kazakistan

• bir sene gezindiğim kazakistan notlarımdan bir kısmını aktarayım istedim. elbette bu yazacaklarım devede kulak çünkü yüzölçümü olarak türkiye'nin 3 katından daha büyük bir coğrafyaya sahip kazakistan, hem coğrafyasının büyüklüğü (ki bir nevi eyalet sistemi var ve 14 eyaletten oluşuyor) hem de bünyesindeki farklı milletler sebebiyle yer yer acayip farklılıklar barındıran bir ülke.
  - kazakistan'ın nüfusu 18 milyon civarı ve çoğunluğu kazaklar'dan ve ruslar'dan oluşuyor(%65 kazak, %25 rus). azınlık olarak ise özbekler, uygurlar, ahıska türkleri, kürtler, ukraynalılar, almanlar, tatarlar yaşıyor.
  - etkin olan dil rusça. devlet dairelerinde bile önce rusça karşılanırsınız eğer uyarırsanız kazakçaya dönüş yapabilirler ama kazakça bilmeyene de çok rastladım. aslında bunda etkin sebep kazakça konuşmanın 'köylülük!' kabul edilmesi. son 4-5 yılda bu görüş etkinliğini kaybetse de zamanında insanların zihninde kazakça konuşmak negatif bir durummuş gibi yer etmiş
  - ülkede türkçe konuşarak insanlarla %20 anlaşabilirsiniz. sonuçta ortak dil. babaannelerimiz bizlerden çok daha iyi anlaşabilirdi. mesela memleketimde önceden kullanılan teyin (sincap) kelimesi kazakçada hala kullanılıyor. daha böyle birçok kelime var
  - başkent astana'nın adı (zaten kazakçada başkent anlamına geliyor) kurucu cumhurbaşkanı nursultan nazarbayev'in cumhurbaşkanlığını bırakmasının ardından 2019 yılında nursultan olarak değiştirildi
  - bunun yanı sıra 1 sene boyunca karşılaştığım kazakistan ruslarından bir tanesi bile kazakça konuşmuyor, (hiç iyi niyetli olamayacağım çünkü bilerek yapıyorlar) kazakça anlıyorlar ama cevabı rusça olarak veriyorlar
  - kazakistan'a türk pasaportu sahipleri bir ay vizesiz olarak seyahat edebiliyor. kazakistan'ın farklı şehirlerine direkt uçuş var ayrıca karayolu ile gitmek isteyenler için gürcistan üzerinden azerbaycan'a, azerbaycan'dan da deniz yoluyla (hazar denizi üzerinden) kazakistan'a geçilebilir. yalnız iki ülke arasındaki feribotun belirli sefer saatleri ve günleri yok, bir nevi dolunca kalkar sistemi var.
  - maalesef rüşvet ülkenin en büyük belalarından. hele bir de turistseniz bahaneler ararlar 3-5 kuruş koparabilmek için. rüşvet işini böyle bireye indirgememek için polislik üzerinden sistemi anlatmaya çalışayım. bir insan polis olmak istediği zaman emniyet müdürüne bir miktar para vererek meslek sahibi olabilir. tabi bu verdiği para çok büyük paralar ve polislik maaşı da çok az olduğu için rüşvet almak devreye girer. sistem böylece döngüye girer. aslında sizden para koparmaya çalışan polise biraz özgüvenli şekilde kanunları bildiğinizi söyleyip hatta bir kanun maddesi de söylerseniz sizden uzaklaşacaktır, çünkü kendisi %90 kanunları bilmiyordur
  - para ile diploma almak mümkündür. belirli bir miktar para vererek direkt diploma edinebilirsiniz yada daha garanti olması adına 4 sene sonra diplomanızı alırsınız. o 4 senelik süreçte siz okula uğramadığınız halde sizin imzalarınız atılır, sınavlarınıza girilir, ödevleriniz yapılır.
