tigranes

• kendini "krallar kralı" (lat. rex regum, ing. king of kings) diye adlandırmış, modern zamanlarda "tigranes the great" diye de anılan ermeni kral.
  
  plutarkhos'un aktardığına göre1; dört yüz bin kişilik ordusuyla bulunduğu tepeden on dört bin kişiden fazla olmayan bir orduyla kendisine doğru ilerleyen romalılara bakarak, alay maksatlı "işte şu gelen insanlar yığını, elçi topluluğu olamayacak kadar kalabalık, savaş için toplanmamış olacak kadar azlar" deyivermiş.2 ancak bu alaycı tavrı pahalıya patlamış, o hor gördüğü on dört bin kişilik romalı tayfası bir katliam yaparak onun ordusunu ortadan kaldırmış (i.ö. 63), onu da kayınpederi pontus kralı mithridates'e sığınmak zorunda bırakmış. hatta bu hezimetle ilgili denir ki; daha güneş bile batmadan o on dört bin asker, yüz bin kişilik ordunun canına okumuştu, romalı nizamı ve cesaretinin doğulu ermeni ukalalığına (dönemin ermeni devletinin, topraklarının bir kısmı anadolu'da bulunan haritası şöyle: http://upload.wikimedia.org/…92/armenian_empire.png , bu arada belirtmekte fayda var; söz konusu ermenistan devletinin başkenti tigranacerta yani diyarbakır'dır) üstün geldiğinin anlatıldığı bu savaş hikayesinden batı her zaman olduğu gibi, alacağını almıştır: haddini bileceksin.
  
  notlar:
  
  1- plutarkhos, lucullus 27.
  2- f. bacon, sermones fideles xxix: "ecce (inquit) hominum pro legatione nimio plus quam oportet, pro pugna longe minus."
  
  iki şey:
  
  1- ilk defa böyle bir entiri girdim, ukteydi olabildiğince ansiklopedik tavır takınmaya çalıştım, uktecivelinimetimizdir.
  2- konuya dair okumalar yapabileceğiniz bir iki materyal sunayım:
  http://books.google.com/…a338&dq=tigranes#ppa338,m1 - http://books.google.com/…yrgt-uraoe27ckqo312keibvh0 - http://books.google.com/…pa365&dq=tigranes&as_brr=1 - http://books.google.com/…pa275&dq=tigranes&as_brr=1
• ii. dikran, büyük dikran, latince: tigranes ii ya da tigran (mö 140 - mö 55), mö 95 - mö 55 arasında hüküm süren ermeni kralı. yönetimi sırasında ermenistan kısa bir süre doğu roma dünyasının en güçlü devleti konumuna gelmiştir.
  
  i. artayasdes'in oğlu ya da kardeşi olan dikran, mö 2. yüzyıl başlarında artaksias'ın başlattığı hanedanın bir üyesiydi. genç yaşta part kralı ii. mithradates'in sarayına rehin olarak gönderildi. daha sonra iran'ın güneybatı kesimindeki media'ya bitişik 70 vadiyi partlara bırakınca özgürlüğüne kavuştu.
  
  izleyen dönemde krallığını genişletme çabasına girdi. önce yukarı fırat irmağının doğusuna düşen sophene adlı krallığı topraklarına kattı. pontus kralı vi. mithridates'le ittifak kurdu ve onun kızı kleopatra'yla evlendi. kapadokya'da toprak kazanmak amacıyla pontus kralıyla birlikte düzenlediği sefer roma'nın müdahalesiyle mö 92'de başarısızlığa uğradı.
  
  bunun üzerine doğuya dönerek hazar denizinin güneydoğusunda kalan part topraklarına yöneldi.ii. mithradates'in ölümünden (mö 87) sonra başlayan iç çekişmeler ve iskitlerin saldırıları part imparatorluğu'nda geçici bir zayıflamaya yol açmıştı. bu durumdan yararlanarak daha önce partlara bıraktığı vadileri geri aldı ve media'nın büyük bölümünü yakıp yıktı. bugünkü azerbaycan topraklarında bulunan atropatane, yukarı dicle irmağı kıyısında yer alan gordyene ve adiabene ile osroene krallıklarını kendisine bağladı. kuzey mezopotamya'yı topraklarına kattı ve kafkaslar'daki iberia ve albania krallıklarına egemenliğini kabul ettirdi.selevkos hanedanının iç çekişmelerinden bıkan suriye halkı mö 83'te kendisine başa geçme çağrısında bulundu. mö 78-77 yıllarında ikinci bir sefer düzenleyerek kapadokya'yı ele geçirmeyi başardı. artan gücünün bir göstergesi olarak krallar kralı unvanını aldı ve ermenistan ile mezopotamya sınırında tigranocerta adıyla yeni bir başkent kurdu. bütün servetini topladığı bu kente kapadokya, kilikya ve suriye'deki 12 kentin halkını yerleştirdi.tigranocerta'nın bulnduğu yer konusunda farklı görüşler vardır.
  
