charles peirce

• tam adı charles sanders peirce olan, 1839-1914 tarihleri arasında yaşamını sürdürmüş, pragmatizm akımının fikir babası filozoftur. hem pragmatizmin isim babası olmuş hem de yönteminin ana hatlarını çizmiştir. aristoteles'in düzeni doğada bulan nesnel yaklaşımı ile kant'ın bilgideki düzenin zihnin eseri olduğunu dile getiren öznel yaklaşımın bir sentezini yapmıştır. peirce, kavram, fikir ve kuramlarımızın doğruluğunu onların yararlılıklarıyla bağdaştırır.
  
  william james'in bireyselci, öznelci görünüm kazanan pragmatizmi karşısında, peirce bilimsel nesnelliği ısrarla vurgulamıştır. peirce aynı zamanda mantık biliminin gelişiminde hem direkt hem de dolaylı katkıya sahip bir bilim insanıdır. gottlob frege'nin tilmizleri bertrand russel ve alfred north whitehead modern mantığı geliştirirken peirce'nin görüşlerinden ziyadesiyle faydalanmıştır. bu yeni mantık sisteminde aristo mantığı hem genişletilmiş hem de aşolmıştır.
  
  peirce pragmatizmi bilimsel yöntem olması açısından dewey ve willam james'den ayrılır. diğerlerinin düşüncelerinin pratik yönü ağır basar. peirce geleneksel tümdengelimsel mantığı tamamen terk etmese de tümevarımsal, hipotetik mantığın daha evla olduğu noktasına gelmiştir. döneminde, amerika birleşik devletleri'nde, almanya'dan göç eden bilim adamları sayesinde, hegelci spekülatif felsefe ağır basmaktayken, peirce bunu eleştirerek, insanların gerek entelektüel gerekse pratik sorunlarını çözecek bir felsefi eğitim için çalışma yapmış ve başarılı da olmuştur. aynı zamanda charles darwin'in bilimsel nitelikli evrim görüşlerinin amerika'da yayılmasında da en aktif rol oynayanlardan biri peirce'dır.
  
  kendisi pragmatizmi şöyle tanımlar: "pragmatizm, her şeyden önce yepyeni bir düşünme, iletişim ve davranış yoludur; her türden metafizik görüş ve yaklaşımla savaşan, onları etkisizleştirmeyi amaçlayan, yeni ve çağdaş bir yöntemdir. bu yöntem, içinde bulunulan zamanın ve toplumun koşullarına, gereksinmelerine en uygun ve yararlı olabilecek bir bilimsel akımdır. bu metod iuygulanırsa, felsefe metafizik kimliğinden sıyrılacak ve gerçek bir bilim niteliği kazanacaktır. amerikan eğitim ve öğretim sistemininde görüşlerinin büyük etkisi olmuştur.
  
  peirce, pragmatizmin isim babası olsa da hiç bir zamn william james kadar ünlü olamamıştır. birkaç müthiş tespitine de değinmeden geçemeyeceğim:
  
  haşhaşiler, şeyhü'l-cebel'in en ufak emriyle ölüm koşardı çünkü; ona itaat etmenin sonsuz mutluluğa vesile olacağına inanıyorlardı. eğer bir kuşku duysalar böyle davranmazlardı. bu duruma göre farklılık gösterse de hemen her inanç biçimi için geçerlidir. inanma duygusu , bizim doğamızda eylemlerimizi belirleyen bir alışkanlık olduğunun az ya da çok güvenilir bir işaretidir. kuşkunun hiç bir zaman böyle bir etkisi yoktur. kuşku, kendimizi kurtarmaya uğraşıp, inanç durumuna girmeye çalıştığımız, rahatsız edici ve tamin olmamaış bir durumdur; buna karşılık inanç, kaçınmak istemediğimiz ya da daha başka her konuda kendisine ulaşmaya çabaladığımı, dingin ve doyurucu bir durumdur. oysa ki, yalnızca inanmaya değil, ama inandığımıza inanmaya inatçı bir şekilde bağlanırız.