  - ülkede her arabası olan taksicilik yapabiliyor. herhangi bir plaka sistemi yok. bu sebeple otostop çekmesi zor ülkelerden. parmağınızı kaldırmanızla herhangi bir araç durabilir. gideceğiniz yeri söyleyip fiyat konusunda anlaşılır ve yola devam edilir. siz taksideyken 2-3 yolcu daha alabilir, biraz minibüs sistemi anlayacağınız. ayrıca ülkede yandex, uber ve daha birkaç farklı taksi uygulaması mevcut
  - birçok araç uzaktan kumanda ile çalıştırılabiliyor (bilenler bilir, sanal bebek oyunu vardı onun gibi bir kumandası oluyor araçların). özellikle soğuk kış günlerinde insanlar evinden çıkmadan yarım saat önce araçlarını uzaktan çalıştırırlar ki hem aracın motoru hemde içi ısınsın
  - ülkede sigara içme oranı oldukça düşük, dışarıda (sokaklarda, parklarda) içme oranı neredeyse sıfır ama oldukça çok nargile içiliyor. sokakta sigara içenlere ceza kesilen şehirler var hele yabancı olarak sigara içerseniz adamların gözünde dolar işareti belirir (aklıma geldi de, sahilde çekirdek yediği için ceza yiyen kazak vatandaşı biliyorum hem de böyle cezaları çekip akşam televizyonda yayınlıyorlar)
  - şehirlerde bol bol lombard tabelaları görebilirsiniz. bu dükkanlar rehin dükkanları. paraya ihtiyacı olanlar bu dükkanlara herhangi bir eşyasını rehin bırakarak para alabiliyor ve aynı zamanda parası olanlar rehin bırakılıp da müddeti dolmuş eşyaları alabilir
  - evlerde kombi yok. şehirlerde büyük fabrikalarda ısıtılan sular evlere pompalanarak ısıtma sağlanıyor. ısıtma ücretleri de metrekareye yada yaşayan insan sayısına göre alınıyor
  - hala daha bazı yerleşim yerlerinde tuvaletler evin dışında ve evlerde banyo bulunmuyor. mahallelerde bulunan hamamları kullanıyorlar
  - kazakistan'da herkesin evinde soy ağacını gösteren kitaplar vardır ve herkes çok eski dedelerini adlarıyla bilir. tüm kazakların atası üç kişide buluşur. bu üç kişi sebebiyle kazaklar üçe ayrılır; büyük cüz, orta cüz, küçük cüz... aynı cüzden insanlar onuncu dedeleri bile ortak olsa, kardeş oldukları için evlenmemişler tarih boyunca. bugün bile aynı cüzden insanlar hala evlenmemeye çalışır
  - kazaklarda garip bir milliyetçilik var. özellikle bazı bölgelerde kazak bir kadınla gezerseniz tepki çekersiniz hatta fiziksel müdahaleler dahi olabilir. bir kız arkadaşım koreli bir firmada çalışıyordu ve koreli yöneticiyle bankaya beraber gidecekleri zaman çok çekiniyordu. daha 2 gün önce kazak bir şarkıcı yine kazakistan'daki azınlıklardan birisi ile evlendiği için linç yedi sosyal medyada; 'kazak kalmadı mı' diye (belirttiğim için özür dilerim çünkü bizde kadınlara karşı böyle yapılacağı düşünülebilir ama şarkıcı erkek ve başka milletle evlenmesi yadırganıyor)
  - küçük bir turancı grup var kazakistan'da da. onun dışında tarih bilen orta yaş üstünden 'türklerle kardeşiz' sözleri duyabilirsiniz ama gençler arasında bu kardeşliği pek bilen yok
  
  bir ülkeyle alakalı bir şeyler yazarken hangi bilgileri ön plana çıkarmam gerektiği konusunda tereddütler yaşıyorum. burada bırakayım, ola ki sorular gelirse editleyerek devam ederim soruların yönlendirmesiyle