriyordu. yüzbinlerce levha ya da ışık planlı bir çalışma ile bir günde değiştirildi. insanları bilgilendirici ve değişikliği hatırlatıcı bir sürü çalışma yapıldı. 4 yıl süren bu seferberlik süresinde psikologlar bile insanların eğitim sürecine dahil oldu.
  
  görsel
  
  ve sonunda dagen h denilen o gün geldi çattı. zaruri olmayan tüm trafik hareketleri saat gece 1 ile sabah 6 arası engellendi. mücbir sebeplerden yollarda olanlar için ise sabah saat 4:50'de yapılan bir anons ile şeritler değişti. ve saat 5 itibariyle trafik sağdan akmaya başlasa da sürücüler şerit değiştikten sonra bir süre daha hareket etmediler. stockholm ve malmö gibi büyük şehirlerde ise kısıtlama daha uzun sürdü.
  
  görsel
  görsel
  
  bu değişikliğin olumlu ekonomik etkileriyle beraber gerçekleşen kaza oranlarında da ciddi düşüşler meydana geldi. belki biraz trafik sıkıştı, belki birkaç kaza oldu ancak hiç kimse bu değişiklik sebebiyle doğrudan hayatını kaybetmedi. ilk gün 32 hafif yaralanmalı 157 trafik kazası raporlandı. değişiklik sonrasında ilk çalışma gününde ise 125 trafik kazası raporlanmış olsa da bu sayı sıradan bir pazartesi için oldukça düşük bir rakamdı. ancak bu iyileşme 1969 senesinde insanların değişikliği özümsemesi ve dikkat seviyesinin azalması ile tekrar eski haline döndü. elde kalan ters kapılı otobüsler pakistan ve kenya gibi ülkelere ihraç edildi. yüksek maliyet sebebiyle raylı sistemler bu değişiklikten muaf tutuldu, her şey eskisi gibi olmaya devam etti.
  
  bu arada benzer bir değişiklik h-dagurinn olarak bilinen 26 mayıs 1968'de izlanda'da da gerçekleşti.
  
  kaynak:
  https://bilimdili.com/…yonunun-degistigi-gun-h-day/
  https://en.wikipedia.org/wiki/dagen_h
• milletlerarası futbol organizasyonları yalnızca fifa, uefa ya da diğer kıta federasyonları gibi kuruluşlar tarafından değil kısa adı conifa olan bir başka organizasyon tarafından da organize ediliyor ama küçük bir farkla.
  
  uzun adıyla confederation of independent football associations, türkçe adıyla ise bağımsız futbol federasyonları birliği olan bu federasyonun çeşitli futbol organizasyonları mevcut.
  
  web sitesine buradan erişebilirsiniz
  
  15 ağustos 2013'de kurulan bu birlik, çeşitli nedenlerle uluslararası siyasette tanınmayan ve bu nedenle fifa üyesi olamayan ülke ya da özerk bölgeler federasyonlarının birleşimi ile kurulmuş. aslında bu birlikten önce bu ülkeler için başka organizasyonlar^* da mevcuttu ancak görülüyor ki conifa kurulduktan sonra diğer organizasyonlar biraz daha geri planda kalmış. biz bu entryde ise direkt olarak conifa'ya değineceğiz.
  
  birliğin merkezi isveç'in lulea şehri, başkanı ise norveçli bir vatandaş olan per-anders blind.
  
  2014, 2016 ve 2018 yılllarında kendi birlikleri dahilinde dünya kupası, 2015, 2017 ve 2019 yıllarında ise avrupa futbol şampiyonası düzenlemişlerdir.
  
  (bkz: 2014 conifa dünya kupası)
  (bkz: 2016 conifa dünya kupası)
  (bkz: 2018 conifa dünya kupası)
  
  (bkz: 2015 conifa avrupa kupası)
  (bkz: 2017 conifa avrupa kupası)
  (bkz: 2019 conifa avrupa kupası)
  
  birliğin şu anda 59 üyesi mevcut. bu üyelerin birçoğunu ise özerk bölgelerden ziyade bu yönde iddiaları olan bölgeler oluşturuyor. birlik üyesi ülkelere/bölgeleri şöyle bir listeleyelim. (türkçe adı olan bölgelerin türkçe adlarını da yazmaya özen göstereceğim. olmayanları ise açıklama ile birlikte nerede olduğunu belirterek listeleyeceğim. bazı bölgeler için başlıkta bilgi mevcut olduğu için açıklama yoksa tıklayarak erişebilirsiniz. içeriği boş olanları ise kendim dolduracağım.)
  
