fuat uzkınay

• "1888 yılında istanbul'da doğdu. istanbul lisesi'nde idarecilik yaparken, öğrencilere filmler gösterdi, sinemayı tanıtan, öğreten dersler verdi. şehzadebaşı'nda, 19 mart 1914'te milli sinema adı ile (daha sonra ali efendi sineması) ilk türk sinema salonunun açılmasına emeği geçti.
  
  sigmund weinberg'den sinema oynatıcısının kullanılmasını öğrendi. askerliğini yaparken 14 kasım 1914 cumartesi günü ayastefanos'taki rus abidesi'nin yıkılışını görüntüleyerek, filmi çeken ilk türk oldu. 1915'de merkez ordu sinema dairesi (mosd) kurulunca önce yönetici yardımcılığına sonra da yöneticiliğe atandı. almanya'da filmcilik konusunda eğitim gördü.
  
  ilk konulu film olan himmet ağa'nın izdivacı'nı büyük zorluklarla bitirebildi. ordudan 1954'te emekli olan fuat uzkınay, 29 mart 1956'da istanbul'da öldü. ankara'da bulunan kara kuvvetleri foto film merkezi'nin bir stüdyosuna hizmetlerinden dolayı "fuat uzkınay stüdyosu" adı verilmiştir."
  
  filmleri:
  1. zafer yollarında (1922)
  2. himmet ağa'nın izdivacı (1918)
  3. leblebici horhor ağa (1916)
  4. çanakkale muharebeleri (1916)
  5. esir ingiliz generali (1916)
  6. `anafartalar muharebesi'nde itilaf ordularının püskürtülmesi` (1915)
  7. ayastefanos'taki rus abidesinin yıkılışı (1914)
  
  kameraman olarak:
  1. mürebbiye (1916)
  2. binnaz (1919)
  3. boğaziçi esrarı ve nur baba (1922)
  
  "almanların oldubittisi ile rusya kıyılarını bombalayarak birinci dünya savaşı'na katılan osmanlı devleti, önce cihad ilan etti. ardından halkı savaşa ısındırmak için dönemin en ileri kamuoyu oluşturma şekli olan propaganda filmleri çektirmeye karar verdi. bu yüzden rus abidesi'nin patlatılmasını filme almak ve bunu halka göstermek kararı aldı. çünkü bu abide, 1876-77 türk-rus savaşı (93 harbi) sonunda o günkü adı ayastefanos olan yeşilköy'e kadar gelen rus ordularının zaferi anısına diktirilmişti. halk üzerinde çok acı hatıralar uyandırdığı gibi devletin sırtında onur kırıcı bir kambur gibi duruyordu.
  
  ayastefanos'taki rus abidesinin hedmi*
  
  14 kasım 1914 cumartesi günü yıkılan anıt buydu. bu olayın sinema tarihimiz yönünden büyük önemi vardır, çünkü bu anıt yıkılırken ilk kez bir türk sinemacısı, alıcısını çalıştırarak ilk türk filmini çevirmişti........
  
  ayastefanos'taki anıtın yıkılması kararlaştırıldığında bu iş önce bir avusturya yapımevi olan "sacha"ya verildi. 2 ağustos 1914 günü genel seferberlik ilanı sırasında yedek subay olarak silahaltına alınan uzkınay, bu işle görevlendirildi. uzkınay alıcısını anıtın önüne yerleştirdi ve ilk türk filmi olan 150 m. uzunluğundaki filmi çevirdi. **
  
  ne var ki, bu film günümüze ulaşamamıştır. merkez ordu sinema dairesi'nde bulunan filmin, birkaç kez komutanlara gösterildiği, bu dairenin ankara'ya taşınması sırasında (1941), arşivdeki başka filmlerin üstüne sarıldığı bilinmektedir." ***
  
  * hedm: yıkma, harap etme.
  ** nijat özön, sinema uygulayımı sanat tarihi, hil yayın, 1985, s: 338.
  *** rekin teksoy'un sinema tarihi, oğlak yayıncılık, 2005, s:59.
  
  yazı: coşkun çokyiğit