monoteizm

• çoktanrıcılığa inananlar zaman içinde çoktanrıcı içgörüden uzaklaşarak sadece kendi tanrılarının gerçek tanrı olduğuna ve o tanrının da evrenin üstün gücü olduğuna inanmaya başladılar. aynı zamanda onu belli çıkarları ve kaygıları olan bir tanrı olarak görmeye devam ettiler ve bu yüüzden de onunla belirli konularda anlaşmaya varabileceklerini düşündüler. tek tanrılı dinler işte bu şekilde doğdu. bu dinlerin takipçileri evrenin üstün gücüne, kendilerini hastalıklardan kurtarması ve savaşta zafer kazandırması için yalvardılar.
  bildiğimiz ilk tektanrılı din, mö 1350'de firavun akhenaten, mısır panteonundaki ufak tanrılardan biri olan aten'in, evrenin gerçek üstün gücü olduğunu ilan ettiğinde ortaya çıktı. akhenaten aten'e tapınmayı kurumsallaştırarak devlet dini haline getirdi ve diğer tüm tanrılara tapınmayı sınırlamaya çalıştı. bu dinsel devrim başarılı olmadı, akhenaten'in ölümünden sonra aten'e tapınma yerini panteona bıraktı.
  çoktanrıcılık başka yerlerde de tektanrılı dinlere dönüşmeye başladı ama bu dinler sınırlı kalmıştı. bunun en büyük sebebi de kendi evrensel mesajlarını oluşturamamalarıydı. örneğin yahudilik, kendi çıkarları ve önyargıları olduğuna inandığı evrenin üstün gücünün sadece küçük yahudi ulusu ve önemsiz israil toprağıyla ilgilendiğini iddaa ediyordu. dolayısıyla diğer milletlere sunacağı bir şey olmayan yahudilik tebliğci bir din olmadı. bu aşama ''yerel tektanrıcılık'' olarak adlandırılabilir.
  büyük kırılma noktası hristiyanlıkla birlikte geldi. bu inanç, nasıralı isa'nun uzun süredir beklenen mesih olduğunu öne süren küçük bir yahudi cemaati olarak doğduç ancak cemaatin ilk liderlerinden tarsuslu pavlus, eğer evrenin üstün gücünün çıkarları ve önyargıları varsa, eğer kendisini fiziksel olarak canlandırıyorsa ve insanlığın kurtuluşu için çarmıhta can veriyorsa, bunu sadece yahudilerin değil, tüm herkesin duyması gerektiğini ileri sürdü. bu yüzden de isa hakkındaki hakikati tüm dünyaya yaymak gerekiyordu.
  pavlus'un savı çok bereketli bir toprağa serpilmişti. hristiyanlar tüm insanlığı hedef alan geniş misyonerlik faaliyeti yürüttüler ve böylece ezoterik bir yahudi grubu büyük roma imparatorluğu'nu ele geçirdi.
  hristiyanların başarısı 7. yüzyılda arap yarımdasında ortaya çıkan diğer bir tektanrılı dine de model oldu; islam. hristiyanlık gibi islam da dünyanın uzak bir köşesinde küçük bir cemaat olarak doğdu ve çok daha hızlı bir şekilde arabistan çöllerinden çıkarak atlantik okyanusu'ndan hindistan'a uzanan devasa bir imparatorluğa dönüştü. o andan itibaren tektanrılı din fikri dünya tarihinde merkezi bir role kavuştu.
  tektanrılı dinler, çoktanrılı dinlerden çok daha tutucu ve tebliğcidir. diğer inançların meşruiyetini tanıyan bir din ya kendi tanrısının evrenin tek başına üstün gücü olmadığına ya da tanrı'dan evrensel hakikatin sadece bir parçasonı aldığına işaret eder. tektanrılı dinler genelde bir tek tanrı'nın çağrısına sahip olduklarına inandıkları için diğer dinlere kuşkuyla bakarlar. son iki bin yılda, tekranrılı dinler kendi ellerini güçlendirmek adına rekabeti şiddetle yok etmeye çalışmışlardır.
