fa cup

• ingiltere'nin türkiye kupasi.
• bu kupada rovans karsilasmalari yari finale kadar sadece beraberlik durumunda yapildigindan dolayi bugun tsi 21.45 te yapilacak 14 rovans macinin ilk maclarinin berabere bitmesi cok ilginctir. midir?
• the football association challenge cup ya da bilinen adıyla fa cup, ingiltere'nin kupası. bu organizasyon dünyadaki en eski futbol turnuvası. ingiltere futbol birliği (the football association) tarafından düzenlenir. futbol birliğinin kuruluş tarihi 1863.
  
  bu turnuva aynı zamanda dünyanın en çok katılımcı kulüp gösteren turnuvası. bunun sebebi ingiltere'de çok fazla lig ve çok fazla kulüp olmasından dolayı. 2011 - 2012 sezonunda 763 kulüple rekor kırmışlardır. fa cup'a katılımcı kulüpleri anlayabilmek için ilk önce ingiltere lig sistemini anlamak gerekiyor.
  
  ----- ingiltere lig sistemi -----
  
  ingiltere'de en üst düzey 4 lig var. bununla ilgili yazdığım yazı (bkz: premier league/@bruderdeniz). bu ligler premier league, efl championship, efl league one, efl league two. bu ligler profesyonel lig olarak geçiyor ve ingiltere'nin piramit sisteminde bu liglerin sırası level 1-4 arası.
  
  premier league - 20 takım, 3 küme düşme
  efl championship - 24 takım, 3 küme çıkma/düşme
  efl league one - 24 takım, 3 küme çıkma, 4 küme düşme
  efl league two - 24 takım, 4 küme çıkma, 2 küme düşme
  
  bu liglerden sonra yarı profesyonel ligler başlıyor. bu level 5'den level 11'e toplamda 7 seviye var. level 5'te ulusal lig var.
  
  national league^* - 24 takım 2 küme çıkma, 4 küme düşme
  
  buraya kadar zaten ingiltere liginde ciddi bir rekabet varken level 6'dan itibaren seviyede dallara ayrılıyor.
  
  level 6'da national league north ve national league south olarak iki ayrı lig var. bunları kuzey ve güney ligleri olarak düşünebiliriz. burada 44 takım var.
  
  level 7'de bu kuzey tarafında 2 ayrı lig ve güney tarafında 2 ayrı lig olmak üzere toplamda 4 lig var ve 88 takım var.
  
  level 8'de toplam 6 farklı lig ve 120 takım var.
  
  level 9'da kuzey tarafında 7 lig 139 takım, güney tarafında 7 lig ve 142 takım var.
  
  level 10'da kuzey tarafında 10 lig 191 takım, güney tarafında 10 lig ve 193 takım var.
  
  bu sayılanlar level 1-10 arası fa cup'a katılabilecek kulüplerin lig seviyeleri. (level 7'den sonra ben kuzey ve güney diye ayırdım ama orada kuzey/güney ayrımı yok sadece ağacın dalları gibi nasıl sistematik dağıldını göstermek için.) merak edenler için
  
  bu level 10'a kadar katılımcı sayısı toplamda 1033 oluyor lakin her takım katılmayabiliyor veya gerekli şartları sağlamamış olabiliyor.
  
  ----- ingiltere lig sistemi -----
  
  tabii ki bunların yanında her takım 1. turdan başlayıp şampiyonluğa doğru gitmiyor. lig seviyelerine(level) göre turnuvaya katılan kulüplerin turnuvaya katılım turları değişiyor.
  
  ----- fa cup turları -----
  
  ön eleme turları
  
  ekstra ön eleme turu : level 10 ve level 9 kulüpleri - 184 maç
  ön eleme turu : level 8 kulüpleri - 160 maç
  1. tur : level 7 kulüpleri - 116 maç
  2. tur : level 6 kulüpleri - 80 maç
  3. tur : - 40 maç
  4. tur : level 5 kulüpleri - 32 maç
  
  eleme turları
  
  1. tur : level 4 ve level 3 kulüpleri - 40 maç
  2. tur : - 20 maç
  3. tur : level 2 ve level 1 kulüpleri - 32 maç
  4. tur : - 16 maç
  5. tur : - 8 maç
  çeyrek final : - 4 maç
  yarı final : - 2 maç
  final : - 1 maç
  
  ----- fa cup turları -----
  
  görüldüğü gibi level 10 seviyesindeki bir takım şampiyon olabilmesi için en az 14 maç yapıp kazanması gerekiyor. 14 maç diyorum çünkü fa cup maçları tek maç üzerinden oynanıyor ve takımlar birbirlerini yenemedikleri durumlarda(beraberlik) bu sefer rakip takımın sahasında bir maç daha oynanıyor. orada da normal süre sonunda takımlar birbirini yenemezlerse uzatmalara gidiliyor. eğer orada da eşitlik bozulmazsa penaltı atışları sonucunda kazanan taraf belli oluyor.
  
