tavşan deliği

• kabul edip önlem alana kadar, gün içinde hepimizin sosyal medyada maruz kaldığı büyük bir sorun, anlamlı bir metafor.
  
  alice harikalar diyarında kitabını veya filmini bilmeyen yoktur ama yine de çok kısa özet geçmekte fayda var: alice, kırsal bir yerde ablasıyla konuşurken bir tavşan fark ediyor ve bu tavşan onun dikkatini çekiyor. takip edip yakalamak için peşinden gittiğindeyse bir deliğe düşüyor ve dışarıya çıkamıyor. daha sonra içeride başka dünyaya açılan bir kapı keşfediyor. düştüğü delikten kurtulmak için bu kapıyı kullanıyor ve farklı farklı maceralara sürüklenip duruyor.
  
  peki bunun bizimle ne alakası var? neden büyük bir sorun olsun?" diyebilirsiniz. bu yazıyı okuduğunuza göre, sosyal medyayı kullanıyorsunuz demektir. bizim sosyal medya örneğimiz de youtube olsun.
  
  hiç youtube'da dolaşırken bu videoya ne ara geldim diye düşündüğünüz oldu mu?
  
  youtube'a girdiniz ve tuttuğunuz takımın maç özetini izlemek istediniz. açtınız videoyu ve izlemeye başladınız. daha video bitmeden, bir sonraki sefer ne izlesem diye düşünmeye başladınız bile. derken ekranda "sizin için öneriler" kısmında, şu an izlediğiniz maç özetiyle alakalı bir başka videoyu gördünüz. merak ettiniz ve başladınız onu da izlemeye. derken videoda maç esnasında taraftardan bir tezahurat duydunuz, tam halini dinlemek için arama yapıp ilgili videoyu buldunuz ve onu da izlemeye, dinlemeye başladınız. daha sonra bir video diğerini, diğer video bir başka videoyu getirdi önünüze ve maç özetiyle başladığınız serüven sizi aşk-ı memnu final sahnesine kadar getirmiş oldu.
  
  işte böylece, siz sadece maç özetini izlemek için girmiş olmanıza rağmen, maç özetinden sonra karşınıza çıkan ikinci videoya tıklayarak, aslında kendi kendinize tavşan deliğine düşmüş oldunuz. hayatınızdan gidecek süre sadece maç özetinin süresi kadarken, siz bu süreyi bile isteye diğer videolarla birlikte daha da uzatmış oldunuz.
  
  youtube sadece bir örnekti. instagram'daki videolar, twitter'daki paylaşımlar.. normal bir websitesinde bile gördüğünüz en ufak bir metin, reklam; tavşan deliği'ne götürmek için sizi bekliyor aslında.
  
  bu yüzden tavşan deliği'nin yarattığı en büyük sorun, hayatınızdan boş yere zaman çalmasıdır. tam da bu yüzden güzel bir metafordur.
  
  peki tavşan deliği'nden nasıl kurtuluruz?
  
  işte şimdi neden özet verdiğimi daha iyi anlayacaksınız. hatırlarsanız alice, hikayede tavşanı takip ettiği için deliğe düşmüştü. biz aynı hatayı yapmayacağız.
  
  tavşan deliği'nde, videodan videoya, paylaşımdan paylaşıma atlarken çok keyif aldığımızı düşünebiliriz. ancak her defasında, bunun aslında kaybedilen değerli bir zamana sebep olduğunu kendimize hatırlatmak zorundayız.
  
  tavşan deliği'nden kurtulmanın en iyi yolu, tavşanı takip etmemektir. araştırma için girilen bir websitesinde araştırma harici bir şeyle ilgilenmemek bunun en basit örneğidir.
  
  zamanını etkili kullanmak isteyen herkesin tavşan'ı görmezden gelmesi gerekir.
• "tavşan deliği tavşanla müstesna" diye bir atasözü yoktur.
• "derinlerde yatan gizemli bilgiye açılan uzun ve dolambaçlı yol"un mecazi anlatımı. bir başka deyişle, borges'in yolları çatallanan bahçesidir. zihin kontrolü
• tavşanın yuvasına açılan delik. bunların asansörlü, merdivenli türleri vardır, misal bugs bunny'ninki asansörlüydü.
• kuantum mekaniğini anlatan bir belgeseldir ve gerçekten de "ene'l hak" anlayışını anlatır, dinledikçe şaşırdığım bir belgeseldir.
  
  farklı paradigmaların farklı sonuçlar doğurduğunu söyler. kuantum mekaniğinde mesela ne işe yaradığını bilmediğimiz bir konu olarak var hayatımızda.
  kuantum mekaniği neyi anlatıyor ne işe yarıyor ki? var evet ama hala arabalar hala sürülüyor hala işe gidiyoruz
  ne bileyim işte hayatın akışı aynı gidiyor.
  ama bir etik ve ahlak paradigmasından bakıcak olursak;
  benim düşüncem, zihni düşünüşüm tamamiyle değişiyor benim evrenimde ve hatta bu ahlakî düşünüşüm insanlara olan davranışımı da etkiliyor.
  
  paradigmalarımızı belirliyor aslında. yani belirliyor derken işte belirlenmiş paradigmalardan çok daha farklı bir paradigmadan bakmayı tavsiye eder kuantum mekaniği. mesela bize hep katı cisimlerin katı olan cisimlerle gösterilebileceğini öğrettiler.
  
  oysa ki basketbol topunun içi tamamiyle gazla doludur.
  
  soru şu tavşan deliğinde ne kadar derine inmek istiyorsun? dışardan bir göz her zaman ihtiyaçtır.
  oscar wilde'ın çok sevdiğim bir cümlesi var. " herkes benim gibi düşünürse yanlış düşünmüş olmaktan korkarım."
  farklı paradigmalar, genişletilmeye ihtiyaç duyulan pencereler filan işte.
• (bkz: follow the white rabbit)
• çocuklara ve yetişkinlere yönelik el emeği tavşanlar için tavsandeligi
• (bkz: rabbit hole)
• hollywood cizgi filmlerinden aşina oldugumuz memleketimizde pek gormeye aliskin olmadigimiz icinde tavsan sülalesinin yasadigi dusunulen derinlik.
• kuantum fiziği, sicim teorisi, karadelikler, zamanın bükülmesi, çoklu evrenler, çift yarık deneyi, weyl semimetaller vs vs
  liste uzayıp gider...
  
  ve sen belki de olmayan bir evrenin her yerindesin.
  ama ben bakınca orada yoksun..