had gadia

• chava alberstein yorumu ağlama tadında olan şarkı. yok öyle mızıl mızıl değil, giderek artan bir ivmeyle höngür şofurt. hani haksızlığa uğradığınızda ağladığınız gibi, elinizden birşey gelmediğinde ağladığınız gibi. tam da natalie portman'ın ağladığı gibi... sözleri hafızalarımızdan bir çocukluk tekerlemesini çekip çıkarır önce. sonra, büyüdükçe tanık olduğumuz savaşları. bitmek bilmeyenleri. o sırada şarkı da sormaktadır "ne zaman bitecek bu kısır döngü?" diye. "bugün ne değişti? bugün ben değiştim." der. şarkı. dokunur.
• türkçe'si ise şöyledir;
  
  had gadia
  
  babam almıştı onu bana
  sadece iki paraya.
  kuzucuk! ah kuzucuk!
  babam almıştı onu bana
  sadece iki paraya.
  anlatılır haggadah’ta.
  düzenbaz kedi yattı pusuya,
  zıplayıp yuttu kuzuyu bir lokmada
  sonra köpek boğdu,
  babamın aldığı kuzuyu yiyen kediyi.
  babam sadece iki paraya
  almıştı onu bana
  kuzucuk! ah kuzucuk!
  derken sopa geldi,
  vurup dövdü
  babamın aldığı,
  kuzuyu yiyen,
  kediyi boğan,
  köpeği.
  sadece iki paraya,
  almıştı onu bana
  kuzucuk! ah kuzucuk!
  gecikmeden
  ateş çıktı ve kül etti.
  babamın aldığı,
  kuzuyu yiyen,
  kediyi boğan,
  köpeği döven,
  sopayı.
  babam almıştı onu bana
  sadece iki paraya
  kuzucuk! ah kuzucuk!
  ardından su geldi
  babamın aldığı,
  kuzuyu yiyen,
  kediyi boğan,
  köpeği döven,
  sopayı yakan,
  ateşi söndürdü.
  babam almıştı o kuzuyu bana
  sadece iki paraya.
  sonra öküz geldi ve
  babamın aldığı,
  kuzuyu yiyen,
  kediyi boğan,
  köpeği döven,
  sopayı yakan,
  ateşi söndüren,
  suyu içti.
  babam almıştı onu bana
  sadece iki paraya
  kuzucuk! ah kuzucuk!
  ardından kasap çıktı ortaya
  ve babamın aldığı,
  kuzuyu yiyen,
  kediyi boğan,
  köpeği döven,
  sopayı yakan,
  ateşi söndüren,
  suyu içen,
  öküzü kesti.
  sonra ölüm meleği geldi
  babamın aldığı,
  kuzuyu yiyen,
  kediyi boğan,
  köpeği döven,
  sopayı yakan,
  ateşi söndüren,
  suyu içen,
  öküzü kesen,
  kasabın aldı canını.
  babam almıştı onu bana
  sadece iki paraya
  kuzucuk! ah kuzucuk!
  neden şarkı söylüyorsun, küçük kuzu?
  henüz bahar gelmedi buraya,
  ne de fısıh bayramı erişti.
  değiştin mi hiç?
  değiştim ben bu sene.
  ve her gece,
  her bir gece.
  sadece dört soru sormuştum sana
  ama bu gece
  başka bir soru düşündüm:
  zalimin mazlum ile,
  celladın kurban ile
  dönüp durduğu
  bu dehşet çemberi
  bunca delilik ne kadar daha sürecek böyle?
  bu yıl, benim değişen.
  eskiden uysal bir kuzuydum,
  sonra bir kaplan oldum
  ve vahşi bir kurt.
  güvercindim önceden, bir ceylandım.
  bugünse bilmiyorum ne olduğumu.
  babamız almıştı onu bize
  sadece iki paraya
  kuzucuk! ah kuzucuk!
  ve her şey yeniden başlıyor işte...
  
  free zone'un yönetmeni amos gitai filmin açılış sahnesinde başrol oyuncusu natalie portman'ın (rebecca) bu sahnesi için ; " rebecca’nın aracın camından bakındığı mekana ait hislerini anlatmak için, o’nun yüzünü bir ayna gibi kullanıyor. ne gördüğünü görmüyorsunuz, ama ne gördüğünü biliyorsunuz…" diyor.
• israil tarihinin özeti olan şarkı. şarkıda geçen baba kelimesi tanrıyı, 2 paraya alınan kuzu da israil'in şu anki bulunduğu toprakları ifade etmektedir. kuzuya saldıranlar (düzenbaz kedi, köpek, sopa, ateş, su, öküz, kasap ve ölüm meleği) ise israil'i şimdiye kadar işgal etmiş ülkeleri simgeler. bunlardan en sonuncusu olan ölüm meleğinin osmanlı olduğu söylenir. en son kısımda geçen "bu yıl, benim değişen. eskiden uysal bir kuzuydum, sonra bir kaplan oldum ve vahşi bir kurt." sözleri ise israil'in şu anki politikasını anlatmaktadır. yani şarkı, kuzuyla ifade edilen topraklarda kendilerine yapılanın aynısını bölgedeki yahudi olmayan halka yapan israil hükümetini eleştiriyor. "zalimin mazlum ile, celladın kurban ile dönüp durduğu bu dehşet çemberi bunca delilik ne kadar daha sürecek böyle? ve her şey yeniden başlıyor işte..."
• chava alberstein in soyledigi harika versiyonun sozleri su sekildedir:
  
  dazvin aba bitrei zuzei,
  chad gadya, chad gadya.
  kana avinu gdi bishnei zuzim
  veshuv matchilim mehahatchalah.
  
