sudur

• sözlükte “doğmak, meydana çıkmak, sâdır olmak, zuhur etmek” anlamında masdar olan sudûr kelimesi felsefe terimi olarak kâinatın meydana gelişini yorumlamak üzere tasarlanan, yoktan ve hiçten yaratma (halk) inancından farklı olduğu ileri sürülen teoriyi ifade eder. (islam ansiklopedisi)
  
  semavî dinler tarafından evrenin allah’ın mutlak irade ve kudretiyle sonradan ve yoktan yaratıldığına dair verilen bilgilerin birtakım mantıkî açmazlara sebep olduğu gerekçesiyle (bkz: fârâbî) ve (bkz: ibn sînâ) gibi filozoflar, evrenin ortaya çıkışını çelişkilerden uzak ve daha anlaşılabilir bir sistemle açıklamak üzere kaynağını (bkz: platon) ’dan alan sudûr teorisini benimsemişler.
  
  teoriyi sistemli hale getiren ise 8. yy.'da yaşayan farabi'nin kendisi. farabi teoriyle birlikte peygamberlere gelen vahyin mahiyetine ilişkin bir takım şeylerde söylüyor. peygamberlerin vahiy almadıklarını, hayal gücü yuksek kişiler olduğunu söylemek gibi.
  
  (bkz: gazali) ise farabi ve ibn sina'nın düşüncelerini 17 madde yada mesele ile sırayarak "(bkz: tehâfütü’l-felâsife) " isimli kitabı yayınlıyor. işte, gazali'nin islam dünyasında düşüncenin ve felsefi üretimin sonunu getirdiği kitap olan "tehâfütü’l-felâsife" türkçe'ye "(bkz: filozofların tutarsızlığı) " adı ile çevrilen bu kitabıdır. özetle, gazali bey bu kitabında 17 meselede filozofları küfre düşüp din ile ilişkisinin kalmadığını söylüyor.
  
  batıya geldiğimizde; 17. yy. filozofu (bkz: spinoza) 'da "(bkz: tractatus theologico politicus) " 'unda -ki (bkz: veysel ataman) tarafından "(bkz: peygamberlik hakkında ilahiyat yazılarından seçmeler) " ve "(bkz: teolojik politik inceleme) " adları ile türkçe'ye çevrilmiş- farabi yada batıda bilinen adıyla "(bkz: apharabius) " dan etkilenmiş olacak ki tıpkı o'nun gibi "peygamberlerin hayal gücü kuvvetli insanlar olduğu..." ve daha bir sürü şeyi söylemiş. (bkz: spinoza) bey'de haliyle bu kitabından dolayı kilisenin gazabına uğramış. kitabı, tanrı'ya hakaret ettiği ve "zararlı" bulundugu gerekçesiyle kilise heyetlerince yasaklanmaya çalışılmış, "dönme bir yahudi tarafından, cehennemde şeytanın işbirliğiyle imal edilmiş bir eser" olarak anılmıştır.
  
  kilise, spinoza için böyle dese de "17.yüzyılın kaosu ve din savaşları içerisinde, spinoza'nın din üzerine önerisi aslında oldukça basittir. ona göre bütün dinlerin temeli ve amacı aynıdır. hemcinsini (insanı) sevmek ve yardımseverlik. bu yüzden de din, bir başka ifadeyle teoloji evrenseldir." demek istiyor.
  
  platon ---- farabi-----ibn sina----spinoza .... liste böyle uzayıp gidiyor. ama, islam dünyasında da hristiyan dünyada da düşünceye yönelik tepkiler ve eleştiriler neredeyse aynı ve aynı kaynaktan çıkıyor. özetle; düşününce çemberin dışına çıkarılıyorsunuz...