starlink

• elektromanyetik dalgalar (ışık ve radyo dalgaları) boşlukta 300 bin km/s hızla hareket eder, ancak bu iş dalganın fiber optik kablo veya bakır bir transmisyon hattında ilerlemeye başlamasıyla değişir. elektromanyetik dalga daha yoğun bir taşıyıcının içinde velocity factor kadar yavaşlar. ortalama bir bakır kablo için bu hız 0.69 civarıdır.
  
  şu an londra-new york arası ac2 fiberi ile ( new york - cornwall) bir veri göndermek isterseniz 12800 km'lik bu hat için bir veri paketin gidip gelme süresi teorik olarak 63 ms'dir, fiber-elektrik dönüşümleri ve paketlerin anahtarlanması gibi gecikmeler de eklenince ulaşılabilecek en kısa süre 76 ms. bu süreyi 20 ms kısaltarak toplamda 56'ms indirmek için döşenen hibernia express'in maliyeti ise yaklaşık 300 milyon dolar.
  
  starlink'e gelelim. şu an için yörünge konusunda elimizde iki seçenek var geostationary ve leo geostationary demek dünya ile senkron dönen ve izdüşümü sürekli aynı noktaya bakan uydu demek, türksat veya hotbird gibi tv izlediğiniz uydular hep bu yörüngede bu uyduların yörünge yüksekliği ise 36.000km. yerde uyduya ve geri bir data trip için gerekli zaman ise 240 ms, starlink ise leo (low earth orbit) yerden sadece 550km yükseklikte ve bir trip için gerekli süre sadece 3.6 ms.
  
  patent dökümanlarına göre her starlink uydusu 5 adet yönlendirilebilir laser transreceiver barındırıyor. yerden çıkan bir veri paketi uydulardan herhangi birine ulaştıktan sonra bu laser transreceiverlar ile uzayda en kısa yoldan diğer uyduya anahtarlanacak. kısaca dünyanın herhangi bir noktasından yola çıkan veri paketi yolunun nerdeyse tamamını fiber kablo yerine boşluktaki (em dalganın hava içindeki hızı boşluktaki ile nerdeyse aynıdır) bir taşıyıcıda yol alacak. bu ne demek, teorik olarak starlink sistemi ile londra-newyork arası bir trip 42ms civarında tamamlanabilir.
  
  milisaniyeler içinde milyon dolarların el değiştirdiği dev borsalar için zaman herşey, ışık hızı boşlukta sabit. şu an evrende bundan daha hızlı veri göndermenin bir yolunu bilmiyoruz. muhtemelen çok uzun zaman da bilemeyeceğiz. velocity factor de aşılabilir bir fizik kuralı değil. sadece 20ms kazanabilmek için hibernia express'e harcanan 300 milyon dolar her milisaniyenin önemini ifade eder sanırım.
  bu fark londra singapur gibi borsalar arası uzaklık arttıkça daha da artıyor.
  
  starlink tüm dünya ve finans piyasası için biri çıkıp da benzer bir sistem kurmadığı sürece diğer veri aktarım yöntemlerinden 20ms kadar daha hızlı olacak. böyle bir gücü elinde tutan kısa sürede tüm finans ve kritik data trafiğini kendi üzerine çekecek. değişik bi tekel ve nasıl sonuçlar getireceğini kestirmek şu an için güç.
  
