ceci n'est pas une pipe

• original ismi la trahison des images (the treachery of images - imgelerin ihaneti/sahteligi) olan 1928 yili, magritte'nin ve surrealist sanat'in en onemli sayilabilecek eserinde gecen soz. bana gore bu eser sanat^*, mantik^* ve sunum^* alanindaki koklesmis fikirleri zorladigindan conceptual art (kavramsal sanat)'in ilk orneklerinden biri bile sayilabilir. -ayrica yazi ve imge kombinasyonunun sanatta kullanilmasina guzel bir ornek teskil eder.
  
  ilk bakisda bir tutun reklami izlenimi veren gercekci bir sekilde yapilmis bir pipo resmi ile bu resmin yarattigi izlenimle ters dusen "bu bir pipo degildir" yazisi, imge ve mana arasindaki cizgiyi sorgular. bunun uzerine resme gosterilen "tabii ki bu bir pipo degil, bu bir pipo resmidir" tepkisi, eser hakkinda bir kitap yazmis olan foucault'ya gore yeterli degildir. kendisi resimle celiski yaratan yazi ile o yazinin ortaya koydugu mananin nasil yorumlandigi uzerine de egilir.
  
  her ne kadar ilk anda resimdeki "bu bir pipo degildir" cumlesi resmin ifade ettigi goruntu ile bir celiski yaratsa da, ayni zamanda bu resmedilisi kuvvetlendirmektedir: gercektende bu bir pipo degildir, o bir pipo resmidir!. fakat foucault daha derine iner bu incelemede. o yazinin kendisi (bu bir pipo degildir)'de bir pipo degildir!! yani bir adim daha derine inip "pipo" kelimesinin de pipo olmadigini vurgular !!! ( o kadar onemli ki 3 unlemle kurtardik). hatta cumlede ki "bu" kelimesi de pipo degildir (hmm, cok uctum galiba). durum boyleyken "peki bu resimde ne resmedilmistir?" diye sormamiz lazim kendimize (yani yazar, pardon ressam burada ne demek istemistir). foucault'ya gore magritte'in yaptigi titiz pipo tasviri pipo'yu temsil etmekten cok uzaktir.
  
  pipo, bizim belirli bir takim nesneleri tanimlamak acisiyla o nesnelere ^* verdigimiz bir isimdir. bu acidan bakinca "bu bir pipo degildir" cumlesinden 3 sonuc cikmaktadir:
  1) bu resmin kendisi bizim pipo diye tanimladigimiz nesneyi tanimlamaz.
  2) bu cumlenin kendisi (bu bir pipo degildir) pipoyu tanimlamaz.
  3) bu, imge ile o imgenin yarattigi kombinasyon, yazilmis pipo ve resmedilmis yazi pipo dedigimiz nesneyi tanimlamaz.
  
  bu acidan magritte'in bu onemli eseri gorsel tanimlamalar ile dil sisteminin birbirini nasil iptal ettigine guzel bir ornek teskil eder. kelimeler ve resimler nesnelerin dissal tanimlamalaridir. bir nesne ile o nesnenin resmi arasinda kuvvetli bir bag vardir. o resmin yapisi, tasvir ettigi nesnenin gercek yapisiyla birebir bir benzeyis gosterir. fakat bir nesne ile o nesnenin dilsel tanimlamasi arasindaki iliski daha keyfi, nedensiz ve rastlantisaldir. bir pipo resmi ile gercek bir pipo arasinda kiyaslanabilen ^* bir bag varken, "pipo" kelimesi ve gercek bir pipo arasinda bir bag yoktur.
  
  gercekci yapilmis resimlerdeki tasvir "benzerlik"^* demektir. gene foucault'ya gore magritte'in eserinde bu benzerlik ve soylem cozulmus, kirilmistir, buna karsi olarak "similitude" kavramini getirir (similitude'un sozluk tanimi da benzesme, aynilik gibi bir sey. kim neye benziyor belli degil!). eger biri "bu cok gercekci bir resim" dedigi zaman, ontolojik olarak ustunluk ikinci de yani "gerceklik" 'tedir. fakat "aynilik"'ta bu kastedilen nesne yok olmustur; nesneler ile onlarin imgeleri, hemen hemen biri digeri gibi olsa da hangisinin ustunluk sagladigina yer birakmaz ve geri kalanlara ornek teskil etmez. gene foucault buyurur ki "pipo imge'si bir simulacrumdur. bu bir pipo degildir, bir pipoyu taklit eden bir yazi, ve bir pipo resmini taklit eden bir pipo resmidir" (gibi bir sey!..) bu benzerligin yok edilmesi, hicbir seyi temsil etmek ve bunu dogrulamak, izleyicinin bilincindeki kritik bir noktadir ona gore.
  
  o kadar yazdik hic bir sey demedik yani...