• platon'un mağara benzetmesinin kaynağı olan felsefi görüş.

    önce idealizmi açıklayarak başlayalım.

    felsefede, en geniş anlamıyla, tinsel güçlerin evrendeki tüm süreçleri ya da olup bitenleri belirlediğini savunan tüm felsefe öğretilerini içerecek biçimde kullanılan "idealizm" terimi, varolan her şeyi "düşünce"ye bağlayıp ondan türeten; düşünce dışında nesnel bir gerçekliğin varolmadığını, başka bir deyişle düşünceden bağımsız bir varlığın ya da maddî gerçekliğin bulunmadığını dile getiren felsefe akımını niteler.

    idealizm, varlığın düşünceden bağımsız olarak varolduğunu kabul eden "gerçekçilik", "maddecilik" ve "doğalcılık" felsefe anlayışlarının tam karşı kutbunda yer almaktadır. felsefede idealizm, dünyanın temellendirilmesinde en önemli görevin, bilince ya da maddi olmayan zihne yönelik bir gerçeklik kuramı geliştirmek olduğu düşüncesi üstüne kurulmuştur. idealizm anlayışının temelleri önce platon'un "ıdealar dünyası kuramı" yla atılmış olmakla birlikte, daha sonra çeşitli filozoflarca sunulan izahlarla güçlendirilmiştir.

    metafizikte idealizm, bütün fıziksel nesnelerin bütünüyle zihne bağımlı olduğu, onların bilincinde olan bir zihin olmaksızın metafizik anlamda hiçbir varlıkları olmadığı anlayışına karşılık gelmektedir. bir başka deyişle, metafizik idealizme göre gerçeklik her durumda zihne bağımlı olduğu için gerçekliğin gerçek bilgisi ancak tinsel bir bilinç kaynağına başvurularak elde edilebilirdir. buna karşı, idealizm ile taban tabana zıt bir konuma yerleştirilip temellendirilen maddecilik, zihnin ya da bilincin bütünler halinde fiziksel öğeler ile süreçlere indirgenebileceğini savunmaktadır.

    dealistler; doğadaki şeyleri ya da nesneleri, her şeyin özünü oluşturan tek bir gücün ya da enerjinin geçici görünümleri olarak görür; varlığın tüm görünüşlerinde tek bir anlamın yattığını düşünür; varoluşu tek bir birlik olarak algılar; aklın sağladıklarının dışında gerçekliğe ulaşmanın olanaksız olduğunu öne sürer; gerçekliği "idea"olarak belirleyip maddeyi bunun bir yansıması sayar. felsefi anlamda idealizm dünyanın yalnızca düşüncelerin, zihnin, ruhun, ya da daha doğrusu, fiziksel dünya varolmadan önce varolan ideanın bir yansıması olduğu görüşünden hareket eder. duyularımızla bildiğimiz maddi şeyler, kusursuz ideanın kusurlu kopyalarıdır. antik dönemde bu felsefenin en tutarlı savunucusu platon'du. ancak idealizmin başlangıcı m.ö. vı. yüzyıla, ilkçağ yunan felsefesinde ksenophanes'e değin uzanır. ksenophanes , çok olanı bir'e indirgemiş ve bu bir'i "tüm düşünme" olarak belirlemiştir. ksenophanes'in öğretisi günümüzde metafıziğin kurucusu olarak gösterilen öğrencisi parmenides 'in kurduğu elea okulu eliyle daha bir gelişim göstermiştir: "varlık, değişmez ve birdir; özne ve nesne bir ve aynıdır."

    platon'a göre "gerçek varlık idea, 'düşünce varlığı'dır." platon "düşünülür dünya" (idealar dünyası) ile "duyulur dünya" (görüngüler dünyası) ayrımına gitmiş; duyulur dünyayı gölgelerden ibaret bir görünüşler dünyası olarak betimlerken, düşünülür dünyayı değişmez gerçeklikler diye gördüğü idealardan oluşan gerçek dünya olarak ilan etmiştir.

