reisülküttap

• osmanlı imparatorluğu'nda divan-ı hümayun katiplerinin reisidir.
  
  bu müessesenin teşkili konusu orhan bey devrine değin uzanmaktadır. o devrin vesikalarına bakıldığında yazı işlerinin bir merkezi daire tarafından belli bir usul ve kurallarla yürütüldüğü çok net anlaşılmaktadır. yıldırım bayezit devrine gelindiğindeyse, devletin gelişmesiyle beraber merkeziyetçiliğin kuvvetlenmesi sonucunda divan kalemleri de büyük bir gelişme göstermiştir. ayrıca osmanlıların ilk devrinde yazı işini yapan kişi için katip yerine yazıcı kelimesi kullanılmıştır.
  
  bu müesseseye dair ilk derli-toplu bilgilere ikinci mehmet devrindeki nizam-ı saltanat kanunnamesi'nde ulaşılmaktadır. bu kanunnameye bakıldığında devletin yazı işlerine bakan bir daire vardır ve bu daire nişancıya bağlıdır. kısacası reisülküttap nişancıya bağlıydı. fakat divan-ı hümayun üyesi değildi. görevleri şunlardı: divanda görüşülecek evrakı vezir-i azamın önünde okumak, telhisleri vezir-i azama teslim etmek, divanda karar alınan kanuna ait raporları yazmak, tımar ve zeametlerin beratlarını yazdırmak, yapılan tayinleri deftere işlemek. 16. asırdan sonra nişancı ve reisülküttabın iş yükü artınca reisülküttaba bağlı beylikçi, mümeyyiz, kesedar gibi alt görevler ortaya çıkmıştır. 18. asırda da amedi kalemi ortaya çıkmıştır.
  
  17. asırda sadrazamların iş yükünün artması sonucunda, sadrazamların pek çok yetkisini sadaret kethüdası ile birlikte reisülküttaplar üstlenmeye başladı. bu da reisülküttapların çok geniş alanda işler üstlenmesine, osmanlı bürokrasisindeki en önemli memuriyetlerden biri olmasına ve dolayısıyla nüfuzlarının artmasına yol açtı. 18. asırda da babıali'nin oluşmasıyla, reisülküttaplık buraya taşındı.
  
  18. asır itibariyle osmanlı devleti açısından diplomasinin oldukça önem kazanması, reisülküttapların makam ve nüfuzlarının yükselmesine olanak sağladı. sadrazam adına üstlendikleri işlerin içinden -elçilerle yapılan ön görüşme- işi oldukça önemli bir konumdaydı. zamanla devletin dışişleriyle ilgili pek çok konuyla reisülküttaplar ilgilenmeye başlamıştır. örneğin; karlofça antlaşması müzakerelerinde osmanlı'yı temsil eden reisülküttap rami mehmed, bir zaman sonra vezir-i azamlığa ulaşmıştı. (bkz: rami mehmed paşa/@silivrili) bir diğer önemli isim de koca ragıp paşa'dır.
  
  zamanla dışişleri alanında önemli bir kurum haline gelen reisülküttaplık, ikinci mahmut döneminde hariciye nezareti'ne dönüştürülmüştür.
  
  kaynaklar:
  + halil inalcık - ''reis-ül küttâb'' - meb islâm ansiklopedisi - cilt: 9.
  + tufan gündüz (ed.) - osmanlı teşkilat tarihi - grafiker yayınları.
  + recep ahıshalı - osmanlı devlet teşkilatında reisülküttablık (xvııı. yüzyıl) - tarih ve tabiat vakfı (tatav) yayınları.