tahkimat

• bir yeri saldırıya karşı sağlam ve savunulabilir hale getirmek.
• tunellerde tavan ve yan duvarlar kayaclarin mukavemetine gore belli bir oranda yuk altinda bulunurlar.yan duvarlarin ya da tavan gocmemesi icin destekler konulmalidir.tahkimat malzemeleri odun,demir,beton ya da hidrolik olabilir.
• 4 aktif eleman ve 1 lider ile 1.5 tonluk bir betonu 10 dakikanin altinda yerinden yukseltmeye yarar.
• inşaa edilen yapıyı, akarsu ya da denize karşı korumak için antifer blok ya da kayalardan imal edilen koruma. karadeniz sahil yolunda yol gövdesini denize karşı korumak için büyük kayalardan imal edilmiş şev korumaları buna güzel bir örnektir.
• (bkz: tahkimat sistemleri)
• savaşlarda kullanılmak üzere savunma amaçlı inşa edilmiş askeri yapılar, araç-gereçler, silahlar ve binalardır. insanoğlu, binlerce yıllık uygarlık tarihinde çok çeşitli şekillerde savunma amaçlı yapı inşa etmiştir.
  
  savunma amaçlı yapılmış olan askeri yapılar çok çeşitlidir. hisar, kale, müstahkem mevki ve sur bunlardan bazılarıdır. savunma amaçlı yapılan bu tahkimatlar genelde ikiye ayrılabilir. kalıcı tahkimatlar, bir devletin sahip bulunduğu kaynaklarla uzun süre ayakta kalabilecek malzemelerle, mühendisler tarafından inşa edilir. geçici tahkimatlar ise seferdeki birlikler tarafından yerel olarak temin edilebilecek işgücü ve malzemelerle kısa vadeli ihtiyaçları gidermek üzere yapılır. sözcüğün kökeni tahkim sözcüğüdür. tahkim ise arapça kökenli bir sözcüktür ve yargıç atama, egemen kılma anlamlarına gelmektedir.
  
  tarihçe
  antik çağlar
  çok eski dönemlerden beri yerleşim yerleri için korunma duvarları, temel bir ihtiyaç olagelmiştir. bilinen en eski duvarlarla çevrili kent mezopotamya'da hüküm sürmüş olan sümerlere ait uruk kentidir. antik mısır'da ise, nil deltası'ndan gelebilecek olan saldırılardan korunmak üzere kaleler kurulmuştur. antik çağdaki tahkimat çoğunlukla kerpiçten olduğu için günümüze çoğunlukla sağlam şekilde ulaşan örneği bulunmamaktadır.
  
  indüs vadisi'ndeki mö 3500 dönemindeki uygarlıklarda yerleşim yerlerinin tahkim edildiği bilinmektedir. bu kentlerin çoğu planlı caddelere ve surlara sahiptir. eski çağlara ait en önemli kentlerden babil'de nebukadnezar tarafından yaptırılan iştar kapısı çok önemli bir tahkimattır. tahkim edilmemiş çok az sayıdaki şehirler arasında en bilinenleri sparta ve roma şehirleridir. bu şehirler, uzun dönem savunma tahkimatları yerine, askeri birliklerine güvenmeyi tercih etmişlerdir.
  
  antik yunanistan'da surlarda büyük kaya parçaları kullanılmıştır. bunun en bilinen örneği atina'nın pire limanına kadar uzanan paralel koridor şeklindeki surlardır. orta avrupa'da keltler, oppida ismi verilen büyük tahkimatlı yerleşim yerleri kurmuşlardır. mö 600 civarında almanya'nın heuneburg bölgesinde surlarının yüksekliği 6 metreyi bulan tahkimatların yapıldığı bilinmektedir.
  
