albastı

• kötü ruhlar topluluğundandır. lohusalara eziyet eder ve türkçe'de albastı adı verilen lohusa hummasına neden olur. ateşin, güneşin, yok edici sıcaklığın timsali olan albıs, omay'ın da düşmanıdır. albıs'ın bir çok adı vardır: al, al ana, al karısı, al ruhu, albastı, albın. albıs inancı günümüzde, başta anadolu olmak üzere orta asya'daki türk ellerinde oldukça yaygındır. anadolu'da, yeni doğum yapmış bir kadın, al karısı'nın kötülüğünün dokunmaması için kırk gün yalnız bırakılmaz. kırgızlarda, doğum saati yaklaşınca lohusanın evinde toplanılır. bir kadın ebe seçilir. doğum zor olursa albastı gelmiş demektir. onu kaçırmak için erkekler toplanır, gürültü yapar, havaya ateş ederler.
• alkarısından korunmak için, doğum yapan kadın kırk gün kırk gece dışarı çıkarılmaz. ayrıca evde de yalnız bırakılmaz. yastığının altına bıçak, makas, demir para, iğne, çuvaldız, maşa gibi metal eşyalardan biri veya çörek otu, soğan, sarımsak kabuğu, süpürge konur. bu ruhu kandırıp, şaşırtmak için orta yere erkek elbiseleri de bırakılır. şayet anneyi değil çocuğu al basarsa bu çocuk "ayyaş" olacağı yani kendinden geçip bayılacağı için "ayyaş aşı" pişirilip dağıtılır. bu aş sokaktan geçenlerin yakılan ateşe bir odun atmasıyla pişirilmektedir. alkarısı kırmızı renkten korktuğundan lohusanın başına al tülbent örtülüp, yakasına kırmızı kurdela takılır. ziyarete gelenlere kırmızı renkli şekerden (nöbet şekeri) yapılan şerbet ikram edilir. gagavuzlar ise doğumdan üç gün önce ve üç gün sonra lohusaya su yerine rakı içirirler. alınan bütün bu tedbirlere rağmen lohusanın çok ağrısı varsa, morarıyor, sayıklıyor, bayılıyorsa al bastığına karar verilerek bir hoca veya ocaklı çağrılır. tüfek atılıp, tencere kapakları vurularak, gürültü yapılıp bu ruhu kovmak için uğraşılır.
• (bkz: lilith)
  (bkz: alkarısı)
• albastı na sebep veren iki ayrı ruh olduguna inanılır biri sarı biri de kara ruhtur. sarı ruh daha çok sarı saçlı bir kadın formunda olur delice hareketlerde bulunur ve anneye zarar verir, kara ruh ise daha aklı başında olup daha az tehlikelidir...
• ''loğusa kadınlara uğrayan ve çocuk ölümlerine neden olan cadı. albasti anadolu'da ve asya'da yaygın olarak tanınmaktadır. al sözcüğü hile anlamına geldiği gibi kırmızı ve ateş (alaz) anlamlarını da içerir. albastı'dan korunmanın yolu olarak kırmızı bulundurmak ve içmek önlem olarak görülmektedir. doğumdan itibaren bebeğin cadılar tarafından boğulmaması için yanına makas, bıçak, tabanca gibi 'demir' eşya koymak gerekir. böylelikle büyüsel ateş ve demir albastı'ya karşı yanyana gelir. çocuk ölümlerine karşı başvurulan önlemler şunlardır: çocukları yaşamayan aileler yeni bir doğumda çocuğu başka aileye satma taklidi yaparlar. yeni doğan bebek için bir mezar kazılarak buraya kurban olabilen hayvanlardan biri kesilerek olduğu gibi konulur. bir yıl öocuğun elbiseleri başka kimseler tarafından sağlanır. tek nikahlı kırkbir kişiden toplanan gümüş parçaları ile süs eşyası yapılarak çocuğa takılır. tek nikahlı ve çocukları yaşayan en az yedi aileden toplanan bez parçalarından yapılan elbise doğumda çocuğa giydirilir. bu elbiseyi diken kadının da tek nikahlı veya bekar olması gerekir.
  
  ne oldi sağa yavrim
  sararu ağlayusun
  he gız gocan mı eldi
  saçuni yolayusun
  
  albasti ufağumi
  o ağlaya ağlaya
  aldi uşacuğini
  eleştirdi hocaya
  
  hoca bakti uşağa
  dedi buni albasti
  yazdi yaman bi muska
  omuzcuğuna asti ''
  
  trabzon-maçka etimoloji sözlüğü-kudret emiroğlu
• geniş bir coğrafyaya yayılmış türkler arasında al, al karısı, albastı, albas, albis adlarıyla tanınan kötü ruh. lohusa kadını ve bebeği öldürüp ciğerini suda yıkayıp yemek ister diye bilinir. albastı'nın tüfek sesinden, demirci ve ocaklı adamlardan korktuğuna inanılır. tuba urenha türkleri, albas adını verdikleri bu kötü ruhun, evlenmeyen bir kızdan türediğine, bunların kumsalda ve kayalıklarda bulunduğuna, keçi gibi ses çıkardıklarına inanırlar. fergana özbekleri, albastı'nın şeytan, dev, cinler ve perilerden farklı olduğuna, pejmürde, dağınık saçlı bir yaşlı kadın şeklinde insanlara göründüğünüe inanırlar; lohusayı boğmaması için yalnız bırakmazlar.
• türk mitolojisinde cadı denince aklımıza ilk gelen isim albıs ya da daha bilinir adıyla alkarısı. bu kadıncagız artık başına ne geldiyse hem gerçek hem mecaz anlamda kafayı kırmış bir ablamız. saçı başı darmadağın, uzun tırnaklı, kırmızı sever bu cadı belki de tarihin ilk psikopatlarından biriydi.
  
