tomris hatun

• mö 6. yüzyılda yaşamış efsanevi saka türkü kraliçesi. ismi öz türkçedir ve günümüz türkçesinde ''demir'' anlamına gelmektedir. ilginç.
  
  ''yunanlılar ona leydi origana diyor. türkleri birleştirip turan birliğini kuran ve turan kağanı olan alp er tunga’nın torunudur. tarihçiler tarafından dünyanın ilk kadın hükümdarı olarak kabul edilmiştir. eski çağda, savaş stratejileri konusunda uzman olan pers imparatorluğu’na karşı muhteşem bir zafer kazanmıştır.
  
  tomris hatun, barışçıl ama savunmaya önem veren bir yapıya önem gösterirdi. bunu bir zayıflık olarak gören pers imparatoru büyük kiros ise hiç durmadan saka topraklarına akınlar düzenlerdi. persler saka topraklarına girdiği vakit yakılmış tarlalardan başka bir şey bulamazlardı. çünkü sakalar geri çekiliyor ve savaş için uygun bir mevzi ve an bekliyorlar, bu olmadığı takdirde de savaşa girişmiyorlardı. ilerlemek için gıdaya ihtiyaç duyan persler iran’a geri dönmek zorunda kalıyorlardı.
  
  sakaların peşinde koşmaktan yorulan kiros, bir süre sonra tomris hatun‘un kendisine tabî olması ve kendisiyle evlenmesi karşılığında sakalar ile uğraşmayacağını vaad eder. tomris hatun bunun bir oyun olduğunu anlar ve teklifi reddeder. pers hükümdarı, aldığı ret cevabından sonra çok kızar ve tomris hatun’a savaş açar. saka topraklarına kalabalık bir ordu savaş için eğitilmiş yüzlerce köpekle girer. tomris hatun uygun bir alan seçip, büyük kiros’un ordusunu beklemeye başlar. iki ordu, aralarında birkaç kilometre kalacak biçimde birbirine yaklaşır ve güneş battığı için savaşa tutuşmayıp mevzilenir.
  
  ancak mertçe savaşmak yerine alçaklığı tercih eden pers imparatoru büyük kiros bir hile düşünür ve iki ordunun arasında bir çadır kurdurur. içinde güzel kızlar ve yiyecekler ve şarap bulunan çadıra ansızın saldırı düzenleyen tomris hatun’un oğlu ve beraberindeki kuvvetler, içerideki persleri öldürüp eğlenceye dalarlar. ancak birkaç saat sonra bir baskın düzenleyen pers kuvvetleri çadırı basıp tomris hatun’un oğlu da olmak üzere içerideki sakaları öldürürler. tomris çok sevdiği oğlunun ölümüne üzülür. yemin ederek şöyle söyler: ” kana susamış kirus! sen oğlumu mertlikle değil o içtikçe zıvanadan çıktığın şarapla öldürdün. ama güneşe yemin ederim ki seni kanla doyuracağım! ”
  
  ertesi gün yapılan ve bizzat tomris hatun’un yönettiği savaşı sakalar kazanır. ok atmakta usta olan ve savaş arabalarını büyük ustalıkla kullanan sakalar, savaş köpeklerine rağmen persleri bozguna uğratır. ölenler arasında pers kralı büyük kiros da vardır. pers kralı’nın bedeni getirilince tomris hatun kılıcı ile kafasını kopararak kan dolu bir tulumun içine atar ve tarihe geçen şu sözleri söyler “hayatında kan içmeye doymamıştın, şimdi seni kanla doyuruyorum!“^*
  
  kaynak:
  emrullah özdemir / türklerin ilk kadın hükümdarı tomris
  adolf erman / archiv fur wissenschaftliche kunde von russland, cilt 1, reimer, 1968, s.386
• ordusunun çoğunluğu kadın savaşçılardan oluşan bilinen ilk türk kadın hükümdardır . iranda hüküm süren kiros'un kafasını kopartıp kan dolu bir fıçıya attırarak "hayatında kan içmeye doyamamıştın , şimdi doya doya iç" demiş ve benim gönlümü fethetmiştir kendileri .
• tarihin bilinen ilk kadin hukumdaridir. mö 6.yy. turk asilli mi yoksa fars asilli mi oldugu tartismalidir fakat saglam veriler bulup bir tahminde bulunmak sonucsuz kalmasindan daha iyi. en azindan bir cikis noktasi saglar.
  