  çin'de, mö 15. yüzyıldan itibaren hüküm sürmüş olan shang hanedanı döneminde olağanüstü surlar inşa edilmiştir. sonraki dönemlerde tahkimat yapıtaşı olarak taş kullanılmaya başlansa da, tamamen taştan tahkimatlar tang hanedanı zamanında (ms 7. yüzyıl) dikilir. çin'in en uzun ve en etkileyici tahkimatı olan çin seddi, qin hanedanı zamanında (mö 221-207) başlamış, bugünkü haline ise ms 14. yüzyıldan itibaren hüküm sürmüş olan ming hanedanı sırasında gelmiştir. benzer şekilde pekin içindeki yasak şehir de ünlü bir tahkimata sahiptir.
  
  romalılar şehirlerini taştan duvarlarla korurlardı. bunlardan en bilinenleri, roma'daki aurelian surları ile konstantinopolis'teki ii. theodosius tarafından yapılmış olan surlardır. ayrıca roma imparatoru hadrianus tarafından kuzey ingiltere'yi boydan boya kesen hadrian duvarı da önemli bir tahkimattır.
  
  orta çağ
  özellikle avrupa'daki kalelerin öncülleri roma dönemindeki tahkimatlardır. orta çağ boyunca genellikle kentler, kalelerin etrafında kurulmaktadır. ticaretin gelişmesiyle şehirler ve pazar yerleri zamanla gelişecek, tahkimatlar da bu gelişmeye ayak uyduracak şekilde gelişecektir. rönesans döneminde venedik cumhuriyeti, denetimindeki kentlere özellikle osmanlı imparatorluğu saldırılarından korumak amacıyla büyük surlar inşa etmiştir. bu dönem surların günümüze ulaşan en güzel örnekleri kıbrıs'taki lefkoşa ve girit'teki hanya kentlerindedir.
  
  erken modern dönem
  orta çağ boyunca inşa edilen tahkimatlar, 14. yüzyılla beraber savaş sahnesine topların gelmesiyle önemlerini kaybetmeye başlamıştır. bu dönemde tahkimatlar daha alçak ve dayanıklı yapılar olarak tercih edilmiş, düşman topçu ateşine dayanabilecek özellikler öne çıkartılmaya çalışılmıştır. tahkimatlardaki mühendislik bu dönemde daha da öne çıkmış, surların doğrudan ateşe maruz kalmaması için uğraşılmıştır. tahkimat geometrisi bu gerekçelerle değişmiştir. özellikle rodos'taki tahkimatlarda görülen bu anlayış hem geleneksek kale hem de her açıyı kapatan geometrilerin beninsenmesini yansıtır. ayrıca derinlikli savunma hattı anlayışı da savunmacıların kullandığı toplar sayesinde saldırgan topçunun yaklaşması engellenmeye çalışılır. savunma amaçlı topların uç kısmına konulduğu yıldız tipi tahkimatlar, bu anlayışın yansımasını taşır.
  
  19. yüzyıl
  19. yüzyılla beraber savaş alanında kullanılmaya başlanan patlayıcı mermi ile tahkimatların bir kez daha evrim geçirmesi kaçınılmaz hale gelir. yıldız şekilli kaleler bu yeni silaha karşı savunmasız kalmakta, savunma amaçlı toplar etkisiz hale getirilebilmekteydi. tahkimat önündeki hendek gibi engeller de kolaylıkla etkisiz hale getirilebiliyordu. askeri mühendisler bu yeni durum karşısında hendekleri daha derin hale getirip, tahkimat için doğal kayalık bölgeleri tercih etmeye başladılar. poligon şeklinde tahkimat olarak adlandırılan bu tür tahkimatlarda kalenin yüksekliği oldukça azaltılmış, çoğunluğu yerin altına alınmıştır. aşılamayacak kadar geniş ancak düşman için hedef olamayacak kadar dar olan hendek içinden de saldırmak için uygun mazgallar bulunmaktaydı. topçu ateşi için ise ilk kazamatlar bu dönemde yapılmıştır.
  
  bu dönemde teknolojik ve mühendislik uygulamalar yaşansa da, sömürge savaşlarında çoğunlukla avrupa orduları, geleneksel kaleleri nispeten daha ilkel ola yerli halkların saldırılarından korunmak için tercih etmişlerdir.
  