  bahachatul vetaraf et hag'di
  g'di katan g'di lavan.
  
  uva hakelev venashach lachatul
  shetaraf et hag'di
  she'avinu hevi.
  
  dazvin aba bitrei zuzei,
  chad gadya, chad gadya.
  
  ve'i mizeh hofi'a makel gadol
  vechavat bakelev shenavach bekol?
  hakelev shenachash et hachatul
  shetaraf et hag'di she'avinu hevi.
  
  dazvin aba bitrei zuzei,
  chad gadya, chad gadya
  
  ve'az partzah ha'esh
  vesarfah et hamakel
  shechavat bakelev hamishtolel
  shenasach lachatul
  shetaraf et hag'di
  she'avinu hevi.
  
  dazvin aba bitrei zuzei,
  chad gadya, chad gadya
  
  uva'u hamayim vechivu et ha'esh
  shesarfah et hamakel
  shechavat bakelev shenashach hachatul
  shetaraf et hag'di she'avinu hevi.
  
  dazvin aba bitrei zuzei,
  chad gadya, chad gadya
  
  uva hashor sheshatah et hamaim
  shekivu et ha'esh
  shesarfah et hamakel
  shechavat bakelev shenashach et hachatul
  shetaraf et hag'di she'avinu hevi.
  
  dazvin aba bitrei zuzei,
  chad gadya, chad gadya
  
  uva hashochet sheshachat et hashor
  sheshatah et hamaim
  shekivu et ha'esh
  shesarfah et hamakel
  shechavat bakelev shenashach et hachatul
  shetaraf et hag'di she'avinu hevi.
  
  uva mal'ach hamavet veharag et hashochet
  sheshachat et hashor
  sheshatah et hamaim
  shekivu et ha'esh
  shesarfah et hamakel
  shechavat bakelev shenashach et hachatul
  shetaraf et hag'di she'avinu hevi.
  
  dazvin aba bitrei zuzei,
  chad gadya, chad gadya
  
  vemah pit'om at sharah chad gadya -
  aviv od lo higia upesach lo ba?
  vemah hishtanah lach, ma nishtana?
  ani hishtaneti li hashanah.
  
  shebchol haleilot,
  bchol haleilot sha'alti rak arba kushiot,
  halailah hazeh yesh li od she'elah:
  "ad matai yimashech ma'agal ha'imah?"
  rodef unirdaf, makeh umukeh
  matai yigamer hateruf hazeh?
  
  mah hishtanah lach, ma nishtana?
  ani hishtaneti li hashanah.
  haiti pa'am keves ug'di shalev,
  hayom ani namer uze'ev toref
  haiti kvar yonah vehaiti tz'vi
  
  hayom eini yoda'at mi ani.
  
  dazvin aba bitrei zuzei chad gadya,
  chad gadya, chad gadya
  kana avinu gdi bishnei zuzim
  veshuv matchilim mehahatchalah.
• şarkının tükçesinden anlaşılacağı üzere duyulan bir özlemi temsil eder ve şarkının sonundaki ezan, kilise çanı ve yahudi inlemesi (natalie'nin ağlama duvarını timsalen ağlayışı) kudüs'te barışa duyulan özlemdir, türkçesi ah kuzucuk olan bu şarkıda geçenleri dilerseniz hep beraber irdeleyelim.
  
  kuzucuk : kudüste olan barış ortamıdır. tanrı tarafından dünyaya bahşedilmiş bir şeydir ve bu yüzden bedel ödemeksizin sahip olunabilinir. bir başka hususta hz. ibrahim'in kurban etmek istediği oğlu hz. ismail'i getirdiği kudüs'teki kutsallığı temsil eden cennetten indirilen kuzuyu da temsil edebilir.
  
  kedi : m.ö. 1000'li yıllarda kudüs'ü ele geçiren hz. davut ve ordularını temsil eder. yabusiler ve filistinliler'den topraklarını almış ortaya yahudi krallığının yeni başkentini çıkartmıştır. bu esnada hz. davut tarafından kudüs'e getirilen ahit sandığı yüzyıllar sürecek bir anlaşmazlığın temelini teşkil edecektir. hz. davut'un oğlu hz. süleyman bir tapınak inşa ettirmiş ve bu tapınağın gizli bir yerine bu sandığı koydu.
  
  köpek : babilliler mö 586 yılında gerçekleştirdikleri saldırı ile kudüs'ü ele geçirdiler ve tapınağı yıktılar, köpek temsili de onu göstermektedir. bu yahudilerin sürülmesi anlamına da geldi, bu esnada sandığa ne olduğu bilinmemektedir.
  
