orhan gencebay

• maalesef kendisini seven, beğenen veyahut sevmeyen, beğenmeyen kişilerin, sadece batsın bu dünya, bir teselli ver, kaderimin oyunu, dil yarası, vs gibi çok bilinen eserleri baz aldıkları ve gencebayın müzikalitesini bu eserler üzerinden irdelediklerini görüyoruz. elbette bahsettiğim eserler gencebayın nadide bestelerinden olup, malum eserlerin sözlükteki başlıklarına da şahsım tarafından yazıldığı üzere, türk müziğinde bugüne dek yapılmış eserlerin orkestrasyon, partisyon, notasyon teknikleri açısından çok çok ilerdedir.
  
  ancak gencebayın bu eserleri buzdağının görünen yüzüdür. gencebayın bugün hamburg müzik akademisinde, berlin filarmoni orkestrasında, başta itü olmak üzere türkiyenin bir çok konservatuvarında armonik yapıları incelenen ve icra edilen dünya standartlarının üstünde eşsiz, insanüstü diyebileceğimiz besteleri vardır. örneğin; nikriz rüyası, diriliş/etrüskler, nihavent uvertür, bahçevan, hatasız kul olmaz, bir araya gelemeyiz, unutulmaz, tutuldu ellerim, bir de sen vurma, bağrımda bir ateş var, zelzele, seni buldum ya, leyla ile mecnun, sevda borcun var, bunca yıl habersiz, zaman akıp gider, idam mahkumu, akşam güneşi, dokunma, ilk göz ağrım, dönmeyen yıllar, bunca yıl habersiz, yokluk gibi.
  
  bahsettiğim bu eserlerin müzikal yapıları hakkında iddia ediyorum sayfalar dolusu analiz yapılabilir. zaten az önce belirttiğim eserlerin müzikal yapıları hakkında sözlükteki başlıklarında naçizane bazı kısa yorumlarım oldu. örneğin nikriz rüyası eserini orhan gencebay başlığında inceleyelim ve gencebayın ne denli büyük bir müzisyen olduğuna şahit olalım;
  
  nikriz rüyası eseri orhan gencebayın halk müziği bilgisini tam manasıyla sergilediği muazzam ötesi bir serbest halk müziği formu. melodi tekdüze devam ederken tezene değiştiren başka bir enstrümanist var mıdır ki dünyada? gencebay pes dedirtiyor adeta. türk topraklarında yapılmış en özgün halk müziği örneklerinden biri diyebiliriz. devrim niteliğindeki bağlama geçişleri ve büyük bir notasyon bilgisine sahip olmayı gerektiren partisyonlar ile mükemmel ötesi eser.
  
  hasret rüzgarı albümünün b/5 eser sıralamasında ki thm müziği motiflerle bezenmiş türkü formundan ziyade serbest çalışma örneği teşkil edebilecek bir eserdir. eser giriş bölümü arasaz diye tabir ettiğimiz şekille birinci sözler ve aralarda küçük saz payları ve ikinci aranağme birinciden bağımsız şekilde icra edilmiş ve yine birinci aranağmedeki bölümle ikinci sözlere teslim edilirken finalinde fade out olarak biter…bu eser hücum kayıt olmakla birlikte eserde kullanılan başlıca çalgılar bağlama klavye bas gitar ritm keman ve akustik davuldur..
  
  eserin ana yapısı:
  
  makam: nikriz thm deki ismi yanık (yörük) kerem ayağı olarak da geçer.. notasyonun da si bemol do diyez ve fa diyez arızaları egemen olmakla birlikte yörük ayağı genelde ege ve iç anadolu türkülerinde görülmektedir. bağlamada icra şekli genelde do perdesinde müstezat akordu ile egemen olmakla birlikte eserlerin yapısına göre karar sesi sol olarakda değişebilir..
  
  ton:eserin tonu piano do sesinde icra edilmiştir..sol karar baglamadaki pozisyonudur.
  
  tempo:parcanın girişindeki 4 ölçü sonrası genelde 114 tempoda çalınmıştır…
  
  bağlama:orhan gencebay
  bas gitar:ismail soyberk
  klavye:turhan yükseler
  ritm:cengiz ercümer
  davul:cezmi başeğmez.
  
  eserin 1. bölümü.
  