  özetle amaç alaskadaki eskimoya internet götürmek değil.
• kimin üstünden geçse, ‘helikopter gören amazon yerlileri’ gibi hemen buraya koşup yazıyor. buraya gelip ‘kabilemizin üstünden uçtu’ diye konum vereceğinize, bari mızrak falan fırlatın amına koyduklarım.
• siz hayaller kurarken ben size olacakları söyleyeyim. dünyanın geri kalanı ucuz ve hızlı internet kullanmaya başlar. türkiye ise milli güvenliğe aykırı olduğu, sakıncalı neşriyata erişim sağladığı için (bir yandan da yerli internet sağlayıcılar millete geçirmeye devam edebilsin diye) starlink kullanmayı yasaklar. şehirlere starlink sinyallerini bozan dev jammer'lar yerleştirilir. medyada, alternatif yerli ve milli internet sistemi çalışmaları başladı haberleri çıkar. sistemin ihalesi lise mezunu, eski bir hayvanat bahçesi müdürünün genel müdürü olduğu bir şirkete verilir. şirket 10 yıl süren yoğun çalışmalar sonucunda abonelere 3 mbit verebilecek hıza ulaşmayı başarır. tüm operatörlere altyapıyı bu tekel şirket verir. aynı dönemde internet yasağına karşı gösteriler yurt geneline yayılır. göstericiler medya tarafından çapulcu, pyd'li, fetöcü, zillet ittifakı, vatan haini ilan edilir. bu arada altyapı yatırımı yapmaya eli gitmeyen yerli operatörlerin birlikte ağlamasıyla piyasaya girmek isteyen rakiplere fahiş vergiler konur. halkın çoğunluğu bugünümüze de çok şükür der, yerli ve milli 3 mbit internetini aylık 180 liraya kullanmaya devam eder. "neden dünyanın geri kalanı bu hızda inteneti bu fiyata kullanırken biz bu durumdayız?" demeye çalışan birkaç kişi kafalarına inen yumrukla susturulur. öyle ya, ihanetin bedeli ağırdır...
• starlink uydularının teknolojik yoğunluğuna da sonra değineceğim ama şu anten'i bir inceleyelim;
  
  starlink anteni
  
  efendim starlink alıcı anteni başlı başına kendi teknolojik alanının en üst ürünüdür.
  
  neden derseniz size "phased array antenna" demek isterim. türkçe'siyle "fazlı dizi anteni". (kabul ediyorum türkçe'ye çevirince ciddiyetini kaybediyor)
  
  peki phased array antenna nedir ?
  normalde siz yörüngedeki uydulara erişim için çanak anten kullanırsınız. hepinizin eline de geçmiştir. hatta kurtlar vadisi izlemiş olanlar diziyi sunan next&nextstar firmasının antenlerini filistin ve ırak havzasında da ürün yerleştirme ile görmüş olmalıdır.çanak anten
  
  çanak antenler ucuzdur. ama çok önemli bir handikapa sahiptir. sabittirler. keza yörüngedeki uydu da sabittir. yani dünya'nın dönüşüne göre. (bkz: geostationary orbit) (bkz: jeostatik yörünge)
  
  starlink gibi kafanızın üstünden sürekli bir o tarafa bir bu tarafa doğru gidip gelen uydular söz konusu olduğunda çanak anten kullanabilmeniz için çanak antenin sürekli uyduya doğru yönlenmesi gerekir. bunu da motorlarla sürekli mevlana gibi komple çanak anteni oynatarak yaparsınız anca...
  
  peki spacex ne yapmış ?
  "ya gardaş çanak anten mi kaldı, bi de onu oraya çevir buraya çevir mi yapıcaz başlarım öyle dünya'ya ben mars'a giderim valla" demiş. sanırım mars'a giderim diyince oturup bir ciddiye almışlar bunu diyeni. çanak anten kullanmaktansa sinyali başka bir şekilde yönlendiren bir anten çeşidi aramışlar. aslında çok da aramamışlar, amerikan savunma sanayisi sağolsun hemen imdatlarına yetişmiş orda da. (bkz: internet) (bkz: mems)
  
  alet bu.
  önü
  arkası
  yakın çekim
  
  merak edenler için teardown videosu da şu. yukardaki görseli ordan aldım.
  bu aletin üstündeki her küçük bakır daire bir anten(patch anten). evet spacex 632 tane anten koymuş buna, salaklık etmiş demi ? yoh gardaş değel. salaklık eder mi goskocaman elon beyefendi...
  
  bu aletin (ki kendisine dishy antenna deniyor. bildiğin tabak yani) en önemli özelliği yeteneğine göre ucuz olması. ucuz dediğim de bir bilgisayarın fiyatının 4'te biri kadar fiyata... entry'nin sonunda söyleyeceğim kullanım alanını duyunca bu paraya bunu yapmış olmalarına çok, hem de çok şaşıracaksınız.
  