  sopa : helen ırkı mö 96 yılında kudüsü işgal etti ve yağmaladı, babiller orada yok oldu. yahudilerin dini vecibelerini yerine getirmesi yasaklanırken, zeus olympos kudüsün tanrısı ilan edildi.
  
  ateş : m.ö. 63 yılında bu kez romalılar helenlerden kudüs'ü devraldılar. yahudilerin ms. 66 yılında ayaklanmaları ile kudüs'de bulunan ve helen medeniyetine ve geçmişe ait ne var ise yakarak yok ettiler.
  
  su : hz.isa'yı ve isa'dan sonra kudüs'e hristiyanlığı getiren büyük konstantindir. m.s. 313^te gerçekleşen bu olay ve kutsal isa haçının bulunması ile biraz olsun kudüse huzur geldi.
  
  öküz : sassani imparatoru 2. hüsrev 614 yılında kudüsü ele geçirdi ve yahudilere ibadet özgürlüğü verdi.
  
  kasap : hz. ömer döneminde kudüs islam topraklarına katıldı. ancak kudüste huzur çok da uzun sürmedi. böylece üç büyük dinin merkezi haline gelen kudüs, daha sonra çok defa el değiştirecekti.
  
  ölüm meleği :kudüs'te bir daha huzur olmayacağı anlamını taşıyor. kalan tüm savaşların , 661 - 750 arasında emeviler, daha sonra haçlı seferleri, osmanlı egemenliği, israil devleti ve filistin arasındaki anlaşmazlıklar.
• bunu tekerleme olarak bize okulda öğretmişlerdi ve müzik öğretmeni hikayesini bu başlıkta yazanlardan daha farklı açıklamıştı. tekerleme halini göremedim ama youtube had gadia şarkısıyla dolup taşıyor. tanrı, mısırlılara bela gönderirken on belanın sonuncusu olarak makat behorotu yolluyor; kapı eşiğinde işaret bulunmayan evlerdeki ilkdoğan çocuk ve hayvanların ölümü. bu beladan korunabilsinler diye israillilerin kapı eşiklerini kuzu kanıyla işaretlemelerini istiyor. belalarla başlayan tüm bu olaylar da, pesah olarak bilinen bayramın doğuşuna sebep oluyor. tekerlemede bahsedilen iki levanime alınan kuzu da işte bu kuzu. babanın, iki levanime çocuğu için aldığı kuzu.
• şarkının sözlerini hiç akla getirmeden - ki gelmiyor hakkaten de- dinleyeceksiniz, karşınızda natalie portman ağlayacak siz ağlayacaksınız natalie ağlayacak siz ağlayacaksınız. bu ne içli bir müziktir, kelimeler nasıl bir ahenkle akar gider, natalie ne kadar güzel, ne kadar içli ağlar öyle....
  
  http://www.youtube.com/…cs8dba&mode=related&search=
  
  zaten içiniz dolu doluysa izlemeyin. ağlatıyor allahsız.
• chava alberstein tarafından ibranice seslendirilen ve ne kadar filistin'li çocukların tekerlemesi olduğu düşünülse de aslında musevilerin mısır'dan çıkışını anlatan tekerleme tadında bir parçadır. parçanın başında "anlatılır haggadah'ta"(bkz: haggadah) diyerek bunu belli eder.
• pesah sederi'nin sonunda, haggadah'nın bir parçası olarak da yer alır. basit olarak tanrı'nın yahudilere vaad ettiği topraklarının tarihsel bir hikayesidir. çocuklar için yapılmış olan pesah kitabında, ''bir küçük keçi'' olarak geçer.
  
  hatta hatırladığım kadarıyla bu kitapta hikaye şu şekilde anlatılıyordu;
  
  babam bana iki levanim'e bir küçük keçi aldı.
  sonra kedi geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yedi.
  sonra köpek geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısırdı.
  sonra sopa geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısıran köpeği dövdü.
  sonra ateş geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısıran köpeği döven sopayı yaktı.
  sonra su geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısıran köpeği döven sopayı yakan ateşi söndürdü.
  sonra öküz geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısıran köpeği döven sopayı yakan ateşi söndüren suyu içti.
  sonra kasap geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısıran köpeği döven sopayı yakan ateşi söndüren suyu içen öküzü kesti.
  sonra ölüm meleği geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısıran köpeği döven sopayı yakan ateşi söndüren suyu içen öküzü kesen kasabı öldürdü.
  sonra kutsal ruh(tanrı) geldi ve babamın bana iki levanim'e aldığı keçiyi yiyen kediyi ısıran köpeği döven sopayı yakan ateşi söndüren suyu içen öküzü kesen kasabı öldüren ölüm meleğini cezalandırdı.
  
  ladino da ise ismi ''un cavritico'' olarak geçer. ladino versiyonu için:
  
  http://www.youtube.com/watch?v=orhndewdp40
  
  edit: hafıza hatası, uyarı için dontgetanybigideas'a teşekkür.
• free zone adlı eserin tek güzel yanı. zaten fragmanda o müziği duyup nasıl hevesle izlemiştim filmi.