  eser ilk 10 saniyesinde (ilk 4 ölçülük bölüm) girişte tüm orkestra keman haricinde icraya başlıyor…baglama klavye bass ve davul unda baglama ezgisiyle unison çaldıgını görmekteyiz… bu kısa bölümden anlamamız gereken kontrpuan kurallarına göre nota karşı not denilen hadisedir… 10. saniyede başlayan baglama partisi ikinci dönüşünde küçük bir not değişikliği ile duble chanel olarak karşımıza çıkmakta ve bu iki baglamayı left _right olarak duymaktayız…ardından gelen bölümde 23. saniyeden itibaren ritmin eserin baglama partisine ünison eşlik ettiğini duymaktayız… bu bölüm ölçüleri 4+2 olarak düzenlenmiş ve 6. ölçüde davul atagıyla (35. saniyede 6. ölçünün son 2 vuruşunda) yeni bir pedal bölüme baglama ile geçişi duyuyoruz.. bundan sonra gelen 8 ölçüde orkestra elemanlarının hep birlikte çaldıgını (35-51 saniyeler) ve eserin gittikçe genişlemesini dinlerken yine bir 8 ölçü karşımıza çıkıyor.. bu bölümde yine altta klavyenin düz akor seslerini uzunca duymak mümkün.. 57. saniyeden itibaren gelen 8 ölçülük bölümün 3. ölçüsünde kemanın yaptıgı çigan tavrı solo ile makamın genişlemesi gösterilirken baglama klavye davul atakları parcanın yavaş yavaş gelişmesine yardımcı olmakta… 1:07ye kadar süren bu bölümden sonra keman yerini baglamaya teslim ediyor ve eser makam olarakta fa diyez sesi ile genişlemekte ve bu bölüm 1:08 ile 1:15 arasındaki 4 ölçüdür… son ölçüde baglama notları sıkı bir not gurubu atakla imza olarak sunulmuş…1:16 ile 1:18 arasında nikriz makamı dizisi inici olarak baglama ile triole atagı yaparak karar sesine gelmeden önce en baştaki temaya dönüyor ve 1:31e kadar olan bölümle eser ilk kuble sözleriyle başlamadan önce1:29-ve 1:30 saniyelerinde davul ataklarını duymaktayız…
  
