hariciye nezareti

• osmanli devleti'nde bugunku disisleri bakanligina denk gelen kurum. 1836 yilinda reis-ül küttab'in yerine gelmistir.
• hariciye nezareti ya da hariciye nazırlığı diye adlandırılır. osmanlı devleti'nin son hükümetleri tarafından kullanılmış. günümüz dışişleri bakanlığına denk gelen bir kurumdur.
  
  19. yüzyıla kadar osmanlı devleti'nde dışişleri reis-ül küttablar tarafından yürütülürdü. osmanlı devletinin dış borçlarının artması ve avrupalı devletlerin iç işlerine karışmaya başlaması, osmanlıyı dışişlerini yürütecek bir kuruluş kurmaya yönelmiştir. padişah ıı. mahmut'un yaptığı reformlar neticesinde 1835 yılında reis-ül küttablık, hariciye nezareti adıyla yeniden örgütlenmiştir. 1836 yılında son reis-ül küttab yozgatlı akif paşa'ya hariciye nazırı ünvanı verilip ve elçilikler de bu daireye bağlanmıştır.
  
  böylece 1836 yılından sonra devletin yıkılışına kadar osmanlı'nın dışişleri bu kurum vasıtasıyla yönetilmiştir. 4 kasım 1922'de kapatılmış, cumhuriyetin ilanından sonra hariciye vekaleti, sonra da dışişleri bakanlığı adını almıştır.
• günümüz dış işleri bakanlığı.
• tercüme odası kuruluşu tamamlanırken sultan mahmut'un diplomasi alanındaki tarihi adımı 1836 yılında oldu. gittikçe karmaşık bir durum alan dış ilişkilerin daha sağlıklı yürütülmesi amacıyla 11 mart 1836 tarihinde (bkz: reisülküttaplık) makamı yerine hariciye nezareti kuruldu. tercüme odası yeni nezaretin (bakanlığın) bünyesine nakledildi. yeni dönemde dil bilen diplomatlara ihtiyaç çoğalınca personel sayısı artmaya başladı. akif paşa, 18 kasım 1837'de tecelli mehmet efendi'nin yerine mehmet emin ali efendi'yi divan-ı hümayun tercümanlığına getirdi. 1838'de tercümanın maiyetindeki memurların rütbeleri düzenlendi. buna göre rütbeler ula (birinci), sani (ikinci) ve salis (üçüncü) şeklinde üç sınıfa ayrılmıştı. hariciye nezareti binası, babıâli içeriside güney tarafta şura-yı devlet binasının yanındaydı. zaman içinde birçok değişikliğe uğramıştır. bir ara defterdarlığa tahsis edilmiştir. günümüzde ise istanbul valiliği bünyesinde yer almaktadır.
  
  hariciye nezareti'nin kuruluşu ardından tercüme odası'nın personel sayısında zaman içinde artış olmuştur. hatta burada ingiliz redhouse ve fransız georges sardou gibi tanınmış yabancılar da hocalık yapmıştır. 1841 tarihinde odanın mevcudu tercümanla birlikte 30 kişiydi. 1853-56 kırım savaşı yıllarında diplomatik faaliyetler hızlanınca tercüme odası'nın işleri yoğunlaştı. 1855'te odaya büyük devletlerin sefirleriyle ilgili yazışmaları yürütmekle görevli bir (bkz: mümeyyiz) alındı. hariciye nezareti'nin çeşitli dillerde yaptığı yazışmaların çoğalması yüzünden evrak muamelelerinin kolaylaştırılması ve evrakın arandığında bulunabilmesi için tercüme odası'na bağlı tahrirat-ı ecnebiye odası kuruldu. odanın müdürlüğüne tayin edilen rüstem efendi’nin maiyetine tercüme odası'ndan memurlar verildi (1856).
  
  nezaretin kuruluşu akabinde 1838'de alınan karara göre nezaretle osmanlı elçilikleri arasındaki diplomatik yazışmalar fransızca yapılmaya başlandı. 1846'da diğer ülkelerden gelen elçi ve devlet adamlarıyla ilgilenmek ve gerekli protokolleri uygulamak üzere hariciye teşrifatçılığı oluşturuldu. buraya avrupa'da olduğu gibi özel görevli atandı. ülke içindeki azınlıklar ve konsoloslarla ilgili yazışmaları yürütmekle görevli hariciye mektupçuluğu, artan dış yazışmalarla ilgilenmek amacıyla tahrirat-ı ecnebiye odası kuruldu. sultan ıı. mahmut, şehbenderlik (konsolosluk) faaliyetlerini de kurumsallaştırdı. batıda çeşitli şehirlerde ve doğu'da tebriz'de yeni konsolosluklar açılmasını sağladı.
  
  ıı. mahmut döneminde ise osmanlı hariciyesine yıllarca damga vuracak çok önemli diplomatlar yetişmiştir. bu diplomatlar, osmanlı tarihinin en önemli yenileşme hareketlerinden biri olan tanzimat sürecini başlatmış olacaktı.