  insanlarin neden boyle bir tarihi figuru sahiplenmek isteyebilecegini anliyorum. ilk kadin hukumdar, baya da tasakli. isminin etrafinda efsaneler var filan falan. pers krali cyrus ıı (ıı. keyhusrev)'in kafasini kesip, vucudunu carmiha gerip, kafasini da insan kani dolu bir sarap variline batirmis. ustune de "kana susamisligini dindirecegimi söylemistim" gibi bir sey demis. herodotus'a göre cyrus, tomris'in ogluna hileli bir pusu kurup öldurdukten sonra olaylar bu sekilde gerceklesmis. fakat farkli varyasyonlar da var. xenophon'da diyor ki cyrus(keyhusrev) savasi kaybetti ama savastan cok sonra kendi yataginda huzur icinde vefat etti.
  
  gelelim tomris turk mu fars mi meselesine. bu soruyu cevaplamak icin scythians(ıskitler) hakkinda biraz ön bilgi sahibi olmak lazim. cunku tarih bu ablayi ıskit olarak kaydetmis. fakat ıskitler dedigimiz sey bircok etnik kökenin bir araya gelmesinden olusan bir konfederasyon. ıcinde farslar, slavlar, turkler, hatta mogollar filan var. haritayi suraya birakayim. iskitler harita
  
  ıskitler ilk tanimlandiklari dönemde ındo-ıranian bir dil konusuyor. fakat federasyon genisledikce yeni etnik kokenler ve diller dahil oluyor. late ıron age döneminde dogudan batiya dogru azalarak gradientlesen bir turklesme gozlemleniyor. konuyu dagitmayayim.
  
  tomris bir ıskit. daha spesifik olmak gerekirse bir massagetae. massagetae, "saka haumavarga" ile sinonim. yani anlamdas. (according to guive mirfendereski at the circle of ancient ıranian studies). yani saka. bunu dedikten sonra sunu belirteyim, tomris ındo-ıranian bir dil konusuyor olabilir, turkic bir dil konusuyor da olabilir. bu etnik kokeni konusunda bir ipucu verir ama hicbir seyi ispat etmez. elimizde bilimsel bir kazi calismasi veya ispatlanmis bir uluslararasi makale yok, fakat wikipedia'dan bile ulasabilecegimiz baska bilgiler var.
  
  1. tomyris => tomris => tomur => temir (kazakh, uzbekh, kyrgyz) => demir (turkce) biraz zorlama gelebilir ama bu isim varyasyonlari hep böyle. ıı. keyhusrev'i bile herodot kiros, latinler cyrus olarak kaydetmis. kardesim hic mi kulak yok diyor insan.
  2. su anki saka konfederasyonu bolgesindeki devletler su sekilde turkmenistan, bati uzbekistan and guney kazakhstan.
  3. sakalar(massagetaens) gunese ve gokyuzune tapti. mo 6.yy'da perslerin herseyin yaraticisi olan tek tanrili, daha gelismis bir dinleri var.
  4. bakalim eski tarihciler sakalar hakkinda neler söylemis.
  
  procopiuswrites in history of the wars book ııı: the vandalic war: "the massagetae whom they now call huns" (xı. 37.), there was a certain man among the massagetae, well gifted with courage and strength of body, the leader of a few men; this man had the privilege handed down from his fathers and ancestors to be the first in all the hunnic armies to attack the enemy (xvııı. 54.).
  
  ıngilizce bilmeyenler icin önemli kismi cevireyim. "kendilerine hun demeye basladilar" diyor.
  
  evagrius scholasticus(ecclesiastical history. book 3. ch. ıı.): "and in thrace, by the inroads of the huns, formerly known by the name of massagetae, who crossed the ıster without opposition"
  
  baska bir seyden bahsederken diyor ki "... ve trakya'da önceden massagetae olarak bilinen hunlarin baskinlarindan..."
  
  aksiyon sever tarihcimiz herodotus'da diyor ki "ın their dress and mode of living the massagetae resemble the scythians. each man has but one wife, yet all the wives are held in common; for this is a custom of the massagetae and not of the scythians."
  