    aynı fikir kant'tan önce irlandalı rahip ve filozof george berkeley ve klasik ingiliz ampiristlerinin en sonuncusu david hume tarafından ileri sürülmüştü. temelde şöyle özetlenebilir: "dünyayı duyumlarım aracılığıyla yorumlarım. bu nedenle, varolduğunu bildiğim tek şey duyu izlenimlerimdir. örneğin bu elmanın varolduğunu söyleyebilir miyim? hayır. tüm söyleyebileceğim, onu gördüğüm, hissettiğim, kokladığım, tattığımdır. bu bakımdan, gerçekte bir maddi dünyanın varolduğunu hiçbir surette söyleyemem." öznel idealizmin mantığına göre, eğer gözlerimi kaparsam dünya varolmaktan çıkar. her ne kadar berkeley idealist düşünceye önemli katkılarda bulunduysa da, idealist düşünce asıl gelişimini kant 'la birlikte göstermiştir.

    kendi felsefesini "madde tanımazcılık" diye adlandıran berkeley 'e göre ise; iki tür gerçek varlık -tinler (zihinler) ve idealar- söz konusudur; fiziksel nesneler ise duyusal ideaların toplamıdırlar. dolayısıyla, berkeley'e göre, bir elmayı algıladığımızı söylediğimizde doğrudan farkına vardığımız duyusal görünüşlerin bir toplamıdır. bundan dolayı sınırlı bir zihin tarafından algılanmayan şeyler yokturlar; şeyler zihnimize sınırlı zihin tarafindan algılandıklarında ulaşırlar: "varolmak algılanmış olmaktır." berkeley şeyleri, onlara atfettiğimiz niteliklere ilişkin duyu deneyimimizden soyutlayarak kavrayamayacağı düşüncesinden hareket ederek, fiziksel nesnelerin varoluşunun algılanmak olduğunu, fiziksel nesnelerin yalnızca idealar olarak varolduklarını ileri sürer. berkeley 'in fiziksel şeylerin, onları algılayan kimse olmadığında da var gözükmeleri sorusuna yanıtı, onların allah'ın hafızasında varolduklarıdır. düşüncemizde şeylerin varlığını yaratan yegane güç allah'tır.

    felsefe tarihindeki hiçbir filozof idealizmi platon kadar kesin bir biçimde tanımlayamamıştır. idealizm öğretisiyle platon, felsefe tarihinin etkisi en geniş alana yayılmış filozofu olmuştur. platon?un ortaya koyduğu ölümsüz ruh, her şeyin üstünde yer alan ?iyi ideası? ve maddesel dünyanın dışında bulunan bir dünyanın varolduğu düşünceleri, tek tanrılı dinlerin getirdiği öğretilerle bir çok anlamda paralellik taşımaktadır.

    benzetmeye göre, ışığa açılan uzun bir girişi olan bir yeraltı mağarasının en dibin-de, insanlar çocukluklarından beri, ayakla-rından ve boyunlarından zincire vurulmuş olarak hareketsiz bir şekilde oturmakta ve yalnızca önlerini görebilmektedirler. onla-rın arkasında, yüksekte bir yerde bir ateş yanmakta ve ateşle bu insanlar ya da mahkumlar arasındaki yolda, küçük bir duvar ya da perde bulunmaktadır. duvar ya da perdenin arkasında ise, konuşarak ya da sessizce, ellerinde türlü türlü araçlar, taştan ya da tahtadan yapılmış nsana, hayvana ve daha başka şeylere benzer kuklalar taşıyan insanlar geçmektedir.

    mağaranın, platon?un anlatımına göre, en dibinde oturan mahkumlar, yalnızca, ateşin aydınlığıyla perdeden duvara vuran gölgele-ri görebilmektedirler. ellerinden, ayakların-dan ve boyunlarından zincire vurulmuş, hiç-bir şekilde kımıldamayan bu mahkumlar mağaranın duvarındaki gölgeleri, duvara gölgesi vuran nesnelerle karıştırmakta, per-denin arkasından yankılanan seslerin duvar-daki doğrudan doğruya gölgelerden geldiği-ne inanmaktadırlar. bu mahkumların sahip oldukları bilgi, onların gözleriyle ve kulak-larıyla kazandıkları duyusal bilgidir ve bu görsel bilgi duvardaki gölgelerin, yani görü-nüşlerin bilgisidir.