  1871 - 1872 'den beri oynanan fa cup 1. dünya savaşı sebebiyle 1915 - 1919 arası 4 sezon ve 2. dünya savaşı sebebiyle 1939 - 1945 arasında 6 sezon oynanmadı. 149 senelik organizasyon toplamda 10 sene oynanmadı ve premier league'den^* 17 sene daha eski.
  
  ----- ilginç bilgiler -----
  
  cardiff city kupayı kazanan^* tek galler takımı. aynı zamanda cardiff city 2007- 08 sezonunda championship'te oynarken finale çıktı. bu aynı zamanda en üst seviye premier league(veya eskiden 1.lig) dışında finale çıkan son takım.
  
  1902 - 03'den(bury 6-0 derby county) sonra finalde en farklı galibiyet geçen sene (2018-2019) manchester city - watford maçında 6-0 ile geldi. en gollü final ise 1889-90 senesi blackburn rovers'ın 6-1 ile sheffield wednesday^**geçtiği maç. 5-0 ile biten final maçı yok.
  
  eski şampiyonlardan^* wimbledon fc'nin adı 2004-05 sezonunda milton keynes dons olarak değişti. takım şu an league one-two arasında gidip geliyor.
  
  şampiyon takımların bir çoğu premier league ve championship'te şu an mücadele ediyor. çok az bir kısmı league one ve league two'da (3. ve 4. ligler) mücadele ediyor. 1893-94 şampiyonu notts county şu an national league'de(5.lig) mücadele ediyor. 1882-83 şampiyonu blackburn olympic 1889'da kapandı. 1877-78 ve 1881-82 şampiyonu old etonians ise amatör ligde, 1880-81 şampiyonu old carthusians amatör ligde 1879-80 şampiyonu clapham rovers kapandı. ilk iki senenin( 1871-72 ve 1872-73) ve 1875-76, 1876-77 1877-78 senelerinin şampiyonu wanderers 1887'de kapanmıştı. 2009'da kulüp yeniden kuruldu. şu an amatör ligde oynuyor. 1874-75 şampiyonu royal engineers 1888'de army football association'a katılıyor. oxford university 1873-74'de şampiyon oluyor. şu an üniversitenin takımı üniversiteler arası futbol liginde mücadele ediyor.
  
  ----- giant killers -----
  
  böyle çok sayıda kulübün ve çok sayıda turun olduğu turnuvalarda büyük takımları yenin amatör takımlar nadirende olsa çıkıyor. bir ingilizin seyredebileceği çok maç varken böyle sürpriz takımların çıkmasıyla bu takımlara sempati duyuluyor.
  
  1945 yılından sonraki yarı profesyonel ve amator kulüplerin 5. tura kadar gelişlerinin olduğu sayılı liste.
  
  2016-2017 sezonunda national league'de oynayan (5.lig) lincoln city ( yeşil formalılar) bir mucizeyi gerçekleştirerek 3. turda championship takımı ipswich town'ı deplasmanda 2-2 kalmalarına rağmen tekrar maçında evlerinde 1-0 yenerek 4. tura çıkıyorlar. 4. turda o sene championship'te mücadele edip 2. likle o sene premier league'e çıkacak brighton & hove albion ile karşılaşıyorlar ve evlerinde 3-1 yeniyorlar. 5. turda premier league takımı (arada 4 lig var) burnley ile karşılaşıyorlar. bir mucizeyi gerçekleştirerek deplasmanda 1-0 yeniyorlar. o maçın özeti. çeyrek finalde arsenal ile karşılaşıp 5-0 kaybediyorlar.
  
  1971-72 senesi fa cup 3. turunda 1.lig takımı newcastle united evinde hereford united'ı ağırlıyor (level7-8) ve maç 2-2 bitiyor. tekrar maçında 82' dakikada newcastle 1-0 öne geçiyor. 85'de hereford united durumu 1-1 yapıp uzatmalarda 2. golü de bularak maçı 2-1 kazanıyor ve fa cup tarihine "en iyi fa cup eşitliği" olarak geçiyor. maçın özeti.
  
