doğu sorunu

• dogu sorunu derken sadece osmanli'yi ve muslumanlari anlama gibi bir yanilgi da mevcuttur. esasina bakilacak olunursa, bu sorun ozunde bati kapitalizmini yani paranin ve mallarin dolasiminin kimleri kendine tehdit gordugu ile iliskilidir. bunun icinde prens mentsikof'un carlik donemi rusyasi da var. bunu unutmamak lazim. marx, kirim savasi' evveliyatinda ve sonrasinda bu konuda uzun uzun yazmistir esas sorun turkler degil rusya'dir diye. niye rusya'dir? cunku bunlarin ingilitere'nin ve fransa'nin ticaretine ciddi bir tehdit olma gercekligi var. rus mallarinin, ingiltere'den once hindistan'da dolasima girdigini goren bati kapitalizmi, osmanli'nin da zaman icerisinde, feodalizmden, asya turu uretim modelinden uzaklasacagini iyi hesaplamisti. o yuzdendir ki osmanli'daki statukoyu her zaman rusya'ya karsi desteklemistir ingiliz ve fransiz imparatorlugu.
  
  19. yy'ye kadar balkanlar'daki 1 milyon turk'un 12 milyon hiristiyani nasil yonettiginin sirrini da cozmustu ingilizler ve fransizlar. bu yuzdn 1820'lerdeki yunan kurtulus hareketini hep kendi eseri olarak yorumlamistir. bati, osmanli'nin burokrasisini ve de askeriyesini kendilerine tehdit olarak goruyordu. cunku halkin feodalitenin ataletinden nasil cektigini iyi biliyorlardi. bu yuzden de imparatorluk topraklarindaki hiristiyan nufusu avrupa'nin uzantisi olarak goruyorlardi. kaputulasyonlar, gulhane-i hatti humayun'la, biraz da tanzimat donemi politikcailariyle garanti altina aldigi haklari da yavas yavas tum imparatorluk topraklarina yayip, osmanli'yi bolerek bir bati devleti yapma hesaplari da mevcuttu. zaten dogu sorunu dedigimiz halen devam eden surecte turklerin bahtina dusen hep fedakarlik yapmaktir ve zayiflamakatir.
  
  david urquhart adli iskoc, anadolu'daki durumu iyi gormustu. mulkiyet sahibi hiristiyan halk memnundu hayatindan, lakin tarlasina, tarimina, padisahina bagli musluman halk hala perisandi. bu yuzden de 19.yy'nin sonlarinda bu perisan olan halkin uzerine gidilmistir. bati kapitalizmi bu konuda yikicidir, kendine benzemeyeni ezip bolmustur. bugun bunlarin sikintilarini hala cekiyoruz. o yuzden "dogu sorunu" denilen sey batinin halletigi, ya da halledebilecegi bir sorun olarak gorulmemektedir. dogu'yu her zaman insa etmektedir globallasme kisvesi altinda yutturulan kapitalizm.
• çökmeye başlayan osmanlı imparatorluğunun neden olduğu karışıklıklara, avrupalıların verdikleri isim
• 19. yy sonlarina dogru gitgide zayiflamis osmanli imparatorlugu, artan milliyetcilik akimi dogrultusunda bagimsizliklarini kazanmis ya da kazanmak icin cabalayan yunanistan, bulgaristan, sirbistan vb devletler ve bu devlet arasinda bitmek bilmeyen toprak mucadeleri ve savaslara donemin buyuk bati avrupa imparatorluklarinin (ingiltere, fransa gibi) verdigi isimdir.
  
  zira bu sorunlarin cikmasinin en buyuk nedenlerinden biri donemin guclerinin politik cikarlari dogrultusunda bolgeyle fazla oynamalari sonra da, kendi yarattiklari problemlerin kontrolden cikmasi sebebiyle bir de yunanistan kralligi'yla falan ugrasmak zorunda kalmalaridir.
• ilginc bir sekilde tum dunyada olan bir sorun. global anlamda bati nin dogu sorunu, turkiye nin dogu sorunu, almanya nin dogu sorunu, avrupa nin dogu avrupa sorunu.
  tabii bu batidan bakis acisina gore, birde dogudan bakinca bati sorunu varki, bazilarina gore sorunun temeli odur.
• "bilindiği gibi, emperyalist hıristiyan batı dünyası, kendisine nazaran doğuda bulunan islâm dünyasının lideri konumundaki osmanlı imparatorluğu’nu parçalamak ve toprakları üzerinde kendisine bağlı “uydu devletler” kurmak için bu devletin içindeki hıristiyan unsurları ayaklandırmayı planladığı zaman, bu olayı tüm dünyaya “doğu sorunu” olarak sunmuştur.
  