  "massagetaelerin kiyafetleri ıskitlere benziyor. her erkegin tek bir kadini var, fakat kadinlar ortak. (artik nasil oluyorsa) bu massagetae adeti. ıskitler böyle degil." herodotus ayrica sakalarin saglikli yaslilari (eger öldurulecek kisi de razi gelirse) kurban olarak kesip yediklerinden bahsediyor. bir de sakalarin cok sut ictiginden bahsediyor. (muhtemelen kimiz - alkollu at sutu)ne kadari dogru, ne kadari efsane ve uydurmaca bilemiyoruz tabi. belki de hepsi dogru, merak eden baska tarihcilere de baksin. ama su kisim kesin bilgi; eski turklerde kadin-erkek iliskileri esitlikten daha fazlasiydi. farkli bir toplum. herkes savasci, ahlak kavrami cinsellik ile iliskisiz filan.
  
  mesela baska bir örnek 10. yy'da bir oguz ailesini ziyaret eden arap gezgin ahmad ıbn fadlan bakalim ne demis.
  
  when we happened to be staying with a man of them as guests, we came and sat down. the man’s wife was with us, and while she was talking to us, she uncovered her pudendum and scratched it, while we were looking at her. we covered our faces saying, “ı seek forgiveness of god.” her husband laughed and said to the interpreter: “tell them she uncovers it in your presence and you see it, but she safeguards it, and it is not attainable. this is better than if she were to cover it, while making it accessible.
  
  bizim arap özetle diyor ki, "kadin bizimle beraber, erkeklerle, oturdu. bir ara bizimle konusurken gözumuzun önunde kasiklarini acip, bacak arasini kasidi. biz sasirdik allahim bizi affet filan dedik. kocasi bu duruma guldu ve cevirmene dedi ki: sizin önunuzde bacak arasini acabilir ve siz görebilirsiniz fakat kendisi onu koruyabilir, gördunuz sey ulasilabilir degil. bu davranis bacak arasini ulasilabilir yapip(muhtemelen kendini koruyamayan kadinlardan bahsediyor) örtunmesinden daha iyi."
  
  5. tomris ile alp er tunga'nin akraba oldugu söyleniyor. bu kisim biraz belirsiz. fakat kutadgu bilig'e göre alp er tunga bir turk orasi kesin. yine kutadgu bilig'e gore persler "afrasiyab" diyorlar. archenemy gibi bir sey. ıranlilarin bas dusmani alp er tunga. kasgarli mahmut'un divan-i lugatut turk'une gore isminin anlami alp = yigit, er = asker, tonga = sibirya kaplani. lisede alper tunga oldi mu filan diye dalga geciyorduk ama herifin adi "yigit asker sibirya kaplani" anlamina geliyor. bu isim karsisinda cenk, savas vs gibi maskulen isim sahipleri faso fiso kaliyor. berkecanlar af dileyip tövbe etmeye basladi bile.
  
  ya bu tip kutadgu bilig, divan-i lugatit turk gibi eserler hep 10. 11. yy urunleri. yani artik turkler musluman. dolayisiyla antik dönemde yasamis alp er tunga hakkinda bu kadar cok sey bilirken kasitli olarak kadin hukumdar tomris'i golgede birakmis olabilirler. ıslam'a ters bir durum. kadin basina hukumdarlik filan. ama tabi bu benim spekulasyonum.
  
  6. biz tomris'i hala kadin ismi olarak kullaniyoruz. (bkz: tomris uyar) filan. diger turkic ulkelerde ve ıran'da bu durum nasil bilemiyorum tabi.
  
  bana sorarsaniz bu kadin bir turk gibi gorunuyor. ama hayata geri dönup, ben pers'im veya pers asilliyim derse de sasirmam. diyecegim o ki, kazakhstan'da turkiye'de, uzbekistan'da, ıran'da bu kadinin genlerini tasiyan insanlar olabilir. buyutulecek bir durum yok. göruyoruz ki turkler ve persler birbirlerini anadolu'dan cok cok önceden beri etkilemisler. mö'den bahsediyoruz. herkes sahiplenebilir. bakin elin amerikalisi bile sahiplenmis, tomyris adina metal sarki yapmis. tomyris - a sound of thunder
  
  sozleri su sekilde:
  
  from the steppes of scythia
  came a righteous queen
  with sword in hand
  she rode beside her men
  through wild and unforgiving lands
  
  yet to the west the king
  cyrus the great thought that he could lay claim
  to one who would not shackle herself
  to any man despite his name
  
  how could he know
  that the queen he desired
  would never submit
  never kneel before his throne
  
  tomyris reigned
  a woman of strength and power
  warrior queen of the massagetae
  no man was her equal
  who could ever rule beside her
  tomyris
  may all men
  may all men know
  
  cyrus desired her land
  he lay a trap and captured her son
  the prince was dead by dawn
  the war between them had just begun
  
