kadızadeliler

• mustafa cezar, osmanlı tarihinde levendler isimli kitabında suhte isyanları'na katılan öğrencilerin genelde batı anadolu'daki medreselere mensup olduğunu, bu nedenle o dönemde batı anadolu'daki medreselerin itibarının hayli sarsıldığını, buna karşı doğu anadolu'daki medreselerde eğitim görmüş ulamanın istanbul'a nüfuz elde ettiğini aktarır ve kadızadeliler hareketinin de canlı bir tanığı olan katip çelebi'den bir alıntıya yer verir.
  
  katip çelebi, doğu anadolu'daki medreselerde yetişen kimselerin istanbul'a gelip bilgiçlik taslamalarından şikayet etmektedir:
  
  <<devlet-i osmaniye evailinden sultan süleyman zamanına gelince hikmet ile şeriat ilimlerini cemeyleyen muhakkikler iştiharde idi. sonra ebulfeth sultan mehmed han medaris-i semaniye bina edib kanun üzre şuğl oluna deyu vakfiyesine kayıt ve şerh-i mevakıf ve haşiye-i tecrid derslerini tayin eylemişti. sonra gelenler bu dersleri felsefiyattır diye kaldırıb hidaye ve ekmel dersleri okutmağı makul gördü. yalnız, ona inkisar, na-makul olmakla ne felsefiyat kaldı, ne hidaye ve ekmel kaldı ve bununla suk-i ilme kesat gelip ehli inkıraza karib olmağla bazı kenarda ekrad diyarında yer yer kanun üzre şuğl eden taliplerin müptedileri rum'a gelip azim tafra satar oldular.>>
  
  kadızadeliler hareketinin önde gelenlerinden üstüvani mehmed efendi de, vani mehmed efendi de doğu anadolu'da doğmuş ve ilk tahsillerini orada görmüştür. ali fuat bilkan, kadızadeliler hareketini ele aldığı fakihler ve sofuların kavgası kitabında da kadızadelilerin çoğunun şam, balıkesir, van ve erzurum gibi vilayetlerden geldiğini ve hareketin orta anadolulu türkleri, doğu anadolulu kürtleri ya da suriyeli arapları kapsadığını, hedef kitlesinin de çoğunlukla cahil ve muhtemelen istanbul'a dışarıdan göçmüş kimseler olduğunu ifade eder.
  
  tüm bunları düşündüğümüzde kadızadeliler hareketinin, suhte hareketlerinin pek üzerinde durulmayan uzak ve dolaylı bir sonucu olduğunu söylemek, sanırım yanlış olmayacaktır.