• dünyanın kendi etrafında dönmesi ve etrafındaki hava kütlesinin de eylemsizliği* nedeniyle, stratosferdeki batıya doğru hızlı hava akımı. jet uçakları batıya doğru giderken bu akımın yoğun olduğu yüksekliklerden seyrederler. dolayısıyla, okyanus arası batıya uçuşlar doğuya uçuşlardan daha az süre alır

    edit:
    kahvelikoyunkavalcisi nick'li yazarın uyarısı şöyle, kendisine teşekkürler.

    "doğuya doğru hareket eder jet stream rüzgarları. bu sebeple de batıdan doğuya giden uçaklar daha hızlı yol alır ve daha az yakıt harcayarak giderler. "

    edit:
    kuzey ve güney enlemlerde batıdan doğuya ekvator çevresinde doğudan batıya
    (madmagic ekledi)
  • gecenlerde kuzey atlantik'te 320km hiza kadar cikinca icinden ucan bir british airways boeing 777'sinin neredeyse ses hizina ulasmasina neden olup new york-londra arasini rekor bir sure olan (concorde'u saymazsak) 5 saat 16 dakikada (normali 6 saatten fazla) kat etmesini saglamis. bizi de gor keranaci.

    http://www.iflscience.com/…eds-during-flight-london
  • yukarı troposferde veya aşağı stratosferde yarı yatay bir eksen boyunca oluşan kuvvetli, dikine ya da yatay bir rüzgar kesmesi ile karakterize edilen kuvvetli ve dar bir hava akımıdır. havacılık açısından, özellikle jet stream olan bir bölgede uçuş düzenlerken bu akımın içerisinde hava akımıyla aynı yönde uçuş düzelemek uçuş süresini kısaltarak yakıt tüketimini düşürebilir.
  • atmosferin 8-12 km yükseklikteki troposfer, ve stratosfer tabakalarının sınırında oluşan yüksek hızlı rüzgarlardır. troposferde yükseklikle beraber sıcaklık düşerken stratosferde bunun tersi olur. yani yükseklikle beraber sıcaklık artar. rüzgarlar buradaki sıcaklık farkı nedeniyle oluşmaktadır. iki türlüdür; polar jetler ve subtropikal jetler.

    polar jetleri, daha düşük irtifalarda ve genellikle orta enlemlere girerek, havayı ve hava durumunu kuvvetle etkiler. polar jet akımı en yaygın olarak 30 ° ve 60 ° enlemleri arasında (60 ° 'ye yakın) bulunurken, subtropikal jet akımları enlem 30 °' ye yakın yerleşir. bu iki jet bazı yerlerde ve zamanlarda birleşirken, bazı zamanlarda ayrılırlar. kuzey polar jet akıntısı, yarım küre ısındığı zaman yavaşça kuzeye doğru ilerlerken "güneşi takip eder" ve soğudukça tekrar güneye doğru ilerler. jet akımları sayesinde soğuk hava kutup dairesi çevresinde hapsolur. güney yarım kürede ise jet akım antarktika'yı çepeçevre sarar.

    bu akımların keşfedilme hikayesi ilginç; bu rüzgarlarla ilk karşılaşan ıı. dünya savaşı sırasında keşif yapmak için havalanan alman keşif pilotu oldu. pilot akdeniz üzerinde uçarken farkında olmadan saatte 350 kilometre hızla esen rüzgara karşı uçmaya çalışmış. bunun sonucu olarak yakıtı bitmiş ve akdeniz'e mecburi iniş yapmak durumunda kalmıştır. aslında, 5 eylül 1862’de ingiliz meteoroloğist james glaisher ve coxwell adlı bir pilot jet akımını keşfetmeye çok yaklaşır. atmosferde ölçümler yapmak için bir sıcak hava balonuyla yükselmişlerdir. koruyucu giysiler vb. olmadan 8.8 kilometrenin üzerine çıktıkları anda düşük hava basıncı ve oksijen miktarı nedeniyle tümüyle fenalaşırlar. coxwell felç olur; ellerini oynatamaz ama dişleriyle balonun vanalarını çevirerek balonu yere indirmeyi başarır. fakat 2-3 kilometre daha yukarıya çıkamadıkları için jet akımlarını keşfedemezler.

    bilim insanları bu olayı araştırırken 1922'de ingiltere'den gökyüzüne bir meteoroloji balonu bırakır. balonun yaklaşık dört saat sonra 966 kilometre doğuda almanya'ya düşmesi kafaları bir hayli karıştırmıştır. bu dönemde alman pilotu gibi dünyanın farklı yerlerinden bazı pilotlar yüksek seviyelerde çok kuvvetli rüzgarlarla karşılaştığını rapor etmiştir. son olarak 4 kasım 1944'de 27 bin ile 30 bin fit arasında tokyo'yu bombalamaya giden amerikan uçaklarının maksimum hızı 90mil/saat olmasına rağmen hızları bir anda 450mil/saate çıktı. bıraktıkları bombalar doğal olarak hedefi bulmadı. askeri açıdan başarısızlıkla sonuçlansa da bu olay bilim adamları için büyük bir buluştu. ayrıca yolcu uçaklarının batıdan doğuya doğru uzun mesafeli uçuşlarında zaman, jet akımları sayesinde daha hızlı geçer. örneğin, istanbul-new york seferi 11 saat sürerken dönüş yolculuğu 9 saat sürer.
  • bu akımların yönü batıdan doğuya doğrudur.
  • atmosferin tropopause ve/veya stratosphere kısımlarında görülen, batıdan doğuya doğru esen, hızı en az 60 knot olan, nadiren olsa da 300 knota kadar çıkabilen ve zikzak yapan bir bant şeklinde düşünebileceğimiz rüzgar çeşididir. uzunluğu yaklaşık 2000 nm, eni 200 nm, derinliği de 2 nm kadar kabul edilir.