  nedir bu 632 antenin hikmeti ?
  bu antenlerin her biri kendine göre bir tabanca ^*. her biri orijinal sinyalin belli belli bir fazında sinyal oluşturup sinyali uzaya gönderebiliyor. bu da şu resimde görülen etkiye neden oluyor. sinyali istenilen tarafa doğru, neredeyse çanak antenin tam yönlendiği durumdaki gibi göndermeyi sağlıyor. oynar parça olmadan hem de.
  amacımız da buydu zaten. kafamızın üzerinden geçen bir starlink uydusuna sinyalimizi yönlendirmek.
  
  bu phased array antenna'lar aesa radarlarının ana bileşeni. peki aesa radarı nedir ?
  aesa: active electronically scanned antenna demek. bu da işte bizim phased array antenna'nın aktif olanı aslında. yani sinyal sürekli olarak herhangi bir yöne doğru istenilen şiddette yönlendirilebiliyor. bir de küçük ufacık antenleri alıcı olarak kullanırsanız oluyor size radar(bu starlink anteni de aslında sadece yazılımı değiştirilerek aesa radarı olabilir) aselsan da bu sistemi f16'larda kullanmak için geliştirmelerini sürdürüyor. (onlarınki patch anten ile değil de vivaldi anteni ile yapılma. konuyla ilgisi olanlar aradaki farkı bilir)
  
  yani savaş uçağında da yeni yeni kullanılmaya başlayan bir teknolojiyi "eve sokmayı başarmaları" takdire şayan. gerçi eve sokmuyorlar yine, spacex bu antenleri açık bir alana koymanızı öneriyor ama hadi diyim ki "bahçeye sokmayı başarmaları" sizin gönlünüz olsun.
• 10 dolar gibi komik bir fiyata, 10 ms'den az latency ile 10 gbps internet sağlayacağı iddia edilen, şayet bunu gerçekleştirirse 5 yıl içerisinde dünyadaki tüm telekomünikasyon şirketlerini batıracak olan proje.
• bugunku firlatma insanlik tarihinin en onemli gelismelerinden biri, ilk defa tek bir sistem tum dunyayi bir araya getirmek icin calismaya basliyor. gercek internet 2.0 bugun dogdu, ve onunde uzun bir yol var.
  
  - spacex icin roket zaten sorun (masraf) degildi, ama bir sekilde tek rokete 60 uydu sigdirmayi basardilar.
  - uydularin tarasimi en sade sekilde yapildi, boylece hem hata hem uydu basina marsaf dusuk.
  - uydulari yorungeye yerlestirirken 2.kisim roketi kendi etrafinda cevirip tum uydulari ayni anda uzaya firlatiyorlar ve uydular kendi kafalarina gore dagiliyor. (elon buna bir deste oyun kagidini havaya firlatma diyor)
  - sonraki asamada herbir uydu uzerindeki kucuk iticiler, uzun sureli yorunge duzeltmesi ile uydulari arzu edilen yere goturuyor.
  - tum sistem algoritma ile kontrol ediliyor ve tum uydular diger tum uydularin nerede oldugunu biliyor. zaten baska turlu planlanan 10bin uyduyu kontrol etmek mumkun degil. basit kurallar yuklenen uydular ayni bir kus surusu gibi kaos'tan duzen ortaya cikaracak.
  - en inanilmaz olansa bu sistemin cok kisa bir surede prototipten alpha test'e gecmesi. onumuzdeki gunlerde ilk deneme kullanicilari sisteme dahil edilecek.
  - eger firlatmalar ve operasyon sorunsuz devam ederse, spacex 2020'de ilk beta kullanicilari alacak, yani yakin cevre disinda sistemi stres testine sokacak tum dunyadan binlerce kullanici.
  - elon sunumda ilk kullanicilardan birinin hava yollari olabilecegini belirtti.
  
  akil almayacak capta gelismeler bizi bekliyor.
  