  şaka bir yana albıs/alkarısı, genellikle lohusalara ve bebeklere musallat olmasıyla meşhurdur. bir eve dadandığı zaman albasmasına neden olur. sadece demircilerden korkar ve iğne batırılınca yakalanır. tatlı cadı'nın süpürgesine karşılık albıs'ın küpü vardır. kaybolmak için küpe girer, bazı anlatılarda küple uçar.
  
  bu küpe girme olayı bizim efsanelerimizde ve masallarımızda çok görülür, azeri türklerinde ve kazaklarda küpegiren adında bir cadı vardır mesela.
  
  (küple uçmak tuhaf geldiyse baba yaga'ya bakın bir de o da havanla uçar.)
  
  albastı, al karısı, al kızı, al anası, al avradı, albıs, almış, alpas, alpata, albalı ve hal karısı adlarıyla bilinen bu kötü ruhtan korunmak için halk arasında yeni doğum yapmış kadının başucuna kırk gün boyunca kuran-ı kerim asılması, geceleri ışıkları açık bırakmak, lohusanın başına kırmızı kurdele takmak, yastığının altına kurt derisi, bıçak vs koymak, odada soğan sarımsak bulundurmak gibi gelenekler uygulanır. (pek çok alanda olduğu gibi eski şaman gelenekler ile islami inanış iç içe geçmiş.)
  
  tabii sadece lohusalara ya da bebeklere değil, erkeklere, genç kızlara hatta hayvanlara musallat olan albıs örnekleri de anlatılarda mevcut.
  
  kendisi yetmezmiş gibi sarı albıs ve kara albıs adında iki tane de benzeri var.
  
  "bir de sarı albıs var ki malum bu albısların hepsi lohusalara ve bebeklere musallat olmasıyla bilinen erlik tayfasından kötü varlıklar. yalnız bu ciddi ve ağırbaşlı diye betimlenen kara albısa nazaran daha hoppa ve şımarık bir ruh. yani demem o ki bu sarışınlıkla femme fatale özdeşleştirmesi yeni bir şey değil. taa albısa kadar uzanıyor geçmişi."
  (bkz: sarı/@ay hatun)
  
  durun daha bitmedi, bunların hepsi kötülük tanrıçası diye tanımlayabileceğimiz al ana/hal ana'ya bağlıdır yani bütün albısların bir de başı var.
  
  "değişken tabiatlıdır. söylenen her şeyin tersini yapar. ayakları da tersindendir. değişik şekillerde, en çok da cadı şeklinde göze görünür.
  
  saçlarının dağınık ve yapışık olması ise motifin bağlı olduğu mitolojik topluluğun özelliği olan erotik-seksüel göstergelerle bağlantılıdır.
  
  çirkin, avurtları göçmüş, güçlü kuvvetli ve bazılarına göre deveyle yarışacak kadar uzun boyludur. inanışlara göre, bu korkunç görünümlü al karısı, yeni doğum yapmış kadınların yanına gelir ve onları yalnız bulduğunda ciğerlerini yer. onun için de böyle kadınlar yalnız bırakılmaz ve yattıkları yere kuran ve bıçak konulur.
  
  alkarısıyla ilgili çok sayıda mitolojik rivayet vardır. bu metinlerin ana ekseninde, bu şeytanî varlıkla insanoğlunun karşılaşma sahnesi yer alır. bu karşılaşmalar, çoğunlukla insanoğlunun, varlığı yakalaması ama belalardan da kurtulamaması sonucuyla biter.
  
  yaklaşık son yüzyılda ise birinin onu yakalamasından söz edilmiyor.
  
  bu da geleneksel demonolojik görüşlerde ortaya çıkan değişiklikler açısından önemlidir."
  (celal beydili - türk mitolojisi)
  
  (bkz: türk mitolojisinde cadı/@ay hatun)
  (bkz: türk mitolojisi/@ay hatun)
• lohusa kadının havale geçirmesi. ilk bir hafta-on gün içerisinde görülüyor genellikle. pek çok nedeni olabiliyor. yüksek ateş en büyük belirtisi. eğer bi şekilde ateşi düşüremiyorsanız mutlaka bir sağlık kuruluşuna gitmekte fayda var. inlemeler, sayıklamalar ateşten kaynaklanan şeyler. işte bu tür sıkıntılı durumlara hazırlıklı olabilmek için mutlaka ilk bir ay yanında yardımcı birileri bulunmalı lohusa kadının.
• bazı loğusalarda görülen ciddi bir hastalık. nedeni, üreme organı yollarında iltihaplanma, doğum esnasında temizliğe yeteri kadar önem verilmemesi veya idrar yollarının iltihaplanması olabilir. doğumdan 3 veya 7 gün sonra ateş yükselir. karnın alt bölümünde yumuşaklık hissedilir. akıntı fazlalaşır ve loğusa genel bitkinlikten şikayet eder.
• (bkz: fièvre puerpérale)