    en önemli jet streamler hem güney hem de kuzey yarımküre'de oluşan polar front ve subtropical jet streamlerdir.
    görsel

    polar front jet, soğuk polar hava ile sıcak tropikal hava arasında görülen büyük sıcaklık değişimlerinden dolayı oluşan termal bir rüzgardır. en yüksek kısımları tropopause'da aynı atmosferik basınçta sınır oluşturacak biri sıcak, biri soğuk iki hava kütlesini kolon olarak düşünelim; soğuk hava sıcak havadan daha yoğun olacağı için daha kısa bir kolon oluşacaktır. bu iki kolon, toplamda aynı basınca sahip oldukları halde, soğuk hava kolon alanında yukarı çıktıkça atmosfer basıncı sıcak hava kolonuna göre daha hızlı azalacaktır. yani aynı irtifada olan iki cisimden soğuk hava kolonunda olan daha az basınç hissederken, sıcak hava kolonunda olan daha fazla basınç hissedecektir. gözümüzde canlandırması çok kolay değil ama şu resim yardımcı olacaktır;
    görsel

    subtropical jet stream ise hadley cell denilen ekvator'da ısınarak yükselen ve kuzey ile güney yarımküre'de farklı yönlere doğru hareket ederek dönüşüme giren sıcak hava akımı dolayısıyla oluşur;
    görsel

    sıcaklık farkına bağlı olarak değişen bu basınç değişimi pressure gradient force olarak adlandırılır ve havanın yüksek basınçtan düşük basınca doğru akışına sebep olur. yani teorik olarak kuzey yarımküre'de aslında havanın güneyden kuzeye doğru ilerlemesi gerekmektedir. ama coriolis force dediğimiz dünyanın batıdan doğuya dönüşünden dolayı oluşan faktör, havanın kuzey yarımküre ve güney yarımküre'de düz bir çizgide yol alması beklenirken farklı yöne doğru eğilmesine neden olur. iki yarımkürede de jet akımları bu sıcaklık eğilimine göre şekillenir;
    görsel

    teorik olarak kesintisiz olması beklenen jet akımları aslında kara ve su üzerindeki sıcaklık değişimlerine ve kuzey-güney geçişlerindeki sıcaklık değişimlerine bağlı olarak kesintilere uğramaktadır. bu sıcaklıklar arasındaki fark ne kadar fazla olursa jet akımları o kadar şiddetli olacaktır.

    güneşin mevsimlere göre dünyayı ısıtma açılarının farklılığından dolayı jet akımları kuzey yarımküre'de kışın ekvator'a yakınken yazın kuzey kutbu'na yakınlaşır.
    görsel

    kuzey yarımküre'yi ele alırsak; zikzak çizerek dolaşıma giren jet akımlarının yönü bazen güneyden gelen sıcak hava ile normalde olduğundan daha kuzeye, kuzeyden gelen soğuk hava ile normalde olduğundan daha güneye itilebilir. bu da jet akımlarının kıvrım noktalarının ters yönde değişime uğramasına neden olur. bu akımların hep aynı hızda olmaması havanın bazı noktalarda yükselmesine sebep olarak bulut oluşumuna ve yağışa neden olmaktadır. zeminden gelen ayrı hava akımı bu yükselen havaya dahil olduğunda alçak basınç sistemleri meydana gelerek şiddetli hava olaylarına neden olur. şu şekilde açıklanmış;
    görsel

    jet akımları, batıdan doğuya doğru uçan uçaklara çoğunlukla tailwind (kuyruk rüzgarı) verir ve uçuş süresinin kısalmasını sağlar. uçuş planları yapılırken jet streamler büyük rol oynar. bu akımlar aynı zamanda clear air turbulence'a da (cat) neden olmaktadır. sıcaklık değişiminden kaynaklanan kırılmalar bazen çok güçlü türbülanslara neden olabilmektedir. cirrus bulutlarının düzensiz çizgi oluşturdukları bazı noktalar clear air turbulence olduğuna işaret edebilir.

    met office çok güzel açıklamış bakmak isterseniz;
    https://www.youtube.com/watch?v=lg91eowtfbw
  • bilinenin aksine ilk keşif hikayesi 1883 yılındaki büyük krakatoa volkanik püskürtmesine dayanır. o dönemde yazılı basının da etkisiyle dünya genelinde haber olan bu volkanik püskürtmede ortaya çıkan volkanik partiküllerin rüzgar etkisiyle uzak bölgelere taşınmasını yıllar boyunca inceleyip haritalandıran bilim adamları tarafından ilk olarak fark edilmiştir. hatta o dönemde bu volkanik püskürmelerin de etkisiyle (bkz: equatorial smoke stream) diye adlandırılmıştır.
    edit: konunun ele alındığı bbc world service yayını
  • grover washington jr adındaki groove üstadının 84 yılında smooth jazz klasiği haline gelmiş neşeli şarkısı. marcus miller ve babanın ortak yapımı olan inside moves albümünde bulunur.
  • "a turkish airlines flight flew an extra 800 miles and still landed on time.

    this is why pilots love a jet stream."

    https://bit.ly/2asseyj

    https://bit.ly/2o2pznn
  • (bkz: jet stream ile virgin atlantic uçağının rekor hızı)
hesabın var mı? giriş yap