bayan

• efendim, ortada bir kavram karmaşası vardır, dilim döndüğünce irdelemeyi arzu etmekteyim.
  
  "bayan" kelimesi üzerinde üç koldan tartışma mevzubahistir.
  
  1- gavurca mrs. vb karşılığı olarak bayan
  2- bir hitap sözü olarak bayan
  3- dişi insan cinsini belirtir bayan
  
  1- türkçedeki hanım-bey kelimeleri yerine vakti zamanında türk dil kurumu tarafından bayan-bay kelimeleri önerilmiş. bu hem türkçenin öztürkçeleştirilmesi amacıyla, hem de öyle sanıyorum ki isimden önce konulması açısından batı dillerine benzemetilmesi amacıyla yapılmış. kanaatimce iyidir kötüdür tartışması biraz anlamsız, zira bu önerilen kullanım biçimi dilimize yerleşmemiş. anlamsız diyorum çünkü aynı dönemlerde önerilip yerleşmiş olan ve bu gün gayet olağan karşıladığımız kelime yahut kullanımlar mevcuttur ki ilk önerildikleri vakit en az bay-bayan kelimeleri kadar rahatsız ediciydiler. bu gün bay ve bayan kelimelerinin bu kullanımları tutmamıştır, tutturmak için çabalayan da yoktur.
  
  2- bayan kelimesinin hitap sözü olarak kullanılmasına iki itiraz var. birincisi gramer açısından yanlış olduğu gerekçesiyle, ikincisi nahoş bir hitap sözcüğü olduğu gerekçesiyle.
  kanaatimce birinci gerekçe yerinde değildir. zira bir sıfat isme, ve oradan hitap sözüne dönüşebilir. örneğin boya kalemlerinden birini isterken "hangisini?" diye soran kişiye "sarıyı" diyebiliriz. yahut askerde veya okulda kendisine "uzun! çekil oradan!" gibisinden hitap edilmiş uzun boylular çoktur. her biri birer "bayan x" olan kadınlara da bu şekilde "bayan!" diye hitap edilebilir, ve oturmuş bir kullanım biçimidir. erkeklere "bay!" diye hitap edilmesinin oturmamış olması diğerinin yanlışlığını göstermez...
  kanaatimce ikinci gerekçe de yersizdir. bir kelimenin sadece biçim itibariyle itici olamayacağı açıktır. bayan kelimesinin anlamının da itici olmadığı ortadadır. bu hitabı kullanan kişinin de "kibarlık" gibi masum bir niyeti olduğu bellidir. o halde neden kadınlar bu hitap sözüne içerlemektedirler? çünkü bu şekilde hitap edenler minibüs şöförleri, pazarcılar, yani kırolardır. ve kibar olmaya çalışmaktadır. bir kadına karşı kibar olmaya çalışmak masum bir uygarca iletişim çabası gibi gözükse de, alttan alta mevcut bulunan iç güdülerimiz uyarınca bir kur davranışıdır. kadınlar da erkekten gördükleri kibarlığı kendileri farkında olmasalar bile iç güdüsel olarak bu şekilde algılarlar. bir kıroluk alameti olan "bağyan" hitabına kızan kadınlar aslında kendilerine bir kıro tarafından, alt sınıftan saydıkları biri tarafından kur yapılmasına kızmaktadırlar. "bayan" yerine "hanımefendi" tercih edilir çünkü daha üst sınıfların jargonundaki kelime hanımefendidir. bir gün kıroluk alemi hanımefendi kelimesinin daha geçerli olduğunu farkedip ona yönelecek, beyefendiler ise o kelimeyi çoktan terketmiş olacaklar.
  
