justinian vebası

• justinianus vebası (plague of justinian veya justinianic plague) milattan sonra 541 ile 549 yılları arasında tüm akdeniz havzası'nı, avrupa'yı ve yakın doğu'yu etkileyen, sasani imparatorluğu'nu ve doğu roma (bizans) imparatorluğu'nu, özellikle de konstantinopolis'i ciddi şekilde etkileyen bir veba salgınıydı.
  
  veba salgını, adını bizans imparatoru i. justinianus'tan almıştır.
  
  saray tarihçisi procopius'a göre, imparator hastalığa yakalanmış ve 542'de, imparatorluk başkentinde nüfusun yaklaşık beşte birinin ölümüne neden olan salgın zirvedeyken iyileşmiştir.
  
  erken ortaçağ salgını olarak da adlandırılan bu salgın, 541'de justinianus vebası ile başladı ve tekrarlanmaya devam ederek, 8. yüzyılın ortalarına kadar 750 ve 767'ye kadar devam etti.
  
  bazı tarihçiler bilinen bu ilk veba salgınının tarihteki en ölümcül salgınlardan biri olduğuna ve iki yüzyıllık tekrarlama süresi boyunca tahminen 15 ilâ 100 milyon insanın ölümüyle sonuçlandığını belirtiyor. bu, o dönemde avrupa nüfusunun %25 ilâ 60'ına eşdeğer bir ölüm oranıdır.
  
  bizans tarihçisi procopius salgını ilk olarak 541 yılında mısır'daki süveyş yakınlarındaki pelusium limanından başladığını bildirdi.
  
  544'e kadar akdeniz'e yayıldı ve 549'a kadar kuzey avrupa ve arap yarımadası'nda devam etti. 543 yılına gelindiğinde veba imparatorluğun her köşesine yayılmıştı.
  
  tarihçi procopius, vebanın zirve noktasında konstantinopolis'te günde 10.000 kişinin öldüğünü kaydetmiştir, ancak rakamın doğruluğu şüphelidir ve gerçek sayı muhtemelen hiçbir zaman bilinmeyecektir.
  
  ancak, ölüleri gömecek yer olmadığından cesetlerin açıkta yığıldığını belirtir. yine anlattığına göre, cenaze törenleri sıklıkla yapılmıyordu ve tüm şehir ölü gibi kokuyordu.
  
  procopius, secret history (gizli tarih) adlı eserinde kırsal kesimdeki yıkımı kaydediyor ve baskı altındaki justinianus'un acımasız tepkisini de aktarıyor:
  
  "salgın hastalık bilinen tüm dünyayı ve özellikle de roma imparatorluğu'nu kasıp kavurup çiftçi topluluğunun çoğunu yok ettiğinde ve zorunlu olarak arkasında bir ıssızlık izi bıraktığında, justinianus harap olmuş mülk sahiplerine hiç merhamet göstermedi. o zaman bile, yalnızca her birey için belirlediği tutarı değil, aynı zamanda ölen komşularının yükümlü olduğu tutarı da içeren yıllık vergiyi talep etmekten kaçınmadı."
  
  kırsal kesimde yaşanan vebanın bir sonucu olarak çiftçiler mahsullerle ilgilenemez hale geldi ve konstantinopolis'te tahıl fiyatları arttı.
  
  justinianus, kartaca bölgesindeki vandallar ve italya'daki ostrogot krallığına karşı yapılan savaşlar için büyük miktarda para harcamıştı ve aynı şekilde ayasofya gibi büyük kiliselerin inşasına büyük yatırım yapmıştı. (ayasofya, 537'de tamamlandı)
  
  imparatorluk projeleri finanse etmeye çalışırken ortaya çıkan veba, çok sayıda ölüm ve tarım ile ticaretin aksaması nedeniyle vergi gelirlerinin düşmesine neden oldu.
  
  justinianus, mağdurların vasiyetsiz ölmesi sonucu açılan miras davaları bolluğuyla daha etkili bir şekilde başa çıkmak için yeni bir yasayı hızla yürürlüğe koydu.
  
  vebanın avrupa ve yakın doğu tarihi üzerindeki uzun vadeli etkileri çok büyüktü. hastalık akdeniz çevresindeki liman şehirlerine yayıldıkça, derin ekonomik, sosyal ve politik etkiler yarattı.
  
  tabi ki, veba salgınından hemen önce 536 ve 537 yıllarında volkanik kış yaşandığını da unutmamak gerekir.
  