  gercek internet 2.0 sonunda geldi ve her seyi degistirecek.
• gökyüzü kirlenecek yapılmamalı diye haykıran arkadaşlar sanırım bunları uzaya gönderilen ilk uydular zannediyor.şu anda aktif olarak yörüngede 2000den fazla uydu var aktif olmayan ise çok daha fazla,hali hazırda dünyanın yörüngesi uydu çöplüğüne dönmüş durumda ve birçoğu saçma sapan gerekçelerle uzaya gönderilmiş, starlink ise belki de bugüne kadar gönderilmiş en faydalı uydular.über ve süper ülkemizde dahi yüzlerce ilçede,milyonlarca insan doğru düzgün bir internet altyapısına sahip değil o yüzden lütfen uydu duyarınızı önce tv kanalları uydularına yönlendirin.
• elon reyiz'den bazi detaylar:
  (kaynak asagidadir, ceviri bana ait ve bazi yerlerde sacmalamis olabilirim.)
  
  - ka bant antenler disinda, uydunun dizayni tamamlandi.
  - buyuk ihtimal ilk deneme basarisiz olacak ve calismayacak.
  - amacimiz internet olmayan her yere internet goturmek ve yuksek fiyat olan yerlerde alternatif olabilmek.
  - uydu interneti fikrini uygulamak zor ve deneyenler iflasin esigine geldi, zor bir surec bizi bekliyor.
  - her firlatma 60 uydu ve yaklasik 1terabit kapasiteye es deger.
  - 18.5 ton ile simdiye kadarki en agir falcon 9 yuku.
  - 6 firlatma ile operasyonel hale gelecegiz, ekstra 6 firlatma ile (toplam 12) tum dunya kapsama alaninda olacak.
  - 24 firlatma ile dunya capinda hizmet verebilecek kapasiteye ulasilacak.
  - kripton ion surucu sistemi kullaniliyor (yorunge duzeltme)
  - hedefimiz dunya iletisim aginin %3-%5 arasi yaklasik 1trilyon usd.
  - uydulari yerlestirirken tasiyici asamayi cevirip, iskambil kagidi dagitir gibi uydu dagitacagiz. yay may yok.
  - 10bin uyduya ihtiyac yok, 400 uydu ile operasyonal hale gelebiliriz.
  - starlink terminalinin boyutu kucuk/orta pizza kadar. uydu anteni gibi belirli bir yere bakmasi gerekmiyor, gokyuzunu gormesi yeterli.
  - tepki suresi icin hedef 20ms alti.
  - uydulari redmond'da uretiyoruz, 2 sene icerisinde tum operatorlerden daha fazla uydumuz olacak.
  - hedef starship'in de aktik hale gelmesiyle 12,000+ uydu. su anki halimizle (falcon9) yilda 1000-2000 uydu eklemek mumkun.
  - 1000 uydu ile kar edebilir hale gelinecek, ustu icin talep durumuna bakmak gerekecek.
  
  kaynak: https://twitter.com/emrekelly
  ek kaynak: https://www.reddit.com/…link_media_call_highlights/
• starlink'in olayı zaten her yerden aynı hızı verecek olması.
  
  adam, maille kendi mahallesinde hizmet verileceğini zannederek olayı çok yanlış anlamış.
  
  veri havadan gelecek kardeş, ister beşiktaş'ta ol istersen ardahan posof'ta.
• siz bunu baya bi yanlış anlamışsınız galiba.
  
  bu uydudan internet projesi kablo döşemenin mümkün olmadığı yerlere internet götürsün diye var; istanbul ankara ya da diğer büyük şehirlerde oturup zaten hali hazırda iyi kötü interneti olanlar daha hızlı ve ucuz internet kullansın diye değil.
  
  evin dağ başındadır, ne bi şirket kablo çekme masrafı altına girer ne 4g/5g şebeke vardır, aha starlink o ev için. afrika’da köydesindir, elinde kablo döşeyecek ya da 4-5g şebeke kuracak parası olan şirket yoktur, aha sana starlink hizmet bölgesi.
  
  herif istanbul beşiktaş’taki evine starlink istiyor. hem de mevcut kablolu internetinden daha hızlı ve ucuz olacak şekilde. akıl fikir.