bilinç

• bilinç konusunda riemann'ın yazdığı yazı uzun ama okunası bir yazı şurada: #11202653. riemann, girinin sonlarına doğru dennett'tan alıntıladığı renklerin algılanmasına dair evrimsel bir açıklamadan bahsediyor. ancak kendisinin de not düştüğü gibi dualistler aradaki boşluklardan kolayca sıyırılıp verilen örnekleri (en azından kısmen) geçersiz hâle getirmede çok başarılar ve her ne kadar ben aksini dilesem de bu açıklamada da benzer boşluklar olduğunu düşünüyorum.
  
  insanların dörtte birine acı, diğerlerine de tatsız gelen ptu isimli madde (veya yeşili 17 farklı renk şeklinde gören hayvan) örneğinde benim olduğunu düşündüğüm açık nokta, örneği dinleyen insanların acıyı (yeşili) hissetmenin (görmenin) nasıl hissettireceği konusunda bir fikirlerinin oluşu (yani bu qualia'lara o madde için olmasa da başka maddeler için sahip olmaları.) dennett ile bizim paylaştığımız bu ortak nokta neyi anlatmak istediğini anlamamızı sağlıyor. ptu bana acı gelmese dahi ptu'yu tadan insanların beynini görüntüleyip o an nasıl hissettirdiğini benim de bildiğim acı tadını aldıklarını tahmin edebilirdim. eğer dennett insanların yarısının damağında şimdi benim uydurduğum tatşi tadını bırakan bir maddeden söz etseydi bu derece şanslı olmazdım.
  
  kimin ortaya attığını ne yazık ki hatırlamadığım (belki de ben atmışımdır ama unutmuşumdur belli mi olur) başka bir düşünce deneyini altıntılamaya cesaret edeceğim. mary'nin normal hayat yaşayan ama kırmızı renk körü olduğunu iddia eden kuzeni sally'i ele alalım. daha açık söylemek gerekirse sally kırmızı renk görme qualia'sına sahip olmadığını iddia ediyor. sally'nin bu iddiasını nasıl test ederiz? modern bilim emrimiz altında, renk körlüğünün hangi sebeplerden oluştuğunu da biliyoruz. o hâlde sally'i görme testlerine sokup cevaplarına bakarız. e her şey normal gözüküyor? "belki sally'nin gözünde değil de beyninde nörolojik bir sorun vardır, beyin görüntüleme aletlerine sokalım." deriz o hâlde. e orada da renk körü olmadığını bildiğimiz insanlarla tespit edebildiğimiz bir farklılığı çıkmadı?! ama öte taraftan sally "ben kırmızı renk dediğiniz şeyleri gri olarak görüyorum. benim için gri ile kırmızı arasında bir fark yok." demeye devam ediyor. ne zaman sally'nin aslında kırmızı renge kör olmadığına ama sadece mary'i kıskanan yalancı bir kuzen olduğuna karar veririz? düşünce deneyi benim olduğuna göre aklınıza gelebilecek hiçbir türlü testte sally'nin kırmızı ile griyi ayırt edebilen insanlardan bir farkı çıkmayacağını kabul ediyorum. işte aklımıza bugün gelmeyen (yani benim düşünce deneyimin varsayımından sıyrılan) ama sally'nin gerçekten de kırmızıyı görme hissine sahip olup olmadığını sınayan bir test bulduğumuz gün dualizmi mezara yarı yarıya soktuğumuz gün olacaktır.
  
  bu test aklımıza gelmediği için nasıl olduğu konusunda bir fikir yürütmek zor. acaba saly'ye özel bir test mi olacak? ama o zaman doğru sonuç verdiğini nasıl bileceğiz? en azından tekrar edilebilen (başka insanlara da uygulanabilen) ve nesnel bir test olacağını varsaymamız lazım sanki (çok da emin değilim). böyle bir testin varlığı sally doğmadan ve hatta insanlık ortaya çıkmadan önce de kırmızıyı görme qualia'sının aslında var olduğunu iddia etmeye yeter mi? belki de yeter ama ben bu sonuca hemen varmanın kısa bir yolunu göremiyorum şimdilik.
  
  "dualizmin yarısını soktuğumuz gün olacaktır." demiştim. bunun sebebi sally'nin bir de harry adında bir arkadaşının olması (arkadaşlığın mahiyetini bana sormayın!). harry, sally'nin tam tersine kırmızıya karşı gerçekten renk körü olmasına karşın soktuğumuz testlerde hep bir yolunu bulup kırmızı ile diğer renkleri ayırt etme konusunda başarı sağlıyor. dolayısıyıla hakkıyla "harry renk körüdür." diyemiyoruz. kullandığı hileler arasında kırmızıya hassas bir reseptör (kırmızı renge baktığı anda bip sesi çıkartıyor) kullanmak var mesela. bu hilesini farkettiğimizde reseptörü direkt göz sinirlerine bağlayıp, bip sesini de bizim duyamayacağımız bir seviyeye çekti. bunu engellemek için beyin görüntüleme işlerine girdiğimizde bu aleti daha da geliştirip doğrudan beynine monte etti ve bizim görüntüleme cihazlarımızı yanıltacak şekilde sonuçlar almamıza sebep oldu. harry'nin renk körü olduğunu kanıtlayacak testi bulduğumuzda dualizmin geri kalan yarısını da mezara tamamen sokmuş olacağız sanırsam. tabi harry hilelerinde yeteri kadar ileri giderse "artık kırmızıya karşı renk körü değildir." dememiz de mümkün. bunun için ise ne kadar ileri gitmenin yeteri kadar ileri gitmek olacağına ve bir insanın renk körü olmadığına karar vermemizi sağlayacak "sally testini" keşfetmemize ihtiyacımız var.