  bu yöntem işe yaradı. 1. yüzyılın başında dünyada neredeyse hiç tektanrılı din yoktu.
  ms 500 civarında dünyanın en büyük imparatorluklarından biri(roma imparatorluğu) hristiyan bir devletti artık ve misyonerler avrupa, asya ve afrika'nın diğer bölgelerine hristiyanlığı yaymaya çalışıyordu. birinci bin yılın sonunda avrupa, batı asya ve kuzey afrika'daki çoğu insan tektanrılı bir dine inanıyordu ve atlantik okyanusu'ndan himalayalar'a tüm imparatorluklar tek bir büyük tanrı'nın emrini uyguladıklarını iddaa ediyordu. 16. yüzyılın başlarında tektanrılıcık doğu asya ve afrika'nın güneyi hariç afrika ve asya'nın büyük bölümüne hükmediyor, ayrıca güney afrika, amerika ve okyanusya'ya doğru uzanıyordu. bugün doğu asya dışındaki insanların çoğu tektanrılı dinlerden birine inanır ve kürel siyasi düzen de aynı temeller üzerine kuruludur.
  öte yandan tıpkı animizmin çoktanrıcılık döneminde yaşaması gibi, çoktanrıcılık da tektanrııcılık içinde yaşamaya devam etti. teoride, evrenin üstün gücünün çıkaları ve önyargıları olduğu düşünülüyorsa kısmi güçlere inanmanın ne anlamı var? cumhurbaşkanının kapısı size açıksa, düşük bir seviye bir bürokratla kim uğraşır? elbette tekranrıcı teoloji üstün tanrı dışındaki tüm tanrıların varlığını reddeder ve bu tanrılara tapmaya cüret edenlerin dünyasını başına yıkar.
  yine de teorilerler tarihsel gerçeklikler arasında hep bir uçurum olagelmiştir. çoğu kişi de tektanrı fikrini tam olarak sindirmekte zorlandı, bunlar dünyayı ''biz'' ve ''onlar'' olarak anlatmaya ve evrenin tek üstün gücünü kendi dünyevi ihtiyaçları için fazla uzak ve yabancı görmeye devam ettiler. tektanrılı dinler, diğer tanrıları büyük bir tantanaylas sahneden indirdi, fakat sonra bunları arka kapıdan geri aldılar. örneğin hristiyanlık kendi azizler panteonunu oluşturdu ve bunlar çoktanrılı dönemin panteonundan pek de farklı değildi.
  tanrı jüpiter nasıl roma'yı veya huitzilopochtli aztek imparatorluğu'nu korduysa, aynı şekilde her hristiyan krallığının da zorlukların üstesinden gelmek ve savaşları kazanmak için kendi koruyucu azizleri vardı. ingiltere'yi aziz george iskoçya'yı aziz andre, macaristan'ı aziz stephen, ve fransa'yı aziz martin koruyordu. şehirlerin, kasabaların, mesleklerin hatta hastalıkların bile kendi aziz vardı. milano şehrinin koruyucusu aziz ambroise, venedik'inki ise aziz marko'ydu. aziz florian, baca temizleyecilerini, aziz mathew ise sıkıntı içindeki vergi memurlarını koruyordu. eğer başınız ağrıyorsa, aziz agathius'a, dişiniz ağrıyorsa aziz apollonia'ya dua etmeniz gerekiyordu.
  hristiyan azizleri sadece eski çoktanrılı dönemin tanrılarını temsil etmiyordu, bunlar aslında çoğunlukla aynı eski tanrıların maskelenmiş halleriydi. örneğin kelt irlanda'nın hristiyanlıktan önceki baş tanrıçası brigid'di. irlanda hristiyan olunca brigid de vaftiz edildi^* ve azize brigit'e, günümüzde hala katolik irlanda'da en çok kutsanan azizeye dönüştü.
  copy paste değil alın teri'dir.
  yuval noah harari, sapiens, dinin kanunu, tanrı birdir, sayfa 218, 219, 220.