sened-i ittifak

• 1807 yılında istanbul'da kabakçı mustafa'nın yönetiminde üçüncü selim'e karşı bir ayaklanma oldu. üçüncü selim tahttan indirildi ve yerine dördüncü mustafa geçirildi. üçüncü selim'i tekrar tahta oturtmak için rusçuk ayanı alemdar mustafa paşa istanbul'a yürüdü. bunun üzerine üçüncü selim öldürüldü. alemdar mustafa paşa tahta ikinci mahmut u geçirdi. kendisi de sadrazam oldu. alemdar mustafa paşa devletin otoritesini istanbul'da tekrar kurdu. ancak bu devirde merkezi otorite taşra'da tamamen etkisizdi. rumeli ve anadolu'da ayanlar adeta bağımsız idareler kurmuşlar ve merkezi otoriteyi tanımamaya başlamışlardı. alemdar mustafa paşa devlet otoritesini taşra'da hakim kılmak için ayanları istanbul'a davet etti. alemdar mustafa paşa başkanlığında bir tarafta ayanlar, diğer tarafta devlet ileri gelenleri arasında 29 eylül 1808'de kağıthane'de meşveret i amme denilen büyük bir toplantı yapıldı. bu toplantıda alınan kararlar sened i ittifak denilen bir belgede tespit edildi. 7 ekim 1808 de imzalanıp mühürlendi. sened i ittifak bir giriş,yedi şart ve bir zeylden oluşmaktadır.
  
  1 ve 4. maddede, ayan ve eyâlet valileri pâdisâha bagliliklarini belirtiyor, sadrâzami onun mutlak temsilcisi olarak kabul etmeye devam ediyordu.
  3. maddeye göre; osmanli vergi düzeni ülkenin tamâminda, bütün eyâletlerde uygulanacak, pâdisâha ait gelirlere ayanlar el koyamayacaklardi.
  7. maddeye göre; vergi miktarlari ayan ve hükümetin görüsmeleri sonunda belirlenecekti.
  2. maddeye göre; devletin geleceği ordunun gücüne bagli oldugu için, ayanlar eyaletlerde asker toplanmasina yardimci olacaklar, ordu, nizam-i cedid sistemine göre teskilatlanacakti.
  5. maddeye göre; ayanlar, kendi eyaletlerinde âdil bir idare kuracaklardi. birbirlerinin topraklarina ve haklarina taarruz etmeyecekler, birbirlerine kefîl olacaklardı.
  6. maddeye göre; devlet merkezinde çikacak herhangi bir kargasalik aninda, padisahdan izin almak için vakit harcamadan istanbul'a yürüyeceklerdi.
  
  bülent tanör sened i ittifak ın getirdiklerini üç ayrı grupta sınıflandırmaktadır;
  merkezin kazanımları: padişah'ın ve merkezin otoritesini herkesin kabul etmesi.(sadrazam'a itaat,vergi toplanmasına ilişkin emirlere uyma,asker ocaklarının padişah'a itaati,ayanların kendi toprakları dışına müdahale edememesi.)
  
  ayanların kazanımları: sadrazam'ın keyfi eylemlerinin önlenmesi.(suçsuz ayanlara haksızlık edilmemesi,ayanlarda hanedan haklarının babadan oğula geçmesinin kabul edilmesi,büyük ayanların idare alanlarının tanınması,büyük ayanların küçük ayanlara karşı egemenliklerinin tanınması.)
  ayanların bu kazanımları fiili feodal statülerine süreklilik ve hukukilik kazandırmak demekti.
  
  genel kazanımlar: sened fukara ve reayanın korunmasını,onlara vergilerde ölçülü davranılmasını ve zulm edilmemesini öngörüyordu. görüldüğü gibi sened i ittifak yoksulları ve yönetilen halkı da koruyucu şartlar içermektedir.bunun yanında genel koruyucu bir şartta vardır. sadrazamın kanuna aykırı işlere girişmemesi ve bir suç işlenmesi durumunda soruşturma yapılmadan ceza verilmemesi gibi.
  
  sened i ittifak ın arkasındaki güç olan alemdar mustafa paşa 15 kasım 1808 de yeniçeriler tarafından çıkarılan isyanda öldürülmüştür.böylece sened etkisini etkisini büyük ölçüde yitirmiştir. belge ayanların padişah'a ya da padişah'ın ayanlara bir dayatması değil,esas olarak merkez kaynaklı ama ayanlarla bir anlaşmayı, uzlaşmayı sağlayan bir metindir.
  
  sened i ittifak şekli kriterlere göre bir anayasa olmasa da, maddi kriter açısından onun anayasal niteliğinin altını özenle çizmek gerekir. sened i ittifak ile devlet iktidarı resmen sınırlandırılıyor ve reaya ya sınırlı da olsa haklar tanınıyordu. türk tarihinde ilk defa devlet iktidarının sınırlandırılabileceği ,devlet iktidarının dokunamayacağı sahaların olduğu bu belgeyle kabul edilmiştir. sened i ittifak türk tarihinde ilk anayasal belgedir.o halde türkiye'deki ''anayasalcılık hareketleri''ni sened i ittifak ile başlatmakta bir yanlışlık yoktur.