  (bkz: insanlık tarihinin en kötü iki senesi 536 ve 537)
  
  volkanik kışa kaynağı belirsiz en az üç eşzamanlı volkanik patlamanın neden olduğu düşünülüyor. volkanik patlamalar atmosfere büyük miktarlarda sülfat partikülleri fırlattı, bu da dünya yüzeyine ulaşan güneş ışınımını azalttı ve atmosferi birkaç yıl boyunca soğuttu ve iklimi etkiledi.
  
  ingiliz arkeolog david keys tarafından yazılan "catastrophe: an investigation into the origins of the modern world" adlı kitapta, bu volkanik patlamalar nedeniyle oluşan iklim değişikliklerinin justinianus vebası'nın ortaya çıkmasına sebep olduğu savunuldu. ayrıca bu volkanik kış ile hemen sonrasında ortaya çıkan veba salgınının, avarların gerilemesi, moğol kabilelerinin batıya göçü, orta çağ'ın sonu gibi çeşitli gelişmelere katkıda bulunduğunu da öne sürmüştür. bizans imparatorluğunun zayıflaması, sasani imparatorluğu ve gupta imparatorluğu'nun çöküşü, islam'ın yükselişi, türk kabilelerinin genişlemesi gibi olaylar zincirini tetikleyen nedenlerden birinin de justinianus vebası'nın olabileceğini belirtmiştir.
  
  salgının sebebine gelirsek; 2013 yılında araştırmacılar, justinianus vebasının nedeninin, bir hıyarcıklı veba salgını olan 1346-1353 yılları arasındaki black death (kara ölüm) adı verilen salgından sorumlu olan bakterinin aynısı olan yersinia pestis olduğuna dair daha önceki spekülasyonları doğruladılar.
  
  bu nedenle, justinianus vebası yersinia pestis'in tarihsel olarak kaydedilen ilk salgını olarak kabul edilir.
  
  bu sonuç, hastalığın klinik belirtilerinin tarihsel açıklamalarına ve o döneme tarihlenen antik mezar alanlarındaki insan kalıntılarından yersinia pestis dna'sının tespitine dayanmaktadır.
  
  justinianus veba suşunun dna'sı ile yakından ilişkili antik ve modern yersinia pestis suşları, kırgızistan, kazakistan ve çin sınırlarındaki bir dağ sıraları sistemi olan tian shan (tanrı dağları)'da bulunmuştur; bu da justinianus vebasının bu bölgede veya yakınında ortaya çıktığını düşündürmektedir.
  
  ancak bazı akademisyenler jüstinyen vebasını oluşturan spesifik türün, orta asya'dan ziyade sahra altı afrika'da başladığını ve vebanın doğu afrika'daki aksum krallığı'ndan gelen tüccarlar tarafından yayıldığını, konstantinopolis'teki salgının mısır'dan gelen tahıl gemilerindeki enfekte fareler tarafından şehre taşındığını iddia ediyor.
  
  bu başlangıç noktası, hastalığın mısır'dan akdeniz dünyasının geri kalanına genel olarak güney-kuzey yayılımıyla daha uyumludur. bu aynı zamanda orta asya ile daha güçlü ticari bağlantılara rağmen sasani iran'ının neden salgının daha sonra ortaya çıktığını da açıklıyor.
  
  ancak, almanya'daki justinianus vebası kurbanlarının iskeletlerinden yersinia pestis'e ait dna örnekleri izole edildikten sonra, şu anda tian shan dağ silsilesi sisteminde bulunan modern suşların, justinianus vebası suşuyla karşılaştırıldığında bilinen en temel türler olduğu da bulunmuştur.
  
  salgının kaynağı neresi olursa olsun, justinianus vebasının çok geniş bir coğrafyada yayılması, şu anda mevcut olan yersinia pestis türlerinin ortaya çıkmasını sağlayan evrimsel yayılıma neden olmuş gibi gözüküyor.