  ı swear by the sun
  the sovereign lord
  ı will give you your fill of blood
  
  tomyris lead
  an army of mighty warriors
  for her they fought and killed and bled
  no man could defeat her
  how could one stand beside her
  tomyris
  her power would be known
  
  defeated by her army
  cyrus the great dead at her feet
  his skull the final trophy
  drowned in human blood
  
  his army dead
  see now ı fulfill my threat
  you have had your fill of blood she said
  
  tomyris reigned
  a woman of strength and power
  warrior queen of the massagetae
  no man was her equal
  who could ever rule beside her
  tomyris
  may all men
  may all men know
  
  biliyorsunuz musluman, yahudi ve hristiyan olmus farkli farkli turk kabileleri var. insan dusunmeden edemiyor, turkler sami dinlerine gecmek yerine cin uygarligi gibi kendi inanclarina ve kulturlerine sahip ciksaydi, 21. yy'da nasil bir toplum kurarlardi. su anda yaslilari kurban edip, yemedigimiz iyi olmus tabi. (ulan herodotus... biri sunu arastirsin beni yesillendirsin arkadaslar)
• bilinen ilk türk kadın hükümdar. örnek alınası kadın
• iskitlerde( saka) yaşamış olan at binen, kılıç kuşanan ,savaşlarda bulunan , oğlunun ölümü sebebiyle pers krallığını yerle bir etmiş bir anne , ilk türk kadın hükümdar.
• amazonlardan tomrislere; tomrislerden rümeysalara, sümeyyelere ve rabialara...
• kendisine evlilik teklifi sunan pers imparatoru kirosa cevabı şöyledir :
  
  "ey kiros! kendini dünyanın efendisi sanan pers kralı! dedesinin dahi kanına girmiş, toprağa ve kana doymayan, başı mağrur, kibri büyük adam! hileyle atalarımın kanına giren katil! toprağa ve kana ne zaman doyacaksın? huzur içinde yaşamak isteyen insanların peşini ne zaman bırakacaksın? her şeyden önemlisi yiğit ve mert bir kral olmayı ne zaman öğreneceksin?
  fillerinle, köpeklerinle ve korkak kölelerinden meydana getirdiğin büyük ordunla yıllardır halkımın ve topraklarımın peşindesin. biliyorum ki özgürlüğü için her şeyi göze alabilecek biz saka türklerini ele geçirme arzusuyla yanıp tutuşuyorsun. ancak bu arzu, içindeki korkuya yenik düşüyor ve savaşmak için geldiğin ata topraklarımdan her seferinde gerisin geriye dönüyorsun.
  sayıca senin ordundan çok az olsak da, biz türklerden bu denli korkman bana esenlik vermiyor desem yalan söylemiş olurum. şimdi beni dinle, sözlerime kulak ver ve elindekilerle yetinmeyi öğren! acun ^* üzerinde yaşayan insanları rahat bırak ve huzurun gölgelerine sığınmalarına müsaade et! içindeki kan ve toprak hırsını durduramazsan elbette bir gün huzurunu bozduğun insanların kanında boğulacaksın!
  acun üstündeki amacını biliyorum. ancak geçmişte hileyle kanına girdiğin dedeme^* ve türk halkına yaptıklarını, zengiliğiyle meşhur karunun halkına yaptıklarını ya da aşılması güç duvarlarını ve dillere destan bahçelerini yerle bir ettiğin babil halkına yaptıklarını şimdi halkıma da yapmana izin vereceğimi düşünüyorsan ahmaklardan daha da ahmaksın!
  aslanın önünde baş eğen daha büyük ordular yaratma ve acundaki herkesi kendine kul etme arzusu gözlerini öylesine kör etmiş ki yaptığın aptallıkların bile farkına varamıyorsun. bak işte! elçin aracılığıyla gönderdiğin teklifi ancak senin gibi aptal bir hilebazdan başka kim düşünebilir?
  hakkını da vermem gerek doğrusu! hiçbir zaman yiğitlik ve mertlik için çalıştırmadığın aklını hile için çalıştırmakta çok hünerlisin. gazabından korktuğun ehrimen omuzların üzerinde haksız yere taşıdığın o başını hile ve kötülük için bu kadar fazla çalıştırdığını görüyorsa tamuya yollandığında^* eminim seni kendine oğul yapmaktan çekinmeyecektir.
  niyetin iki halkın arasındaki savaşların son bulması için benimle evlenmekmiş. demek ki yıllarca korkusundan titrediğin, hanlarının huzurunda diz çöktüğün biz türkleri yeterince iyi tanıyamamışsın.
  acun tepeme çökse, ırmaklar bedenimi yüklenip götürse, güneş ve ay gökten otağıma inse, yine de dedemin, babamın, kocamın ve binlerce türkün katili ile değil aynı otağı aynı suyu bile paylaşmam. bu aptalca teklifine cevabım elbette ki hayır!
  amacın barış ise ben ve halkım her zaman barıştan yanayız ve sen halkımın üzerine ordunu sürmedikçe bu böyle devam edecek. ancak amacın halkım ve topraklarım ise buna yaşadığım müddetçe müsaade etmem bilesin.
  artık hileli oyunlara başvurmaya başladığına göre yıllardır peşine düştüğün halkımı ele geçiremeyeceğini anlamış olman gerek. elçinle gönderdiğin hediyeleri sana iade ediyorum. bundan sonrası senin bileceğin iş! "
  
