britanya

• (buyuk britanya, irlanda'yi kapsamadigi icin, hepsini birlikte britanya basligi altinda incelemek daha mantiklidir)
  
  adanin ve ulkenin (ingiltere) tarihcesi, adaya birbiri ardina gelen farkli irklar ve kulturlere gore rahatlikla ayrilabilir.
  
  kabilelerin britanya adalarina gocleri, roma imparatorlugu donemlerinde hiz kazanmis olsa da, bunun oncesine kadar dayanir. adaya ilk ayak basanlar, avrupa kitasi'ndan gelen keltler olur. tarihciler, kesin bir tarih vermekten korksalar bile, m.o. 1500-2000 yillari, keltlerin adalara gelis tarihleri olarak gosterilir.
  
  gotlar, vandallar, saksonlar ve benzer alman kabileleri tarafindan daha da batiya itilmeye baslanan keltler'in izlerini, avrupa'nin (iber yarimadasi'ndan sonra) en bati ucu olan galya'da gorebiliriz. gunumuzde bu kelt toplumlarinin izleri, adalarin ustunde yalnizca iskocya ve irlanda'da gorulse bile, ingiltere'nin galler bolgesinde de hala bu toplulugun izlerini gormek mumkundur.
  
  roma imparatorlugu'na dehset salan kelt kabileleri (brennus onderligindeki kabile), ingiltere yolunu tutmus olan kelt kabileleri ile ayni olmayabilir -ki tarihciler bu konuda da kararsizdirlar-, ancak ada keltlerinin siveleri, latince'nin cok eski bir versiyonuna cok benzemekte, roma'ya korku salan keltlerin konustuklari siveye de kucumsenemeyecek kadar buyuk yakinliklar gostermektedir.
  
  roma imparatorlugu'nun adalari m.o. 54 yilinda ele gecirmesi ile, keltler ve latinler burun buruna gelirler. uzun sure kelt ve romali insanlar, birbirlerinden duvarlar, surlar ve kaleler ile izole edilmis ortamlarda yasarlar. yani, romalilar kendi aralarinda, sanki italya'daymis gibi yasarlarken, keltler, romalilar'in "yonetimi" altinda olduklari halde, hicbir sekilde romali'nin etine sutune karismamislardir. ancak bir sure sonra keltler, romalilar'a karsi isyan etmeye baslarlar. romali generaller, kuzeyden gelen pict (bunlar da bir cesit kelt kokenli kabiledir) ve iskoc akinlarina karsi koymakta zorlanmaya baslayinca, 5. yuzyil'da artik adaya, keltlere karsi savasabilecek kabiliyette diger kabilelerden parali askerler (lejyonerler) getirmeye baslarlar.
  
  iste bu donemlerde gelen lejyonerler arasinda dikkati en cok cekenler, gunumuzde danimarka'da bulunan jutlar, kuzey almanya'da bulunan anglo ve saksonlar ve buna benzer irili ufakli birkac tane daha alman kabileleri'nden gelen askerlerdir.
  
  daha fazla isyanlara dayanamayan roma imparatorlugu, ozellikle de ikiye bolunme yillarina yaklastikca gucunu kaybettiginden, britanya adalarini birakma karari alir. boylece adayi terkeden roma, gerisinde bir suru issiz kalmis anglo, sakson, jut ve hatta franklardan olusan parali askerler birakir. iste bu parali askerler, onceleri issiz kaldiklarindan ana karaya giderler, ancak daha sonra aileleri, tanidiklari ve digerleri ile, birer yerlesimci olarak adaya geri donerler.
  
  bu yeni gelen akinlar -ki hakikaten akin akin gelmislerdir adaya-, keltleri yerlerinden yurtlarindan yine ederler. ancak bir cogu da bu sefer keltler ile karisir ve onlarlan birlikte yasamaya baslar. zira pagan dinlerine mensup insanlardir bunlar halen daha, hristiyanlik ile tanismamislardir, bu nedenle rahatlikla kaynasabilirler. boylece bir suru krallik kurup, topraklari paylasirlar. hatta aralarinda, bu toprak paylasimi sirasinda bircok savaslar cikar.
  
  500-900 yillari arasinda ise, hristiyanlik ile henuz tanismamis olan viking halki, bircok defalar britanya adalarina seferler duzenlerler. hatta, tipki avrupa kiyilarinda oldugu gibi, burada da birkac ufak yerlesim birimi kuracaklardir (normandiya, aslinda ismini, oraya yogun olarak yerlesen viking halkindan alir, mesela). ancak kiyi boyunca kurduklari yerlesim birimleri, kendilerinin sayisinin artmasina neden oldugu icin, kralliklar icinde hak sahibi olmalarina sebebiyet vermeye baslar.
  
  viking saldirilarinin artmasi nedeniyle, vikinglerin ingiliz kanali'ndan gecmeleri yasaklansa bile, vikingler buna pek aldirmazlar ve 1066 yilindaki viking (norman) fetihlerinde kendilerini gosterirler.
  
  vikingler, bircok kiyi sehrini ve koyunu yagmalayacak, tas ustunde tas birakmayacaklardir. agir suvari taktiklerini iyi gelistirememis olan ve fransiz suvari sistemlerini halen daha ulkesine getirememis olan anglo sakson yerliler, vikinglere karsi cok savunmasiz kalacaklardir.
  
  bu buyuk yikimin ardindan ingiltere, bir baska alman kabilesi olan frank (fransiz) kabilelerinin siyasi egemenligi altina girecektir (unutmamak gerekir ki, keltleri birer alman kabilesi olarak gostermek icin yeterli delil -gerek dil, gerek koken olsun- halen daha yoktur). iste bu egemenlik ile, ingiliz adalarina feodalizm gelecektir.
  
  tarih boyunca britanya adalarina yerlesmis olan halklardan hicbiri bir daha ayrilmamistir (cogu romali disinda). keltler, romalilarin kulturunden esintiler almislardir. romalilar'dan adada kalanlar, keltler ile kaynasmislardir. romalilar'in asker olarak getirdigi anglo, sakson, jut ve franklar, daha sonra yerlesimci olarak burada kalmislardir. daha sonralari gelen norman akinlari ile, iskandinav kulturu adaya tasinmis, yine anglo ve saksonlari etkilemistir.
  
  gunumuzde, bir ingiliz dedigimizde aklimiza soyle bir karisim gelmelidir:
  
  anglo (%35)
  sakson (%35)
  iskandinav (%15)
  jut (%5)
  frank (%5)
  diger (keltler, romalilar ve diger alman kabileleri %5)
  
  gunumuzde, bir iskoc dedigimizde aklimiza soyle bir karisim gelmelidir:
  
  kelt (%70)
  ingiliz (%20)
  iskandinav (%10)
  
  gunumuzde, bir irlandali dedigimizde aklimiza soyle bir karisim gelmelidir:
  
  kelt (%80)
  ingiliz (%20)