figani

• figani, 1505'de dogup 1532'de oldugu tahmin edilen bir divan sairi.
  kanuni devrinin en meshur sairlerindenmis kendisi. ama o zamanlar sairler (tipki simdiki gibi) birbirlerini pek cekemedikleri icin rakiplerinin iftirasina kurban gitmis ve de ibrahim pasa tarafindan astirilmis. prof abduladir karahan'in figani ve divancesi adli kitabinda hemen siirleri var hem de bu astirilma olayi anlatiliyor.
• ozgun buluslari, parlak dus gucu ve ince duygulariyla b ilinen osmanli divan sairi figanî.
  
  tip ogrenimini yarida biraktigi sanilir. daha sonra istanbul a gelmis, edebiyat cevrelerine kendini birakmistir. genc yasta ickiye kapilmis ve basibos bir hayat surmustur. gecimini devlet buyuklerine yazdigi kasidelerden elde ettigi bagislarla sagladi. amma ve lakin gecim sikintisindan hic bir vakit kurtulamadi.
  
  sadrazam ibrahim pasa nin budin den getirtip sultanahmet teki sarayinin onune diktirdigi uc heykelle ilgili olarak yazilan ve figanî nin de mevcud oldugu bir toplantida okunan;
  
  "dunyaya iki ibrahim geldi
  biri putlari yikti digeri putlari dikti"
  
  manasina tekabul eden farsca beyit o na mal edildi. kendisini cekemeyenlerin sadrazama haber vermelerinden mutevellid figanî evinden alinip kirbaclandi, bir esege ters bindirilip dolastirildi ve asildi.
• osmanli tezkire yazarlarinin, yasasaydi divan edebiyatinin en buyuk sairlerinden biri olacagi konusunda birlestigi onaltinci yuzyil kisisi. genc yastaki olumu nedeniyle derli toplu bir eseri yoktur ama abdulkadir karahan buldugu yazma nushalardaki eserlerini bir araya getirerek divance olarak yayimlamistir. ickiye, guzele, sohbete duskun biri olarak tanimlanir. sairin asik celebi'nin mesairu s suara adli eserinin millet kutuphanesi'ndeki musavver nushasinda, bir mesire yerindeki dere kenarinda, elinde icki kadehiyle betimlenmis bir tasviri vardir.
• osmanlı idaresinin astığı ilk şairdir. kanuni devrinde şöhret bulmuştur. farsça bir beyitle sadrazam ibrahim paşa'ya hücum etmiş olmakla itham ve bir eşeğe ters bindirilerek istanbul sokaklarında teşhir olunduktan sonra idam edilmiştir.
• figani'ye isnat edilerek asılmasına neden olan beyit, istanbul'a mohaç seferi sonrası macar krallığı hazinesinden getirilen apollon, herkül ve diana heykellerinin dikilmesi üzerine söylenmiştir. heykel sanatıyla ilk ve son tanışmamız bu vesileyle oldu sanırım.
• şu beytinin sonundaki "hürmetimiz" kelimesinin o dönemdeki argoda karşılığının ne olduğunu bir türlü bilemediğim şair:
  
  ey necati kadehi hörmet ile tutmayıcak
  pîr-i meyhane elümize virür hörmetimüz
• pargalı ibrahim paşa hakkında yazdığı beyiti aslında iranlı firdevsi'den afırmış.
  
  eskiden gazneli mahmut'un bir diğer adı da ibrahim imiş. firdevsi ile mahmut sultan arasında hep bir husumet varmış.
  ve nedendir bilinmez "iki ibrahim geldi bu cihana; biri put kıran, öteki put diken" sözlerini gazneli mahmut'a atfetmiş kendisi..
  
  bizim figani ise nasıl bir cesaretse artık, ibrahim paşa ve heykel vakasından sonra firdevsinin bu satırlarını olduğu gibi kopyala yapıştır yapmış. mamafih arkasından o güzel kellesini yapıştıramamışlar.
• muhteşem yüzyıl'ın 25. bölümü ile yeniden kendisini hatırladığımız şair.
• basinin vurulmasina sebep olan ve orjinali
  
  "dü ibrahim amed be-deyr-i cihan
  yeki büt-şiken ü yeki büt-nişan"
  
  seklinde olan siirde,
  
  "cihan tapınağına iki ibrahim geldi, biri put kırıcı, diğeri ise put dikici oldu"
  
  diyerek ibrahim paşa'yi (sultan süleyman'ın vezir-i azamı) put dikmekle suçladigi iddia edilmistir.
• "ey yezîd-i bî-hayâ sen gör ne icâd eyledin
  on sekiz bin âlemin gönlüne ifsâd eyledin
  bâ'is oldun âlem-i dünyâyı berbâd eyledin
  ey figânî çok şükürler âh u feryâd eyledin
  yanmayan bu zulmete vallâhi din düşmânıdır
  bî-nihâyet lânet olsun aslına mervânîdir"