  20.-21. yüzyıl
  20. yüzyılla beraber çelik ve beton tahkimatlar yaygınlaşsa da, büyük cihan harbi ile birlikte modern savaş teknolojisindeki gelişmeler bu tahkimatları korunmasız hale getirmiştir. modern savaşlarda ancak yerin altındaki sığınak türü tahkimatların bir dereceye kadar korunma sağladığı kabul edilmektedir. eski çağlara ait çok sayıda tahkimat günümüzde tahrip edilmiş olsa da azımsanmayacak sayıda tahkimat yapı turistik amaçlarla korunmaktadır.
  
  kalıcı tahkimatların günümüzde atıl olarak kalmasının öne çıkan bazı sebepleri vardır. topçu, roket ve savaş uçaklarının silahlarının hız, güç ve kabiliyetinin artışı sonucunda artık neredeyse her türlü hedef yeterince şiddetli bir saldırı sonucu tahrip edilebilmektedir. ikinci dünya savaşı ile birlikte özel olarak sığınaklara karşı silahlar özelleşerek gelişmiştir. 1950'li yıllarla beraber gündeme gerçek bir tehdit olarak gelen nükleer silahlar kentleri tamamen ortadan kaldırabilecek güce ulaşmıştır. bu silahlar sivil amaçlı sığınakların inşasına yol açmıştır.
  
  kalıcı tahkimatların artık geçerliliğini yitirmesinin bir başka sebebiyse; ikinci dünya savaşıyla beraber muharip kuvvetlerin son derece hareketli olabilmesidir. güçlü savunma hatları, saldıran kuvvet tarafından belirli bir noktaya yoğunlaşılarak delindiğinde tüm savunma hattının aşılmış olduğu görülmüştür.
  
  bu sebeplerden dolayı günümüzde derinliğine savunma hatları oluşturacak şekilde tahkimat inşa edilmektedir. geçici olduğu kabul edilen bu savunma taktiği sayesinde eğer hat geçilirse savunma geride yeniden kurulabilecektir. savunulan bölgedeki arazi yapısı ve savunmanın o bölgedeki gücü, uygulanacak stratejiyi belirlemektedir. saldırıda olduğu gibi savunma birlikleri de hareketli olmakta, özellikle zırhlı birlikler bu şekilde kullanılmaktadır. bu tarz savunmada, savunma hattı ne kadar zayıf olsa da geride yedekte bekleyen hareketli savunma birlikleri olası geçiş bölgelerine kaydırılabilmektedir. savunulan bölgenin yapısı ilerlemeye uygunsa savunmanın saldırının harekatına cevap vermesini güçlendirebilmektedir.
  
  ikinci dünya savaşı'nın ardından geliştirilen dünya üzerindeki herhangi bir hedefi vurabilecek kabiliyetteki kıtalararası balistik füzelerin ortaya çıkmasıyla birlikte savunma hızı çok önemli bir belirleyici olarak ortaya çıkmıştır. füzeler, savaş uçakları, uçak gemileri, denizaltılar ve erken uyarı sistemleri, hem saldırı hem de savunma için çok önemli hale geldi. kara harekatına karşı döşenen mayınlar da savunma tahkimatı olarak değerlendirilebilmektedir.
  
  günümüzde saldırganların teknolojik silah kabiliyetinin düşük olduğu durumlarda eskiden kullanılan tahkimatlar kullanılabilmektedir. 19. yüzyıla ait kum torbası, kerpiç duvarlar gibi tahkimatlar, günümüzde afganistan savaşı'nda abd silahlı kuvvetleri tarafından kullanılmaktadır.
  
  en önemli tahkimatlar için birkaç örnek;
  (bkz: maksim gorki tahkimatı)
  (bkz: atlantik duvarı)
  (bkz: maginot hattı)
  (bkz: mannerheim hattı)
  (bkz: tenochtitlan)^*
  
  tahkimat araç-gereçleri ve yapıları
  abatis
  savaşlarda savunma amaçlı yapılmış, çoğunlukla sivriltilmiş ağaç dallarının düşmana karşı doğrultularak bir sıra boyunca dizilmesiyle oluşturulan tahkimat engelidir. ağaçlar birbirlerine tellerle bağlanır. abatis, çoğunlukla tel üstüvaneyle birlikte kullanılır.
  