    mağaranın en dibinde, her yerlerinden zincirlere vurulmuş olarak yaşayan bu mahkumlardan biri, zincirlerinden bir şekil-de kurtulup ayağa kalksa ve önce, yüzünü duvarda gölgelerini gördüğü nesnelerin ken-dilerine ve ışık kaynağına çevirse ve o ni-hayet mağaranın dışına çıksa, onun bu dönüşümü hiç kuşku yok ki çok sancılı ola-caktır. insan için yanılgılardan kurtulmak, eski alışkanlıkları terk etmek çok güç oldu-ğundan, o muhtemelen yeni duruma alışa-mayacak ve daha önce görmüş olduğu şey-ler, ona daha gerçek görünmeye devam edebilecektir. ama eğer mağara dışındaki gerçekliği anlayabilirse filozof dediğimiz kişinin görevini üstlenecek ve diğerlerini de kurtarmaya, uyandırmaya çalışacaktır, ve belki de sonu sokrates gibi olacaktır.

    benzetme bilgi açısından yorumlanacak olursa, mağaranın içinin ve burada söz ko-nusu olan bilgi tarzının, platon?un gerçek bilgi olarak görmeyip küçümsediği duyusal bilgiye karşılık geldiği söylenebilir. bütün yaşamını mağara içinde gölgelere bakarak geçiren kişiye sürü insanı, dışarı çıkıp, gerçekliği gören kişiye ise aydınlanmacı kişi denebilir.

    uzaktan bakınca aptal işi gibi görülen,üzerinde düşününce bilgi felsefesine ve sokrates'e verdiği ayarlar görüldükçe değeri anlaşılan konuyla alakası olmayan insanlarca hep hor görülmüş,dalga geçilmiş metafordur...
  • ideaların birbirinin kuyusunu kazdığı, ayağını kaydırdığı yalan dolan bir dünya. bizzat gidip gördüm. başımdan aşağı kaynar su ideaları* döküldü desem yeri. zibidilik her yerde baki..
  • platon 'un mağara benzetmesiyle açıklamaya çalıştığı ve yaşadığımız dünyanın sadece bir yansımasından ibaret olduğunu düşündüğü dünya.
  • platon bunu mağara örneğiyle açıklar: bir mağaranın girişinde durup arkası güneşe dönük olan kişi, güneşi hiç görmemiştir. yalnızca önündeki mağara duvarına yansıyan kendi gölgesini görmektedir. bu kişi duvardaki gölge ve ışığı gerçekliğin kendisi zanneder. oysa gerçek güneş ve kendi bedenidir.

    başka bir deyişle;
    “bazı insanlar karanlık bir mağarada, doğdukları günden beri mağaranın kapısına arkaları dönük olarak oturmaya mahkumdurlar. başlarını da arkaya çeviremeyen bu insanlar, mağaranın kapısından içeri giren ışığın aydınlattığı karşı duvarda, kapının önünden geçen başka insanların ve taşıdıkları şeylerin gölgelerini izlemektedirler. içlerinden biri kurtulur ve dışarı çıkıp gölgelerin asıl kaynağını görür ve tekrar içeri girip gördüklerini anlatmaya başlar ama içerdekileri, duvarda gördüklerinin zâhiri olduğuna ve gerçeğin mağaranın dışında cereyan etmekte olduğuna inandırması imkansızdır.”
  • somadeva'nın kathasaritsagara kitabında anlatılan her öykünün kahramanı geçmiş yaşamını hatırlayarak aydınlanır. ve her zaman hakikati ona işaret eden ruhsal varlıklar; mantikorlar, periler,kikloplar, bazen diğer aydınlanmış insanlar tarafından harekete geçirilirler. son günlerde platon'da idealar yoktur diye düşünenlere rastladığım için merak ediyorum; psukhe'nin seyrettiği ve dünyaya gelirken unuttuğu, felsefe yaparak hatırladığı ne peki? ruhun ölümsüzlüğü, reenkarnasyon düşüncesi phaidon diyaloğunda çok net. sırf parmenides diyaloğu idealar kuramını test ediyor diye yada olgunluk dönemi eseri diye bütün fikriyatı nasıl göz ardı edelim. üstelik o diyalogda sorguya çekilen genç sokrates. yani orada parmenides'e cevap yetiştiremeyen figür kendi olgunluk döneminde ruhun ölümsüzlüğü, reenkarnasyon, idealar gibi konuları savunuyor. idealar yoksa o zaman logos da yok, anamnesis yok, noesis yok.. idealar yoksa bütün platon kozmogonisi çöpe gidiyor, idealar illaki bir ikilik oluşturmak zorunda değil tabiki. büyük patlama teorisinin evreni tekillik durumunda resmetmesi gibi de olabilir; herşeyin bir olduğu gibi.