  artık batı’nın, doğuda önemli bir sorunu vardır, o da “hasta adam” olarak nitelediği osmanlı devletini yıkmak ve topraklarını paylaşmaktır. asya’nın, latin amerika’nın, afrika’nın paylaşımı neredeyse tamamlanmış, sömürgeciler şimdi de gözlerini dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahip olan ve üç kıtanın birleştiği, dünya ticaret yollarının kesiştiği bölgeye, ortadoğu’ya çevirmişlerdir. bu bölgenin coğrafya olarak en büyük ve güç olarak en zayıf devleti olan osmanlı devleti tüm emperyalistlerin iştahını kabartmaktadır. artık osmanlı için zor günlerin yakın olduğu açıkça belli olmuş, konu gazete ve dergilerde açıkça yazılır, çizilir hale gelmiştir. (ingiliz dergisi punch’da yayınlanan karikatürlere göre, dünyanın emperyalistler arasında pergelle ölçülerek paylaşılacağı günler de, avrupa’nın birlik olup dev bir piton yılanı gibi osmanlı’yı sarıp sarmalayacağı günler de yakındır. osmanlı padişahı 5. murat’ın ayaklarına salınmış dört köpek olarak çizilen bulgaristan, sırbistan, karadağ ve arnavutluğun yakında osmanlı’dan koparılacağı mesajı da çok kısa süre sonrasında gerçek olacaktır ). bir plan sinsi şekilde değil açıkça uygulanmaya konmuştur.
  
  bu planın başarılı olabilmesi için, imparatorluk bünyesinde yaşamakta olan “azınlıklardan” büyük ölçüde yararlanılacaktır. nitekim, kısa bir sürede, imparatorluğun batısında yaşayan çeşitli hıristiyan unsurlar bağımsızlıklarını birer birer kazanacaklardır. tüm imparatorluğa dağılmış olmakla birlikte, özellikle doğu ve güneydoğu anadolu’da yaşamakta olan ermeniler ise, aralıksız 35 yıl süren ve tüm anadolu’yu kana bulayan terör eylemlerine rağmen başarılı olamayacaklar, sonuçları günümüze kadar uzanan pek çok trajedinin yaşanmasına yol açacaklardır. böylece “doğu sorunu” “ermeni sorununa” dönüşecektir.
  
  bu incelemenin kapsamı ve amacı, bu trajedinin tarihsel gelişimini özetlemek ve ermenilerin çıkış yolu olarak benimsedikleri “terör” yönteminin boyutunu irdeleyerek, osmanlı devleti’nin almak zorunda kaldığı tedbirlerin neden bir “soykırım” sayılamayacağını kanıtlamaktır. "
  ___
  orhan çekiç'in ermeni sorunu adlı makalesinden alıntıdır
  başı ve devamı için (bkz: ermeni sorunu/#18433839)
• japonlar için amerika b. devletleri oluyordu bu herhalde 2. dünya savaşı öncesinde.
• avrupalı tarihçilerce osmanlılar, hintliler, ruslar, müslümanlarla yaşanan sıkıntılı dönemler için açıklanan tarif. burada önemli olan bu sorunun hala çözümlenmemiş, batının istediği kıvamı alamamış olmasından kaynaklanmaktadır. hatta batı şu türkler iyice kuvvetten düşse tam anlamıyla sömürsem şu türk milletini anlayışını son hükümette biraz atmış ve onlar için sorun olmaktan çıkıyor görünmekteyiz.
  
  ingiltere'de birinci ağızdan duydum bir söz. en iyi türk güçsüz olandır
• kürt meselesine "kürt" kelimesini ağzına almadan, türkiyenin batısından fırlatılmış bir bakışı ifade ederdi eskiden. sonraları daha çok "güneydoğu'daki olaylar" filan denmeye başladı. bu yaklaşımla ilgili olarak kürt demeden kürdü ifade etmek için (bkz: doğu kökenli).
• inkılâp tarihi hocamızın ısrarla "onun adı 'şark meselesi'dir" diye öğrettiği mevzu.
  bence de haklıdır. doğu sorunu ile şark meselesi aynı şey değildir kavramsal boyutta.
  istiklâl marşı ile bağımsızlık marşının aynı olmaması gibi.
• napoleon’s middle east legacy - alexander mikaberidze
  “reform-minded rulers such as the ottoman sultan mahmud ii, mehmet ali of egypt, and iran’s crown prince abbas mirza did not question the cultural norms or social structures on which traditional order rested. instead, they believed that european-style military and administrative reforms would enable them to consolidate their domestic power and protect their states more effectively from outside threats.
  
  but these reforms entailed the introduction of western practices into islamic societies and posed challenges to existing power structures, because they inserted the central government into the daily lives of its subjects more directly and pervasively than ever before. that is why many groups – including the ulama (religious leaders), the saudis in central arabia, ottoman janissaries, and iran’s traditional elites – reacted so negatively, and rejected even those modernizing changes that could have better protected their respective states.
  
  this confrontation increasingly came to be seen as a struggle for the very essence of the islamic way of life. and its profound effects, along with other aspects of napoleon’s legacy, continue to reverberate in the middle east today.”