  abatisin roma imparatorluğu döneminde kullanıldığına dair bilgiler mevcuttur. yoğunlukla kullanıldığı en son büyük savaş ise, amerikan iç savaşı olmuştur. abatis yerine günümüzde çoğunlukla dikenli tel engelleri tercih edilmektedir. ancak bu tür malzemelerin bulunamaması durumunda kullanılabilmektedir. özellikle anti-tank engeli olarak ağaçların kökten kesilerek devrilmesiyle oluşturulan abatisler tercih edilmektedir. açıyla ve birbirlerinin üzerine düşecek şekilde kesilmiş ağaçlar da önemli bir engel oluşturabilmektedir. basit bir şekilde ve hızlıca önemli bir engel oluşturulabilmesi, abatisin en önemli avantajıdır.
  
  abatis'in önemli bir zayıflığı, yakılarak kolaylıkla ortadan kaldırılabilmesidir. abatisi oluşturan kısımlar, eğer birbirlerine tel değil de iple bağlanmışsa ateşte kolaylıkla yanan ipten kurtulan tekil engeller ilerlemeye çalışan kuvvetler tarafından uzak mesafeden kancayla çekilerek ortadan kaldırılabilmektedir. modern savaş taktiklerinde artık pek kullanılmasa da çok sayıda ülke ordusu abatis türü tahkimatı eğitim amacıyla sıklıkla kullanmaktadır.
  
  açılır kapanır köprü
  genellikle tahkim edilmiş kale surlarının girişinde kapı görevi gören ve bir hendeğin üzerinden geçiş sağlayan köprüdür.
  
  orta çağ'da genellikle hendeklerle korunan kalelerin ana kapısındaki çıkışta ahşap köprüler kullanılırdı. ilk örneklerde bu geçişi sağlayan köprüler saldırı sırasında özellikle yıkılabilir veya ortadan kaldırılabilir şekilde olurdu. sonrasında açılır kapanır köprüler kullanılmaya başlandı ve yaygınlaştı. bu tür köprüler kapalı durumdayken dış kale kapısına ilave koruma da sağlıyordu. köprüye erişmeye çalışanlar da kale burçlarındaki mevzilerden engellenirdi. köprü ip veya zincir yardımıyla açılıp kapatılırdı. ağır kapıların kaldırılıp indirilmesinde bir dengeleyici baskül mekanizması çoğu zaman bulunurdu. özellikle fransa'da ve ingiltere'de çok sayıda şatoda çalışır durumdaki açılır kapanır köprü günümüze kadar gelmiştir.
  
  anti-tank engelleri
  modern savaşlarda tanklara karşı savunma amaçlı yapılmış olan özel engeldir. tahkimat yapılan bölgelerin etrafına açılan hendek şeklindeki anti-tank engeli sayesinde tankın ilerleyişinin durdurulması amaçlanır. ilk olarak birinci dünya savaşı'nda ingiliz tanklarına karşı almanlar tarafından kullanılmıştır.
  
  anti-tank engelin bir tankın geçemeyeceği derecede genişlikte ve derinlikte olması gerekmektedir. ilerleyen ordular tarafında önceden durumun belirlenmesi halinde önlem alınabileceği için savunma konumundaki tarafın bu tür engelleri olabildiğince gizlemesi başarı oranını artıracaktır. halihazırda var olan doğal engellerle birlikte de kullanıldığı görülmüştür. daha iyi savunma sağlaması için ejderha dişi gibi engellerle birlikte de kullanılmıştır. bilinen en yaygın kullanımı, ikinci dünya savaşı sırasında kızılordu birlikleri tarafından 1943 yılındaki kursk muharebesi'nde olmuştur. günümüze kadar gelen anti-tank engelleri çok az sayıdadır, çoğu çeşitli inşaat işleri sırasında ortadan kaldırılmış durumdadır. bu tür engeller yine zırhlı birlikler kapsamındaki köprü kuran zırhlı araçlar tarafından geçilebilir hale getirilmektedir.
  