  avrupa - 30 üye
  - abhazya
  - dağlık karabağ cumhuriyeti
  - çamlık^{* * *}
  - county of nice (bildiğimiz fransa'nın nice bölgesi)
  - kırım
  - delvidek(vojvodina bölgesindeki macar azınlık yerleşim yerleri)
  - donetsk
  - ellan vannin ^*
  - felvidek (yukarı macaristan olarak bilinen slovakya'nın güney bölgeleri)
  - frankonya
  - grönland
  - karpatalja(batı ukrayna'daki macar azınlık bölgesi)
  - kernow (britanya adası'nın güneybatı ucundaki yarımada)
  - lazistan
  - luhansk
  - monako
  - kktc
  - oksitanya
  - padanya
  - jersey adası
  - raetia
  - sapmi ^*
  - sardinya
  - skaneland (scania markasının çıktığı scania şehrini de içeren isven'in güneyindeki yarımada)
  - güney osetya
  - sekelistan
  - transdinyester cumhuriyeti
  - batı ermenistan
  - yorkshire
  - romanlar (bizim çingene olarak isimlendirdiğimiz halk. balkanlardaki romanları temsilen. )
  
  asya - 12 üye
  - suriye aramileri
  - doğu türkistan
  - karen(myanmar ile taylan arasında yer alan bir bölge. kayin olarak da bilinir)
  - kürdistan bölgesel yönetimi
  - lezgiler
  - panjab
  - rohingya ^*
  - ryukyu adaları
  - tamil eelam
  - tibet
  - japonya koreliler birliği
  - batı papua
  
  afrika - 9 üye
  - barawa
  - barotseland
  - chagos adaları
  - darfur
  - kabyle
  - matabeleland
  - somaliland
  - batı sahra
  - zanzibar
  
  kuzey amerika - 2 üye
  - cascadia
  - quebec
  
  güney amerika - 2 üye
  - mapuche
  - rapa nui ^*
  
  okyanusya - 4 üye
  - hawaii
  - kiribati
  - tuvalu
  - mariya ^*
  
  ayrıca birliğin kadın futbolu alanında da çalışmaları devam etmektedir. kktc, darfur, oksitanya, sapmi, karen ve matabeleland kadın futbol takımları birlik üyesidir.
• 26 mayıs 1968 günü sabah saat 6'ya kadar izlanda'da trafiğin akış yönü şimdi olduğu gibi sağ değil soldu.
  
  görsel
  
  1793 yılından bu yana danimarka'ya bağlı olsa da izlanda'da trafiğin akış yönü danimarka'nın aksine sağ değil sol taraftı. aslında, kağıt üzerinde trafiğin akış yönü sağ taraf olarak görünse de pratikte bu uygulanmıyor, sürücüler soldan ilerlemeye devam ediyordu.
  
  ülke, danimarka'ya bağlıyken birkaç defa trafik akış yönünü gerçek hayatta da değiştirmek için planlama yapsa da ikinci dünya savaşı sebebiyle danimarka'nın 1940 yılında almanya tarafından işgal edilmesiyle izlanda'nın trafiği sağa kaydırma planı askıya alındı. müttefik devletler, adayı almanya'ya bırakmamak için önce işgal daha sonra da ilhak edince bu değişiklik planı bir süre daha ertelendi.
  
  1944 yılında kazandıkları bağımsızlıkları, 1945 yılında savaşın son bulması ve adadaki müttefik güçlerinin adayı terk etmesinden^* sonra trafiği sağa kaydırma planı tekrar gündeme geldi. isveç'in 1964 yılında yasa çıkararak benzer bir karar almasıyla birlikte izlanda da bu yönde çalışmalara başladı. 1964 yılında konuşulmaya başlanan bu değişikliğin yasası 1965 senesinde çıkarıldı ve değişiklik için 26 mayıs 1968 günü sabah saat 6 seçildi. aslında bu değişikliğin en önemli sebeplerinin başında diğer iskandinav ülkeleri ile trafik birliğinin sağlanması ve ülkeyi daha sık ziyaret eden amerikalı ve avrupalı turistler için kolaylık olmasından başka bir şey değildi.
  
  bu arada isveç bu değişikliği 3 eylül 1967 tarihinde gerçekleştirdi. daha fazla ayrıntı için;
  (bkz: öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler/@kaz gelecek yerden tavuk esirgeyen insan)
  
  dönelim izlanda'ya...
  
  o dönemler 200 000 nüfusu olan bu ada ülkesi bir trafik komisyonu oluşturarak değişikliği planlamaya başladı. ülkenin düşük nüfusu ve düşük nüfus yoğunluğu sebebiyle çok zor bir plan olmadı. toplam maliyeti o dönemin parasıyla 45 milyon kron olan bu değişiklikler için değişiklik gecesi 1662 trafik işaret ve işaretçisi, sonrasında ise toplamda 5227 trafik işaret ve işaretçisi değiştirildi. ve sabah saat 6 itibariyle zorunlu olmayan tüm trafik hareketleri durdurulup araçlara şerit değiştirildi.
  