  1991-92 senesinde o zamanın 4. ligindeki wrexham ile 1. ligdeki arsenal ile karşılaşıyor. wrexham o sene küme düşecek lakin premier league kurulduğu ve lig formatı değiştiği için kümede kalıyor. arsenal aynı zamanda 91 senesi lig şampiyonu ve lig şampiyonu sıfatıyla bu maça çıkıyor. maç 2-1 wrexton galibiyetiyle bitiyor. maçın özeti.
• kupanın orijinali 1895 senesinde aston villa kupayı kazandıktan birkaç ay sonra birmingham'da kupanın halka gösterildiği bir ayakkabı mağazısından çalınmış ve bir daha bulunamamıştır.
  olaydan 63 sene sonra 83'lük bir ihtiyar, kendisinin kupayı çalan kişi olduğunu söyleyip kupanın sahte bozuk para üretme maksadıyla eritildiğini açıklamıştır.
  federasyon böyle bir olaydan ötürü, kupayı çaldıran aston villa yönetimini 25 £ para cezasına çarptırmış.
• fa cup magazine adında muhteşem bir tanıtım programına sahip kupa. programda eski kupalardan özel maçları görüntüleri eşliğinde hatırlayabiliyorken, mevcut eşleşmeler içinde de en ilginçlerine ışık tutup, maçla ilgili ilginç hikayeleri kovalayabiliyor. ayrıca program sonunda da kupada mücadele edecek isimlerden birkaçıyla fa cup genel kültür quizi de mevcut. örneğin sadece bu programdan quizi ile birlikte öğrendiklerim:
  
  -3. turda gillingham'ın rakibi stoke city'nin menajeri tony pulis'in eski bir gillingham'lı olduğu.
  -gillingham'lı curtis weston'un, daha önce milwall formasıyla bir fa cup finalinde forma giymiş en genç oyuncu olduğu
  -manchester united efsanesi norman whiteside'ın 18 yaşındayken bir fa cup finalinde gol atan en genç oyuncu olduğu
  -sir alex ferguson'un manchester united başında kazandığı ilk kupanın fa cup olduğu. toplamda 5 fa cup kazandığı.
  -queens park rangers'ın 10 yıldır fa cup'ta maç kazanamadığı.
  -1989 yılında bir lig dışı takım olan sutton united'ın, en üst lig temsilcisi coventry city'i elemesinden beri henüz bir lig dışı takımın en üst lig takımı elemesinin mümkün olmadığı. (bkz: 7 ocak 2012 everton tamworth maçı).
  -bir diğer lig dışı takım olan hereford'un 1972'deki newcastle united zaferinin hala konuşulduğu.
  
  sonuç: bir ülkenin ulusal futbol kupasına marka değer katan bir şey varsa, o da böyle programlara sahip olmasıdır. evet, şimdi kalkıp bizim ziraat türkiye kupasına "ziraat türkiye kupası magazin" adlı program yapsak pek izleyici çekmeyecektir. zira kupayı izlenmeye değer kılan hususları belirlemede önceliklerimiz çok farklı ve çok yanlış. bir kupa mücadelesine değer katan, o kupada meydana gelen sürprizlerdir. küçük takımların büyük takımları eleme ihtimalidir. bugün formalite icabı devam ettirilse de türkiye kupası'na dair hatırlanacak en güzel anlar pendikspor'un fenerbahçe galibiyeti veya erzurumspor'un o buz gibi sahadaki galatasaray zaferidir. galatasaray ile fenerbahçe arasında oynanan çeyrek final eşleşmeleri bile kupanın marka değerine, konuşulmasına, küçük dimağlarda büyük sevinçler yaratmasına daha az katkı vermiştir. bu hafta sonu fa cup'ta üçüncü tur maçları var ve bu maçlardan biri de manchester united ile manchester city arasında. ancak gel gelelim bu fa cup magazine programının bu maça dair ayırdığı zaman, everton-tamworth eşleşmesine ayırdığı zamanla aynı. hem de o eşleşmeyi tamworth gözünden, gillingham-stoke city eşleşmesini de gillingham tarafından izleyiciye sunarak.
  
  şimdi hafta sonu oynanacak fa cup 3. tur maçlarını merakla bekliyorum. geçen sene konferans ligindeyken dördüncü turu görebilmiş crawley town'ın aynı başarıyı bir kez daha tekrarlayıp tekrarlayamayacağını merakla bekliyorum. tamworth'ün sutton united '89vari bir mucizeye imza atabilmesinin heyecanını yaşıyorum. üç ön eleme oynayıp, kupada da iki tur geçmiş salisbury city'nin, kupayı dört kez kazanmış sheffield united karşısında maça çıkmasının bile ne denli heyecan verici olduğunu düşünüyorum. ön eleme turlarında bizim köy stadları gibi yerlerde oynanan maçlarda bile seyirci adedinin tutulduğunu görüyorum. sahi, bizim ultra süper lig'de maça giden seyirci sayısı ile ilgili bilgiye ulaşabileceğimiz bir kaynak var mı?
  
