censor

• censorluk, roma’da sınıf mücadeleleri sırasında, m. ö. 443 yılında tesis edildiği düşünülen, seçkin tabaka tarafından kendi kendilerini sınırlandırmak için mi yoksa bir tribunus tarafından ortaya atılarak mı oluşturulduğu tam olarak bilinmeyen, önemli bir makamdır. bu magistratusların görevi kabaca nüfus sayımıydı. census adı verilen bu iş, vatandaşların oturdukları tribuslara göre ne miktarda savaş vergisi (tributum) vereceklerini ve orduya ne şekilde gireceklerini tespit etmekti.
  
  censor yüksek magitsratuslardan sayılır ve consul yönetiminde, comitia centuriata tarafından seçilirdi fakat consul ve praetorlarla aynı mevkide değildi. ancak kritik bir makamdı çünkü censorların başka kimsede bulunmayan yetkileri vardı. censusa katılmayan veya kayıt esnasında hile yapan kişilere nota censoria verebiliyor, yani ceza olarak kişinin mal-mülkünü satabiliyor ya da daha yaygın bir ceza olarak kişiyi kayıtlı olduğu tribustan alıp aerarii denilen, vergi ödeyen ama oy kullanma hakkı olmayan bir sınıfa kaydedebiliyordu. infamia denen bu ceza roma gibi, ün ve iyi bir isim bırakmanın her şeyden önemli olduğu bir toplumda çok ciddi bir konuydu ve bu makama gücünü veren şeydi.
  
  titus livius’un 24. kitapta aktardığına göre m. livius bizzat halkı yaftalamıştır. otuz beş tribusun otuz dördünü aerarii sınıfına düşürmüştü. sebebini şöyle açıklamıştı: “beni mahkûm ettikten sonra consul ve censor yaptınız. o halde ya beni cezalandırarak bir kez ya da beni önce consul sonra censor yaparak iki kez görevinizi kötüye kullandınız.”
  
  tribunus plebis m. duronius, memuriyeti sırasında ziyafetlere getirilen masraf kısıtlamasını kaldırdığı için censorlar tarafından senatustan kovulmuştur.
  
  cumhuriyetin gücü disipline, geleneklerin katılığına ve bazı adetlerin sabit uygulanmasına bağlı olduğundan censorlar kanunun öngörmediği veya sıradan memurların cezalandıramadığı suistimalleri ıslah ediyorlardı. pek çok devlet kanunlar ihlal edildiği için değil de ahlak kuralları ihlal edildiği için mahvolmuştur. bu nedenle roma’da düzeni bozacak aile içi veya kamusal her şey censorlar tarafından düzeltilirdi.