  araba kalesi
  yük arabalarının bir arada kullanılmasıyla oluşturulan geçici tahkimattır.
  
  ms 4. yüzyılda yaşamış olan romalı subay ve tarihçi olan ammianus marcellinus, görev yaptığı bir harekat sırasında got kampına yaklaştıklarında karşılaştıklarını yazdığı ad carraginem adlı yapının araba kalesi olduğu düşünülmektedir. tarihteki diğer örneklerde aynı tahkimat farklı şekillerde adlandırılmıştır:
  hussit savaşlarında vozová hradba,
  lehistan-litvanya birliğinin hüküm sürdüğü dönemlerde tabur,
  afrikanerler tarafından laager,
  yeni dünyaya ilk gelen yerleşimciler tarafından corral
  ikinci dünya savaşı sırasında terim, zırhlı birliklerin özellikle muharebe sahasında hızla yakıt almaları için girdikleri formasyonun da adıdır.
  
  barbet
  bir top etrafında yer alan koruyucu dairesel zırha verilen addır. ısmini, bir sahra topunun, bir noktaya koruyucu duvar üzerinden ateşlenmesi anlamına gelen fransızca en barbette deyiminden alır. açıktan top ateşlemek daha iyi atış sahası, ancak daha az koruma sağlar; barbetler ise top mürettebatının zırh koruması altında görev yapabilmelerini sağlar.
  
  castra^*
  antik romalılar tarafından askeri savunma amaçlı olarak etrafı çevrilmiş araziler ya da binalar için kullanılan isimdir. roma ordugahı ve roma kalesi yerine genellikle castra sözcüğü kullanılır.
  
  çıkma kule
  özellikle 14-16. yüzyıllarda kullanılmış olan kale surlarındaki korumayı artırmaya yarayan tahkimat türüdür. genellikle kale surlarının köşe bölgesinde yer alır. sur hizasından ileride ve yüksekte olması sebebiyle daha uygun bir açıyla surların savunulmasına yarar. genellikle içine okçular yerleştirilir, uygun okçu delikleri ve mazgallardan ok atmaları sağlanır. genellikle orta çağ avrupasında görülse de özellikle latin amerika liman kentlerindeki tahkimatlarda sıklıkla görülür. kare veya yuvarlak şekilli, üstü açık veya kapalı olmak üzere farklı türlerde olabilmektedir.
  
  demir dikeni
  özellikle tahkimatlarda korumayı artırmaya yarayan anti personel silahı ve engelidir. iki veya daha çok çivi veya metalde malzemenin bir dört yüzlü oluşturacak şekilde birleştirilmesinden meydana gelir. kelimenin aslı latince calcitrapa kelimesinden gelir. yine latince tribulus kelimesi de üzerine yalınayak basıldığında yaralanmaya yol açan yabani kimyongiller veya denizkestanesini tanımlar. demir dikenlerin en erken olarak mö 331 yılındaki gaugamela savaşı'nda kullanıldığı tarihçi quintus curtius tarafından yazılmıştır. roma imparatorluğu zamanında demir dikenine murex ferreus denilmiştir. partlar tarafından romalılara karşı carrhae muharebesi' nde başarıyla kullanılmıştır. japonlar tarafından kullanılan demir dikenine makibişi denilir. samuray tahkimatlarını korumak için geliştirilmiştir. feodal japonya'da yaygınlıkla kullanılan sandaletleri kolaylıkla delebilecek şekilde tasarlanmıştır. demir dikeni, ikinci dünya savaşı sırasında ve günümüzde özel harekat birliklerince sıkça kullanılmaktadır.
  