  normalde ingiltere'de prömiyer ligi ve onun ortaya çıkış biçimini, getirdiklerini hiç sevmem ve doğru bulmam. futbolun beşiği denilen yerin, endüstriyel futbola da yardım ve yataklığı olabilecek en acımasız şekilde gerçekleştirdiği o ligi izlemem bile. hatta geçenlerde prömiyer lig kupasının sezon başında uzak doğu-asya turuna çıktığını görünce az küfür etmemiştim. ama fa cup başka. fa cup 1871 yılından beri oynanan ve süregelen dünyanın en eski futbol organizasyonu. içinde sayısız hikayeler barındırıyor ve bu hikayeler kupaya dair adeta bir kültür oluşturmuş durumda. "kariyerim bitmeden bir de fa cup kazanmayı istiyorum. bunu her gün düşünüyorum" diyen rio ferdinand aslında çok şeyi anlatıyor. düşünsenize, dünyanın başka herhangi bir ülkesinde sezona o yıl kupa zaferi hayaliyle giren kaç çalıştırıcı-oyuncu var? sadece şampiyon olması değil, bir rakip elemesinin bile son derece haber değeri taşıyor fa cup'ta. şahsi görüşüm fa cup'ı kazanan takıma ingiltere adına şampiyonlar ligi'nde mücadele etmek adına bir bilet tahsis edilmesi. bu kupayı kazanan takımın başarısı, prömiyer ligi dördüncü bitiren takımın elde ettiğinde çok daha üst düzeyde. fa cup için son söz, magazin programının da kapanış sözünden gelsin:
  
  "dünyanın en özel spor haftasonlarından biri. mütevazı kulüpler güçlüler karşısında yine sürpriz arayacak."
  
  zayıf olanın yüzünün güleceği bir hafta sonu izlemek temennisiyle.
  
  (bkz: işte fa cup bu)
• çok ilginç maçlar çıkmaktadır. bu ne lan böyle ??
• 1923 yılına kadar maçlar biletsiz olarak izlenebiliyormuş.
  
  lakin 1923'teki bolton-west ham united maçı öncesi 200 bin kişi sahaya dalıp wembley'in amına koyunca maçlar biletli olmuş. maç da ancak bir saat kadar sonra başlayabilmiş olaylar nedeniyle. maçı da 2-0 bolton almış bu arada.
  
  bir de kupaya ilk kez kazanının renginde bant bağlanması tottenham hotspur'la başlamış. yine tottenham bu kupayı en alt ligden gelip şimdinin premier league takımlarıyla kapışarak kazanan ilk takımmış.
  
  sürprizlerle dolu olduğundan en büyük sürprizi yapanlara da ödül verilir. bu gelenek de hereford'un newcastle'a 1972'de çaktığı maçtan sonra gelmiştir. hatta ödülün adı da o maçı kazandıran golü atan futbolcudan gelmektedir.
  
  fifa oynarken ilk bu kupayı denerim misal, heyecanından dolayı.
• en önemli turu 3. turdur. çünkü premier lig ekipleri bu turda katılır ve giant killing veya cupset denilen olaylar bu turda yaşanır. 2010-2011 sezonunda da çok özel maçlar yaşanacaktır. ntv spor'dan verilecek maçlar ile birlikte bbc world service radyo'da sportsworld programı bugüne özel bir akış hazırlamıştır.
  
  ayrıca bbc yazılı canlı anlatım servisi de bu güne özel hazırlıklar yapmıştır. http://news.bbc.co.uk/…ort2/hi/football/9349300.stm
• (bkz: fuck up)
• enteresan bir eleme sistemi olan, dünyanın en eski futbol organizasyonu.
  
  yarıfinale kadar olan bütün turlarda tek maç üzerinden oynanan fakat beraberlik durumunda turu geçenin rakip takımın sahasında oynanan 2. maçta^* belli olduğu kupa. genelde de bu turlarda maçlar berabere bitmeye meyilli olur. sebebi 2. maçtan da yüklü bir hasılat almak. malum ingiltere'de gazozuna maç da olsa stadlar doluyor. fakat normal elemeli maçlardan farklı olarak rakip sahada atılan goller avantaj getirmemektedir. $öyle ki;
  
  ilk maç
  manchester united 2 - 2 liverpool
  
  ikinci maç
  liverpool 1 - 1 manchester united
  
  bu durumda normalde liverpool'un deplasmanda fazla gol attığı için turu geçmesi gerekirken bu kupada böyle bir $ey olmamakta. maç uzatmaya gitmektedir.
  
  yarıfinalden itibaren ise beraberlik durumunda tur 2. maça ta$ınmamakta. finale kalanı uzatmalar, o da olmadı penaltılar belirliyor. finalde de yarıfinalle aynı sistem uygulanmaktadır.