  parcanın buraya kadar olan bölümüne arasaz demekteyiz…burada intro unsuru oluşturacak herhangi bir yapı olmadıgı için burada intro terimini de bilinçsizce kullanmamamız gerekir… her duydugumuz giriş muziğine intro diyemeyiz… introların kendine has bir takım özellikleri vardır… bunları çok iyi analiz etmek lazım.. 1:31 le başlayan sozleri 1:39-41 arası iki ölçülük baştaki pedal dediğimiz bağlama partisi takip eder ve bu temayı parca içinde daha çok sıkca göreceğiz..bu iki ölçülük bölüm adeta eserin her bölümüne geçişte bir nevi köprü vazifesi görmektedir…bu ne haldir le başlayan bölümde kayıt efekti oldukça yogun şekilde kullanılmış…. ve altta yine şan altı tabir ettiğimiz şekli bağlama olarak duymaktayız… cümle sonlarında baglama cevaplarının yanı sıra makamdaki karar dönüşle birlikte davul atakları var.. 1:42den 1:59 a kadar olan bölümde eser yavaş yavaş yükselmekte ve makama ait seslerle gelişmektedir… 1:59da ise çok kısa bir puandorg gibi tüm sazların sustugunu duymaktayız. 2:00 ile 2:16 arasındaki 8 ölçünün 4ölçüsünde sözler işlenmiş ve ardından gelen 4 ölçü 2+2 olarak genişlerken son iki ölçüde klavye ve baglamanın gectiği pasajla eser meyan bölümü olarak 2:17de amanla başlayan bölüme geçiş yapar… bu bölüm eserin baştan buraya gelen 3. bölümüdür… aman kelimesi 4 ölçüde uzun legato bir bagla decrescendo olarak 2:24e kadar devam etmekte…2:40a kadar olan 8 ölçülük sözlü bölüm (düşman değil hep dostumla başlayan öleceğim bu gidişle diye biten bölüm)de ise cümle sonrarında triole olarak şanı takip ediyoruz… 2:41den sonra gelen iki ölçünün ilk iki ölçüsü yine legato aman ve 3. ölçüsü klavye ve son ölçüde tüm orkestranın sustugu ve tek bir baglama ve bas gitarın ters glissendo atagı ile meyandan çıkıldıgı bölümdür ve 2:49da tekrar nakarat sözlerine devir teslim yapar..… 2:50den itibaren 8 ölçülük bölümde canımı alacak beni anlamaz kısmına kadar geldiğimizde ioff off bölümüde eser baglama kararına göre bir modülasyon yaparak tonalite sol major etkisi alır ve si bekar notu ile fa diyez arasındaki akor çözülümleri baglamada duymaya başlarız… fakat burada tonaliteden daha çok sanki bir misket dizisi havası esmektedir… parcanın bundan sonraki bölümü 4.bölümdür… ve eser oldukça işlek notlarla serbest çalışma diyebileceğimiz acilitesi yüksek ve zor notlarla zirveye ulaşmak için adeta hazırlık yapar…3:04ten itibaren olan bölümde baglamanın kendi partisi adeta dans etmeye başlamıştır…burada serbest bir teknikle birlikte yer er ankara tavrının izlerini görmekteyiz… girişteki 1. aranagmede tekrar eden saz bölümleri yine karşımıza çıkar ve kemanın çigan tavrı nikriz solosu tekrar yerini baglamaya bırakır…3:32den itibaren baglamanın sıkca kromatik sesleri peşpeşe izleyip icra ettiğine tanık olmaktayız… burada icracının tek tel hakimiyetide esas alınmıştır… parca içinde diğer orkestra elemanlarınında bir cosku içinde yer yer ataklar ve o anki kalp ritmi ile duygularına rastlamaktayız… triller peşpeşe üçlemeler adeta parcayı bir uçurur derecede icra edilmiş… 3:56 dan 4:12ye kadar olan bölümde parcanın ana makamına dönmeden önce saba makamı geckisi ile saba makamı bizlere tanıtılmakta ve bu bölümde de la kararda karşılama mızrabı denen bir mızrapla çok yüksek bir icra sunulmaktadır…2. arasazdaki bölümleri kendi arasında 4/a-4/b/ve 4/c diye ayırmamızda mümkündür…bunların bu şekilde ayrılması demek stüdyoda kayıt esnasında trafik denilen hadiseyi daha iyi kavramak kolaylaştımak adına bir nevi notasyon = rotasyon mantıgından kaynaklanıyor…ama form olarak eser 4 bölümlüdür….2. aranagmede tüm orkestra elemanlarının özellikle davulun cümle sonlarında hatta zaman zaman klavyeninde ataklarını duyabiliriz. 4:21den itibaren ikinci kuble şan ile eser devam eder… bu bölümlerde ise ilk kubledeki notlar çalınmış olsada orkestra elemanlarının değişik nüansları göze çarpmaktadır.. örnegin bas gitar atakları davul atakları ritmdeki ve baglamadaki atakları sayabiliriz…
  
  nikriz rüyasi eseri hakkinda bir kaç not:
  
  bu tip eserleri bestelemek de çalmak da çok büyük ustalık ve ugraş ister.. bu eser didaktik öğretici ve geçit parcası niteliğindedir.. adeta bir bağlama etüdüdür her bir bölümü… konservatuvar bağlama bölümünde okuyan bir çok öğrencinin icra etmeye çalıştığı, hatta bir çok eğitmenin öğrencilerine etüt olarak çalmalarını şart koştuğu ilerde türk müziğinde bağnaz zihniyet yıkıldığı, çağdaşa doğru yol alan eğitim teknikleri oturmaya başladığında müfredatlarda da yer alabilecek yapıda muazzam bir yapı... baglamanın kişisel yolculugunda thm ye en büyük hizmetlerden ve katkılardan biridir diye düşünmekteyim… içinde her türlü süslemeyi ve tarzı görmek mümkün… yer yer çigan tavrı kemandan tutunda bas gitarın rif leride parca içinde önemli notlara dokunmuştur… ve parcanın canlı performans canlı kayıt olarak yapılması yer yer kalp ritmiyle çalınmış olması da ayrıca bir güzelliktir….
  
  son olarak; biz yazılmış, notaya alınmış icra edilmiş bir eser hakkında böyle detaylı yazılar yazabiliyoruz, düşünün ki bu eseri ortaya çıkaran insan ne gibi bir birikime, yeteneğe, sabıra sahip.