    platon'un anamnesis kuramı esasında budur. ideaları temaşa ederek yeniden hatırlatma.
  • (bkz: idealar dünyasına yolculuk)
  • kafamda somutlaştırarak bir yere varmak istediğim dünya. temel olarak platon , tikellerden tümele ulaşılabileceğini söyler. yani kurabiye bir tümel , fıstıklı - hindistan cevizli ve kakaolu kurabiyeler ise tikellerdir. biz idealar dünyasından aklımızın yardımıyla - platon ruh la aslında aklı kasteder - en mükemmel kurabiyeyi anımsayarak doğarız , o zaman kimileri idealardaki gerçek kurabiyeye daha fazla hakimdir ve kurabiye şey ini daha iyi deneyimleyebilir , yorumlayabilir. islam düşüncesinde platon un ne kadar ağırlıklı olduğunu - farabi döneminde kendisine derviş denir - düşünürsek , platon un insanın duyular dünyasındaki akıl seviyesinin bir yaratıcı eliyle derecelendirildiği ve farklı kişilere farklı kademelerde özellik verildiğini düşündüğünü çıkarsayabiliriz. o zaman şey leri ilk hatırlayan , yani hafızası en geriye giden ve nesnelerle ilişkiyi doğumundan en kısa dönemde kuran , platon mantığına göre insan ideasının mükemmele en yakın hali midir ? o halde mesela 2 yaşında idealar dünyasından şey leri anımsayabilen bir uyuşturucu kaçakçısı mükemmel insana en yakın olan mı olacaktır ?
  • minik bir not:

    bunun kabulü reddiden daha büyük sorunlara yol açmakta. bunu kabul etmek gerçeklik algısının bozulması anlamına gelmese bile, göreliliğe büyük zarar verir. hadi onu da siktir edelim; bu yaklaşım, araç olarak hizmet ettiği her fikre (dahası eyleme) kadir-i mutlaklığın yerleşmesine olanak sağlayacaktır. eh sonrası zaten tarihten bu yana okuduğunuz hikayeler.

    bir adım geri atalım:

    burada soracağınız tüm soruları askıya alan bir soruyla karşılaşırsınız (ki bunun adına soru demek de hatalı, doğrudan "formülize edilmemiş bir aksiyom halini alan ileti" diyebilirim) o da şudur: gerçekliğin gerçekliğini nasıl tanımlarız? tüm edios ve ousia açıklamaları kendi içine dönecektir, bu dönüş de siz direttiğiniz müddetçe asla kırılmaz, sürekli devam eder ve sürekli bir ön-kabule dayanır, ezberedir, otoriterdir ve hiçbir zaman kırılamaz. ispattan ve kendini göstermekten muaf tutulduğu için özgürdür de aynı zamanda. elbette bu özgürlük de soruyu soranın ya da kabule varanın zihnindeki özgürlüğe denktir.

    platonik dünya, dünyaya her zaman zarar vermiştir, vermeye de devam edecektir. elbette bunun platon'un suçu olduğunu söyleyecek kadar salak değilim, neden ve sonuçlarla ilgili konuşuyorum. yoksa platon'un büyüklüğü ortada. sadece temkinli olmakta fayda olduğunu söylemek istiyorum.

    dünya üzerindeki gördüğümüz, yaşadığımız, bildiğimiz şeylerin yüzeyde ve akışta karşılık bulmuyor olması, bizi zekice görünen ama öyle olmayan kaba bir kıvraklıkla idealar kuramına sevk etmesini anlıyorum ama tam da işte burada "sapere aude" demekten başka bir şey gelmiyor elden. hakikat'i tek bir ele teslim etmek büyük sorunlara yol açar, denedik gördük.

    platon'un "al karşim seni anlatıyor" diyerek aristoteles'e attığı şarkı:

    https://open.spotify.com/…si=prktpd1qqawdl7qy1hezda

    hayırlı şabatlar
  • (bkz: idealar evreni)
  • "berkeley ile hume "soyut ideler"e karşı çıkışlarının bu çürütülmesini kavrayamadılar, çünkü karşıtları gibi onlar da tümel olarak sadece nitelikleri düşünüyorlar, bağıntıları hiç görmüyorlardı." bertrand russel - felsefe sorunları
hesabın var mı? giriş yap