  3- "kadın pantolonu", "kadınlar yüzme şampiyonası" gibi deyişlerde kadın denmeyip "bayan pantolonu", "bayanlar yüzme şampiyonası" denmesi, "kadın" kelimesinin ayıp sayılmasından kaynaklanmaktadır. kadın demeye utanıldığı için bayan denilmektedir, tıpkı meme demeye utanıldığı için göğüs denilmesi gibi, tuvalet demeye utanıldığı için lavabo denmesi gibi. bu açıdan feminisit görüşe yürekten katılıyorum. ancak kanaatimce feminist görüş bile bu konudaki taleplerinde yetersiz kalmaktadır, durum göründüğünden daha da karmaşık ve vahimdir. dilerseniz evvela cinsiyetleri belirleyen sıfat olsun, isim olsun temel kelimeleri karşılıklı sıralayalım.
  mrs ---------- mr
  hanım ------- bey
  bayan ------- bay
  dişi ----------- erkek
  kadın -------- adam
  kız ------------ oğul/oğlan
  şimdi, bu tablodan kolayca görüleceği üzre "erkek" kelimesinin karşı cinsteki karşılığı "kadın" değil "dişi"dir. "kadın" kelimesinin karşılığı ise "adam"dır. adam kelimesi "adamın biri, adama bak yahu" gibi az sayıdaki bazı kullanımlar dışında negatif anlam taşımaz. çoğunlukla "adam gibi -" kalıbında olduğu gibi yüceltici anlam taşır. ve hatta "bilim adamı" gibi kullanımlarda "insan" kavramının yerine geçer. erkek egemen toplumda adam ile insan zaten aynı şey olduğu için adamın cinsiyetini belirtmek gerektiğinde ona "erkek" denir. erkek, bütün canlılar için erkek cinsini tanımlayan sözcüktür. yani "hayvani" ve "doğal" bir cinsiyet ifadesidir. bütün canlılarda diğer cinsi belirten kelime ise "dişi"dir. dişi kelimesi "hayvani" ve "doğal"dır, ama insan dişisinin cinsiyetini belirtmek gerektiği zaman kullanılmaz, insan dişisinin sadece cinsel kızışmışlığıyla ilgili durumlarda kullanılır, ki pek nadiren olumlu olabilse bile her zaman ayıptır. insan erkeğinin hayvansılığı bir öğünç kaynağıyken insan dişisinin hayvansılığı ağza alınmaz. öyle ki insan erkeğine her türlü toplumsal alanda "erkek" denilebilirken, insan dişisine sadece onun sahibi olan erkek tarafından yataktayken "dişi" denilebilir. bir çocuk doğduğunda "kız mı erkek mi?" diye sorulur. oysa teknik olarak doğru olan ya "kız mı oğlan mı?", ya da "dişi mi erkek mi?" sorularıdır. eğer "bayanlar yüzme şampiyonası" denecekse diğerine de "baylar yüzme şampiyonası" denmelidir. eğer "erkekler yüzme şampiyonası" doğru kabul ediliyorsa diğeri "dişiler yüzme şampiyonası" olmalıdır. "kadınlar yüzme şampiyonası" ise ancak ve ancak "adamlar yüzme şampiyonası" ile birlikte var olabilir, netekim insanlarla beraber kedilerin, maymunların ve incirlerin de dişileri ve erkekleri yarışmıyorsa eğer, en doğrusu budur. yani velhasıl demem odur ki, bayanın kadın olması yetmez, evvela bayanların kadın oluşuyla birlikte erkekler adam olmalı, daha sonra kadınlar ve adamlardan oluşan insanlık dişiliğe ve erkekliğe terfi etmelidir.
• yillar yili kullanip en azindan ba$langicta hep tepki aldigim hitap tarzi. kadinlarin cok kizdigi bir hitap tarzi. duzgun telaffuzu, bir kadini tanimlayan bana gore en guzel kelime. en azindan ses olarak.
  "- iyi gunler bayan, size nasil yardimci olabilirim?"
  "- iyi gunler kadin, size nasil yardimci olabilirim?"
  
  bak ikincisi conan gibi durdu. ki barbardir kendisi...
  (bkz: sacmalamak)
• kadınlara nasıl hitap edeceğini bilemeyen kişilerin hitap şekli. hanımefendi demeyi aşırı ince bulup, kadın ya da kız demekten çekinen (malum, adam nereden bilsin kızlık zarının durup durmadığını) kişilere ilaç gibi gelen laf. bayan kelimesinin saçmalığını görmek için erkek kelimesini kullandığınız her yerde bay deyin, bakalım nasıl duruyor. "bayı çağırsana", "abaza baylar", "bayan çantası taşıyan baylar". (bkz: baymak)
  evet, bayan kelimesi kullanılır ama, sıfat olarak kullanılır, bayan adalet ağaoğlu gibi. hadi olmadı genel olarak baylar bayanlar denir. ama, yanınızdaki hatun kişiyi kastederek, "beyefendi, bayanı buradan götür." diyen polis amcaya kızmadan edemiyorum.
• türkçeye zorla sokulmaya çalisilan ama bi türlü yerlesmemis hitap sekli... miss, mrs. veya ms.'in karsiligi bilmemne hanim'dir, gerisi de bostur... erkeklerin kibarlik olsun diye söyledikleri "bayan" kadinlari baymaktadir....
• kendinden bayan diye bahseden bi kadın görürsem, usain bolt'tan hızlı koşarım, kaçarım ordan.
  