  alıntı :emrullah özdemir'in tomris kitabından
• tomris hatun saka türklerinin büyük hükümdarıdır tarihte büyük pera imparatoru kiros ile yaptığı mücadeleleriyle bilinir.
  
  büyük kiros zamanında medleri(medler,tarihte antik kürtler olarak düşünülür fakat kesin net bir bilgi yoktur.)yenerek iran'ı,^*lileri yenerek mezopotamya'yı ve anadoluyu işgal ederek ^* imparatorluğunu kurar.gözünü sakalara diken kiros sakaların yurdunu işgal etmeye kalkışır fakat sakalar kirosa yanmış topraklardan başka bir şey bırakmaz.buna bir son vermeyr karar veren kiros tomris hatun önderliğindeki sakalar ile karşı karşıya gelir kiros savaşta ölüt ve saka hükümdarı tomris hatun kiros'un kafasını kan dolu bir tulumun içine atar hayatında kan içmeye doymamıştın, şimdi seni, kanla doyuruyorum!" der.
  
  tomris hatun tarihte bilinen ilk kadın hükümdardır ve bir türktür.
  persler bir daha türk topraklarına akın düzenleyemezler.
• demir hatun
  
  (bkz: tomris içgüdüsü)
  (bkz: vatan sevigisi)
  (bkz: analık duygusu)
• kendisi ya da yönettiği topluluk pers değildir. avrasya'da daha önceleri ortaya çıkmış olan afanasievo daha sonra ardılı andronovo kültürleri nasıl perslerle ilişkilendirilemiyorsa massagetler'in de perslerle uzaktan ya da yakından herhangi bir ilgisi yoktur.
  
  kiros'un ölümünü detaylıca anlatan herodotos'tan başlayan tarihi kaynaklardan tuturak günümüz literatüründe massagetlerin perslerle herhangi bir bağı olmadığını anlamak çok da zor değildir. amu derya ve sir derya'daki nomadic grupları perslere yaklaştırmak iranlıların tarih disiplinini bir bilimden ziyade siyasi ve kültürel propaganda aracı olarak görmeleri ve bununla birlikte gerçeklikten uzak paradigmalar yaratmaları sonucu ortaya çıkmış hatalı ve tarihsel olarak yanlış bir düşüncedir..
  
  elbet de massagetlere türk demek de bir hayli zorlama ve çok keskin bir yorum olacaktır zira türk kavramının bir milletin adı olarak kullanılması hunların ortadan kalkarak göktürklerin kurulduğu m.s. vı. yüzyıla kadar tarih sahnesinde görülmemektedir lakin bu massagetlerin ya da tomris'in pers kültür grubundan olduğu anlamına gelmez. bu orta asya ve avrasya'nın kuzey steplerinde yüzyıllar boyunca farklı isim ve kabilelerle ortaya çıkmış nomadic kültürün bir üyesi olduğunu ve bu anlamda türklerle aynı ortak dokuya sahip oldukları anlamına gelmektedir.