  değişiklik gününde gerçekleşen tek yaralanmalı trafik kazası bacağını kıran bisikletli bir çocuktan ibaretti. değişiklikler sebebiyle insanlar trafiğe o kadar dikkat ettiler ki ülkede uzunca bir süre trafik kazası yoğunluğu çok düşük kaldı.
  
  işte değişikliğin olduğu 26 mayıs 1968 gününe izlanda dilince kısaca h-dagurinn ya da uzun adıyla hægri dagurinn denir. türkçe'ye ise sağ günü olarak çevrilebilir.
  
  değişiklikten birkaç gün öncesine ait gazete görseli
  görsel
• shuttlecock ya da birdie olarak bilinen badminton topu en hızlı hareket eden spor nesnesidir.
  
  konu hız ise insanların aklına golf topu, tenis topu ya da beyzbol topu gelebilir ancak shuttlecock, 493 km/s hızla kayıt altına alınmış hızı en yüksek olan spor nesnesidir. bu hız, bir müsabakada değil malezyalı badminton sporcusu tan boon heong tarafından, 2013 senesinde yeni bir raket teknolojisini test ederken kaydedilmiştir.
  
  shuttlecock ile dünya rekoru
  
  bir müsabaka içerisinde kaydedilen en yüksek shuttlecock hızı ise eylül 2017'de japonya açık finalinde 417 km/s'lik bir atışla yine malezyalı olan lee chong wei'ye aittir.
  
  shuttlecock ile müsabaka içerisinde rekor
  
  kıyaslama olması açısından hızlı nesnelere sahip diğer bazı sporları da ele alalım.
  
  shuttlecock sonrasında en hızlı spor nesnesi bir çoğumuzun tahmin edeceği gibi golf topu. şimdiye kadar kaydedilen en hızlı vuruş, ocak 2013'te orlando'daki orange county national driving range'de 349.38 km/s'lik bir vuruşla amerikalı ryan winther'a ait.
  
  en hızlı golf topu
  
  pelota olarak da bilinen bask kökenli bir spor olan jai alai ise golfün ardından en hızlı hareket eden nesneye sahip olan spor olarak dikkat çekiyor. benim de ilk defa bu yazının kaynağı olan makalede gördüğüm bu sporun temeli ise üç tarafı duvarla çevrili bir alanda kauçuktan yapılma sert bir topu duvara çarptırma ve yakalamaya dayanıyor. bu sporda ise kaydedilmiş en yüksek hız 302 km/s. aşağıya nasıl bir spor olduğunu anlayabileceğiniz altyazıları da mevcut olan bir video bırakıyorum.
  
  jai alai tanıtım videosu
  
  içi boş bir lastik topla oynanan squash ise 281.6 km/s hıza ulaşan topuyla listemizde yer bulan başka bir spor. aşağıdaki videoda avustralyalı cameron pilley, 281.6 km/s hızla kaydedilen iki servis atarak kendi dünya rekorunu kırıyor.
  
  suqash rekor videosu
  
  tenis müsabakalarında ise avustralyalı samuel groth'un 2012 yılında busan açık'ta yapmış olduğu 263.4 km/s hızındaki servis radar cihazlarındaki tutarsızlık nedeniyle onaylanmamış olsa da kaynağımıza göre john isner'in 2016 davis kupası sırasında 253 km/s'lik vuruşu atp tarafından kaydedilen en yüksek hıza sahip vuruş.
  
  samuel groth'un kabul edilmeyen atışı
  john ishner'in atp tarafından rekor olarak kaydedilmiş atışı
  
  dünyanın en popüler sporu olan futbolda ise rekor olarak kabul edilen birçok vuruş olsa da 2006'da ronny heberson tarafından sporting lisbon'da oynarken atılan bir serbest vuruş en hızlı hareket eden top olarak kayıtlara geçmiş.
  
  ronny'nin serbest vuruşu
  
  bütün bunların dışında bazı diğer sporlar için de rekorlar şöyle:
  
  buz hokeyi: 183.7 km/s
  beyzbol: 174 km/s
  kriket: 161.3 km/s
  masa tenisi: 112.5 km/s
  
  son not: yukarıdaki makale kaynak olarak bu yazı kullanılmıştır. kimi hızlar hesaplanırken elbette hatalar yapılmış olabilir. yazı yazıldıktan sonra rekorlar el değiştirmiş olabilir. düzeltmeler için bir yeşil kadar yakınım.