badem

• küçücükken evimize çiğ (kavurulmamış) halde alınır, kabuğu soyulduktan ve ikiye yarıldıktan sonra fırınlanırdı. yanmaya yakın halde fırından çıkar ve bardak bardak şerbetlerin içine atılırdı. bu olay babamın babasının ölüm yıldönümlerinde, eve tanıdık tanımadık herkesin doluştuğu, en cici kıyafetlerimle ilgi odağı olduğum bir gün, yılda yalnızca bir tek gün gerçekleşirdi. günün çoğunu babamın kucağında geçirirken, şerbeti de höpürdetir gibi içerek üzerinde yüzen bademleri dudaklarımla yakalar, keyifle yerdim. bu sırada evde de mevlüt okunurdu. bu günleri ne denli keyifle andığımdan söz etmek üzere, anneme "badem" demiştim ki, "hemen yaparım yavrum" deyip fırladı görev başına. etme eyleme demeye kalmadan bademler kavruk vaziyette önümdeydi. tabi alt tarafı şekerli su olan ve benim "şerbet" dediğim şeye de gerek görmemiş annem. üstümde pijama, annemle başbaşa çıtırdatarak kemirdim bademlerimi. proust vari bir muhabbete de dalamadım malesef. altı üstü yanık badem. babam da yok, kucağa alınacak halim de. ben olmuşum ateistin bayrak sallayanı, evde "sarı çiçek" ilahisi söyleyecek halim mi kalmış? hasılı son ziyaretinde annem, benim bu şahane anımı badem etti.
• badem var ya badem, ayıklamak ayrı zevk, yemek ayrı zevk. bençün yemişlerin kralı. ege ve akdeniz cihetinde ismi payam, acıpayam'daki payam. orlarda payama gidipduru, payamdan gelipduru, payam kırıpduru diye epey payamlı bir ömür geçer. o ne güzel bir ömürduru.
  
  badem kırmanın bir düsturu vardır, taşı gediğine vurmak gerekir. o gedik de, kabuğun birleşim noktasıdır. oraya vurdun muydu kırabilirsin ancak bademi. yoksa bana mısın demez, kendini sana yedirmez. öyle de ketum bir dosttur badem. bir oturuşta bir çuval badem kırmışlığım vardır. kırmakla bitmez ama iş, akabinde kabuklarından ayırma aşaması gelir ki, ona da badem ellemek denir, payam ellemek yani.
  
  imece usulü güzel olur bademle münasebet. ben kırarım misal, yanımdaki eller. ellenmiş bademler bir sepette toplanır. eğer haziran sonunda yapılıyorsa bu eylem, pür tazedir pür lezzettir badem, hani meyhane diplerinde buzlu badem olarak arz-ı endam eden açık sarı kabuklu olanı. eylül'e gelesiye kahverengileşir kabuğu, içi de kartlaşır tabiatıyla. o da güzeldir; sıcak suya koyup biraz bekletilince yine ayrılır kabukları, çıkar altından bembeyaz hûlasası. bal da varsa ortamda cümbüş olur oralar. bal, yakın arkadaşıdır bademin. yaz boyu sırf ikisiyle beslenebilir insan. biraz da incir, tamam.
  
  payam değneği vardır bir de, bademe gidipduru iken yanımıza aldığımız değnek. badem ağacı bu değnekle dürtülür. çağladan beri yeşiller giyinmiş bademler hop ayağın dibinde görülür. yaygımız da varsa ne âlâ. bohça yapılıp sırtta götürülür. çağlayken de yenir badem. kekreliğinden ötürü seveni azdır. babam çok sever. çocukluğumda çilek ve çağladan anlardım hatta baharın geldiğini.
  
  badem ağacı mutevazı bir ağaçtır. yaprakları harcıalem bir görüntü arzeder. yeşilinin tonu güzeldir, hafiften kayısı veya şeftalinin yapraklarını andırır. bir arazide badem ve zeytin varsa, biri altın biri gümüş, birbirine ne de çok yakışır.
  
  en güzel bademler datça'dadır. sıra payam, adı üstünde sıradan ve ufak olur. ak payam benim en sevdiğimdir, büyük ve aromalıdır. nurlu payam vardır ki, herkesin peşinde olduğu badem odur. ak payam'dan az biraz büyük, kabuğu daha serttir. kırması en meşakkatli badem türüdür. datçalıdır nurlu payam, datça'dan başka yerde bulunmaz. zira oralı bir ağbinin, soyadı nurlu olan birinin aşılamasıyla peyda olmuş bir ağaçtır, adını da bu zattan almıştır zaar nurlu badem.
  
  acıpayam ise, badem ezmesi yaparken aroma için kullanılır. çiğ yenirse acı literatüründe kendine has bir yer kazanır. yahu bir başladım bademe, bütün hatıralar üşüştü tepeme iyi mi... neyse kavrulmuş, tuzlu badem de vardır malum ambalajlı olarak. şehirde bunu yeriz, yerken de hasretle köyün yolunu gözleriz.
• aslinda nezle olmus birinin madem deyisidir.
  
  - badem öyle burat'i arayalimb da basayi kursun.. bna koyimb bee, konusabiyomb..
• güzel bir göz, çirkin bir bıyık şeklidir
• 100 gramında 600 kalori olan hain kuruyemiş, yanlış.
• e vitamini yüksek, afrodizyak etkisi yapan super yemi$. turistik yerlerde taze , kabugu soyulmu$, ve buz uzerinde sogutulmu$ olarak satilir.
• payam.
• bir zamanlar gittiğim doktora, verdiği diette neden hiç faydalı kuruyemişlerden olmadığını sorduğumda, tarafıma verdiği tekerleme gibi cevabın başrolünü oynamış olan kuruyemiştir.
  cevap için bkz: "bir badem on badem, on badem yüz badem, siz hiç üç badem yiyip durabildiniz mi şeker kız candy hanım??"
• rivayete göre tanrı'nın klitoris'te sakladığı ve bu yüzden klitoris'in tadına doyulmaz olduğu söylenen yemiş cinsi.
  
  not: bunun tersi, klitoris'te saklandığı için badem tadına doyulmaz bir yemiş olabilir.
• yarim kilo yedikten sonra duz duvari daha farkli hayal etmenizi saglar.