doğu sorunu

• dogu sorunu derken sadece osmanli'yi ve muslumanlari anlama gibi bir yanilgi da mevcuttur. esasina bakilacak olunursa, bu sorun ozunde bati kapitalizmini yani paranin ve mallarin dolasiminin kimleri kendine tehdit gordugu ile iliskilidir. bunun icinde prens mentsikof'un carlik donemi rusyasi da var. bunu unutmamak lazim. marx, kirim savasi' evveliyatinda ve sonrasinda bu konuda uzun uzun yazmistir esas sorun turkler degil rusya'dir diye. niye rusya'dir? cunku bunlarin ingilitere'nin ve fransa'nin ticaretine ciddi bir tehdit olma gercekligi var. rus mallarinin, ingiltere'den once hindistan'da dolasima girdigini goren bati kapitalizmi, osmanli'nin da zaman icerisinde, feodalizmden, asya turu uretim modelinden uzaklasacagini iyi hesaplamisti. o yuzdendir ki osmanli'daki statukoyu her zaman rusya'ya karsi desteklemistir ingiliz ve fransiz imparatorlugu.
  
  19. yy'ye kadar balkanlar'daki 1 milyon turk'un 12 milyon hiristiyani nasil yonettiginin sirrini da cozmustu ingilizler ve fransizlar. bu yuzdn 1820'lerdeki yunan kurtulus hareketini hep kendi eseri olarak yorumlamistir. bati, osmanli'nin burokrasisini ve de askeriyesini kendilerine tehdit olarak goruyordu. cunku halkin feodalitenin ataletinden nasil cektigini iyi biliyorlardi. bu yuzden de imparatorluk topraklarindaki hiristiyan nufusu avrupa'nin uzantisi olarak goruyorlardi. kaputulasyonlar, gulhane-i hatti humayun'la, biraz da tanzimat donemi politikcailariyle garanti altina aldigi haklari da yavas yavas tum imparatorluk topraklarina yayip, osmanli'yi bolerek bir bati devleti yapma hesaplari da mevcuttu. zaten dogu sorunu dedigimiz halen devam eden surecte turklerin bahtina dusen hep fedakarlik yapmaktir ve zayiflamakatir.
  
  david urquhart adli iskoc, anadolu'daki durumu iyi gormustu. mulkiyet sahibi hiristiyan halk memnundu hayatindan, lakin tarlasina, tarimina, padisahina bagli musluman halk hala perisandi. bu yuzden de 19.yy'nin sonlarinda bu perisan olan halkin uzerine gidilmistir. bati kapitalizmi bu konuda yikicidir, kendine benzemeyeni ezip bolmustur. bugun bunlarin sikintilarini hala cekiyoruz. o yuzden "dogu sorunu" denilen sey batinin halletigi, ya da halledebilecegi bir sorun olarak gorulmemektedir. dogu'yu her zaman insa etmektedir globallasme kisvesi altinda yutturulan kapitalizm.