  madem "kadın" diyemeyecek kadar incesiniz, bayan yerine "hanımefendi" (tercihe göre hanfendi, hamfendü) deyiverin.
  
  bay ve bayan simit diyor olsanız, başımla beraber.
  
  gerçi ne kadın ne de bayan denemeyecek durumlar var. orada da hanımefendi işe yarar.
  canlandır gözünde (alttan sis veriyorum) hemen önünde yürüyen bi kadın fularını düşürdü...
  1)
  - bayaaaan, fuları bıraktın lan yere, allah cezanı verecek! ( olmaz )
  
  2)
  - lan kadıııııın, fular düştü, hoooop, kadın sana diyorum... (hiç olmaz)
  
  3)
  - hanımefendi, bakar mısınız, fularınız düştü... buyrun küçük hanım... (direkt aşk)
  
  dağınık oldu entry ama zihninizde toparlayın.
• ben bu kelimeye neden bu kadar takınıldığını çözemedim.. kullanmıyor olsam da insanların gereksiz şeylere olan takıntılarına anlam veremiyorum.. cinsiyetçi düşünmek istedikten sonra her kelimeden bir anlam çıkartabilir insanoğlu..
• bugün şahit olduğum şu diyaloğun ardından
  bu meşum kelime üzerine behemahal söyleyecek
  hiçbir sözüm kalmamıştır.
  cephanem bitti, kaçacak yerim de kalmadı.
  direnmenin artık bir anlamı kalmadığını anladım.
  ateş etmeyin, teslim oluyorum.
  
  - ayşe bu sabah doğum yaptı.
  - harika. peki oğlan mı bayan mı?
  
  ^*
• kadinlarin nefret ettikleri bir hitap tarzi.
  kadinlar tanimadiklari bir erkege hitaben "beyefendi", kadina hitaben de "hanimefendi" demeyi tercih ederler. yoksa asla pazarcilar ya da kotu tercume edilmis amerikan filmlerindeki gibi "bakar misiniz bayim?", "efendim bayan?" demezler.
  
  bu da boyle bilinsin...
• dilimizde en çok kafa karışıklığı yaratmış kelimelerden biridir. bir nevi "dervişin fikri neyse zikri de odur" kavramı çerçevesinde halkımızın büyük çoğunluğu tarafından yanlış kullanılan, altında mesaj kaygısı yatan, tahammülü zor kelimelerdendir. zira onlara göre evli olmayan -cinsel aktivitede bulunmamış dişi kişi kızdır, ona kadın diyen deyyustur, ancak evlenmiş yüce dişi türlerine kadın adı verilir, "bayan" da hayatımızı kurtaran bir kelimedir.
  
  aslında bu kelime "bayan x" şeklinde kullanmak için türetilmiştir. diyelim ki örnek olarak vereceğimiz dişinin^* adı soyadı "ayşe tavuskuşu" olsun. şüphesiz doğru olan "bayan tavuskuşu"dur. yanlış olan "bayan ayşe"dir, bu ifade mide bulandırıcıdır, kaçılasıdır.
  
  bu noktada bu satırların yazarının dellenme nedeni, evli olduğu bilinen kadınlar için bile hala ve sürekli bayan kelimesinin kullanıldığını duyması, bunları duyma hissinin kulağında "katula katula" şarkısını dinliyor hissi yaratma neticesinde tüyleri diken diken etme hadisesidir. bunun nedenini televole, pazar keyfi türü embesil televizyon programlarına bağlamıyor da değilim.
  
  bayan kelimesini kullananlar devlet eski bakanı ifadesini de kullandılar (dili kötü kullananlar tahtaya 1000 kez "bir daha devlet eski bakani demeyeceğim" yazsın).
  
  bir kez daha, yine, yeniden:
  (bkz: ben baymıyorum)
• bæyan şeklinde telaffuz edileni makbuldür.