haz ilkesinin ötesinde

• "çocuk oyununda, kavrayabildiğimiz kadarıyla, çocuğun hoş olmayan yaşantıyı yinelemesinin nedeni, güçlü bir izlenimle başetmekte edilgin bir tutumdansa etken bir tavır alışın ona yardımcı olmasıdır. her yeni yinelemenin sağlanmaya çalışılan egemenliği daha da iyileştirdiği görülür; haz veren yaşantılarda da çocuk yinelemelere doyamaz ve izlenimle özdeşleşmekte bıkmadan ısrar eder. bu karakter özelliğinin daha sonra ortadan kalkması gerekir. ikinci kez duyulan bir fıkra neredeyse etkisiz kalır, bir tiyatro gösterimi ikinci seferinde hiçbir zaman ilkinde bıraktığı izlenime ulaşamaz, hatta erişkin biri çok hoşuna giden bir kitabı bir kez daha baştan sona okumaya zor razı olur. yenilik her zaman hoşlanmanın koşulu olacaktır. ama çocuk kendisine gösterilen ya da onunla birlikte oynanan bir oyunu, erişkin bitkin düşüp reddedinceye kadar yinelemek istemekten hiç bıkmaz ve kendisine güzel bir öykü anlatıldığında, bir yenisini dinlemektense hep o öyküyü ister, bıkmadan yinelemenin aynılığında ısrar eder, belki de yeni bir katkıda bulunmak isteyen anlatıcının yaptığı her değişikliği düzeltir. burada haz ilkesine aykırı bir şey yoktur; yinelemenin, özdeş bir şeyin yeniden yaşanmasının bizzat bir haz kaynağı olması akla uygundur."