  roma baskısı altında kalan pontus kralı mithradates mö 72'de ermenistan'a kaçtı.bunun üzerine lucullus'un komutası altındaki roma orduları ermenistan'a saldırdı. dikran mö ekim 69'da tigranocerta'da, ardından mö eylül 68'de eski başkenti artaksata'da yenilgiye uğradı. lucullus'un roma'ya geri çağrılması bir ölçüde rahatlamasını sağladı. bu arada kendisiyla aynı adı taşıyan oğlu, yönetime başkaldırdı. part kralı iii. phraates'in bir orduyla verdiği desteğe karşın babası karşısında tutunamayan genç prens, roma komutanı pompeius'a sığınmak zorunda kaldı. ermenistan'a giren pompeius mö 66'da teslim olan dikran'a iyi davrandı ve suriye ile güneyde ele geçirdiği öbür toprakları roma'ya bırakması karşılığında krallığının başında kalmasına izin verdi. dikran yaklaşık 10 yıl daha ermenistan'ı yönetti. ama sophene ve gordyene dışında daha önce fethetmiş olduğu bütün toprakları yitirdi. yerine oğlu ii. artavasdes geçti.
• bir de kserkses'in ionia koruma ordusunun komutanı pers tigranes var ki emrindeki 60 bin kişilik orduyla leotykhidas komutasındaki karaya çıkan yunan donanmasıyla mykale'de mykale savaşına tutuşmuş, plataia savaşıyla aynı gün iö ağutos 479'da yenilip silah elde ölmüştür.
  kaynak herodotos historiai, kalliope cildi.
• "since the first messenger who told tigranes that lucullus was coming had his head cut off for his pains, no one else would tell him anything, and so he sat in ignorance while the fires of war were already blazing around him, giving ear only to those who flattered him and said that lucullus would be a great general if he ventured to withstand tigranes at ephesus, and did not fly incontinently from asia at the mere sight of so many myriads of men." (plut. luc. 25.1)
  
  gelen elçinin neden öldürülmemesi gerektiğini, elçilerin bilgi akışını sağlayan kanallar olduğunu da acı yoldan öğrenen kral.
• (bkz: tigranes)
• ermenistan'ın tarihteki en parlak dönemini yaşadığı ermeni imparatoru. ii. tigran olarak da bilinir. günümüzde yaygın olarak kullanılan ermeni ismi dikran'ın çıkış noktasıdır aynı zamanda.
• ermenice dikran olarak anılan kral. bu isimde pek çok kral olmakla birlikte, ikincisi ve en ünlüsü, m.ö. 95-55 arası hüküm sürmüş, partlar ve romalılar ile sayısız savaşlar gerçekleştirmiş, ermeniler'in eski çağlardaki "meds/mets" (the great) sıfatıyla anılan zerdüşt kralıdır. selevkos (seleucid) krallığının çökmesi neticesindeki güç boşluğundan da istifade ederek, krallığının sınırlarını kapadokya ve kilikya'ya doğru genişletmiştir. ermenilerin kapadokya ve kilikya'ya yerleşiminin başlangıç noktası bu fetihtir. strabon, geographica'sında kendisinin dönemin kapadokya bölgesini fethettiğinde (bugünkü iç anadolu illerinin belki yarısını kapsamına alan geniş bir bölgedir o dönemki anlamı ve sınırları itibariyle), bölge halkını günümüzün güneydoğu anadolusuna (daha ziyade yeni başkenti tigranakert'e) ve mezopotamya'ya zorla tehcir ettirdiğini yazar.
  
  kendisini şahların şahı unvanını kullanacak hale iten zaferler serisi neticesinde nihai kertede pompeius magnus komutasındaki roma ordularınca yenilgiye uğratılmış ve ermeni krallığının gücü kırılmıştır. niccolo macchiavelli, savaş sanatı kitabında bu yenilginin nedenini süvariye icabından çok bel bağlamasına atfeder.
• ermenilerin en büyük hükümdarı, şehinşah.
  
  dikran, pontus hükümdarı mithridate'in kızı ile evlenerek ona damat olmuş, böylece bölgedeki roma ve pers varlığına pontus ile birlikte karşı çıkmaya çalışarak küçük ermenistan ile büyük ermenistan'ı bir araya getirmeyi amaçlamıştır. ancak bu istediği olmamış küçük ermenistan hiçbir zaman büyük ermenistan ile aynı sınırlar içine girmemiştir. döneminde ermenistan imparatorluk haline gelmiş ancak bu kısa sürmüştür zira romalı general luculllus iö.74'te postus'a, dikran'ın müttefiki olan kayınbabasının topraklarına saldırınca mithridates dikran'a sığınmış ve dikran k.babasını romalılar vermek istemeyince romalılar ermenistan'a saldırmıştır. bu saldırıcı sürecinde dikran, oğullarının ihanetine uğrar. oğullarından biri partların, diğeri ise pompeius'un safına katılır. roma'nın ermenistan'daki varlığı partları kızdırır çünkü bölgedeki denetimi partlar kendi ellerinde tutmak isterler. bu durumdan rahatsız olan partlar ermenistan ve roma'ya doğudan saldırır ve dikran iö. 66'da ardaşad barışını kabul eder. romalı general pompeius bu barış ile birlikte ermenistan'ın perslere karşı tampon bölge oluşumunu sağlar ve dikran'ın şehinşah ünvanını kullanmasına izin verir. derken büyük dikran iö.55'te ölür. ve mithriadates'te onun ardından peşine düşen pompeius'tan kaçarak karadeniz'in kıyısındaki bir adada intihar eder. pompeius tüm suriye ve küçük asyayı roma'ya bağlı krallıklar halinde yeniden düzenler.
  sonuç olarak belki büyük diran'ın hayalini kurduğu o büyük ermenistan gerçekleşmez ancak temeli atılmış olur.
  ayrıca:
  "dikran, sarayında pers soylularına özgü unsurlar barındıran helenist bir monarktı." der bournotian dikran için.
  
  kaynak: george a.bournotian, "ermeni tarihi"