  demir dikeni hayvan, savaş fili, insan ve develerin ilerleyişini yavaşlatıp durdurabilir. modern çağlarda lastik tekerlekli taşıtlara karşı da kullanılabilmektedir. günümüzde özellikle toplumsal olaylarda, gösterilerde bulundurulması ve kullanılması yasaklanmıştır. demir dikeni benzeri bir mantığa sahip olan punji kazığı da yere dik olarak yerleştirilmiş ucu sivriltilmiş kazıklardan oluşur. bu tür tahkimat üzerine basma şeklinde değil kazıklarla dolu bir çukura düşme veya bubi tuzağı sonucu çarpma şeklinde çalışır. ikinci dünya savaşı sırasında devasa demir dikenleri anti-tank engelleri olarak kullanılmıştır. benzer şekilli ejderha dişi de bu amaçla kullanılmıştır. bu tür tahkimat özellikle normandiya çıkarması sırasında yoğunlukla kullanılmıştır. demir dikeni simgesi, armalarda da sık kullanılır. çok sayıda soylu aile ve askeri birliğin de simgesidir.
  
  dikenli tel
  asıl olarak bir yerin sınırlarının belirlenmesinde kullanılan bir araçtır. üretimi açısından kablo ile benzerlik taşımaktadır fakat dış yüzeyi plastikle ve diğer iletken olmayan materyallerle kaplı değildir. dikenli tel, iki ayrı düz telin birbirine burularak sarılması suretiyle kuvvetlendirilir. telin dikenli olarak nitelendirilmesi, belli aralıklarla bu çift tel üzerine sonradan ek bir telin sarılıp bükülmesi ile oluşturulan sivri çıkıntılardan kaynaklanmaktadır. savunma, koruma, belli bir toprak parçasının sınırlarının belirlenmesi vb. için kullanılmaktadır.
  
  ejderha dişi
  ilk olarak ikinci dünya savaşı sırasında kullanılmış olan anti-tank engeli tahkimattır. tank ve mekanize piyade hareketini engelleyip ölüm bölgelerine sevk etmek için kullanılır. siegfried hattında yoğun olarak kullanılmıştır. bu engeller özel istihkam birlikleri ve araçları tarafından temizlenebilmektedir. ejderha dişi, ikinci dünya savaşı sırasında avrupa'daki çoğu cephede kullanılmıştır. nazi almanyası tarafından siegfried hattı ve atlantik duvarı boyunca yoğunlukla kullanılmıştır. ejderha dişi türüne göre değişmekle beraber genellikle 90 ila 120 cm uzunluğundaydı. ejderha dişlerinin arasında mayın ve tel üstüvane gibi ilave tahkimat konulurdu. fransız ordusu tarafından maginot hattında kullanılmış, ingiltere'de ise olası bir nazi işgaline karşı 1940-1941 döneminde sahil savunma hatlarına döşenmişti. ejderha dişi genellikle mayınlı arazinin ardından kullanılırdı. yaklaşık 30m genişliğinde hat boyunca dökülen betonun üzerine ve alttan kazılıp patlatılamayacak şekilde toprağın yaklaşık 1 metre altında kalacak şekilde yerleştirilirdi. ön sıralardaki ejderha dişleriyle arka sıralardakilerin yükseklikleri farklı olabilirdi. özellikle tankların geçmesini imkansız hale getirecek şekilde ve sıklıkla yerleştirilirdi. ejderha dişleriyle korunan bölgelerde kullanılan ilave tahkimatla beraber özellikle topçu birliklerinin de zarar veremeyeceği önemli bir engel halini alırdı. çok sayıda kullanılmalarından ve uzun süre boyunca sağlam kalabilen yapısından dolayı günümüzde hala binlerce ejderha dişi eski muharebe meydanlarında görülebilmektedir. günümüzde isviçre stratejik bölgelerde ejderha dişi kullanmaktadır. kuzey kore ile güney kore arasındaki sınır bölgesinde ejderha dişleri hala varlığını korumaktadır.
  
  gord
  benzer yapıların mö 1300 - mö 500 döneminde lusatia kültüründe, daha sonra ise ms 7. ve 8. yüzyıllarda günümüz rusya, belarus, ukrayna, polonya, slovakya, çek cumhuriyeti ve almanya'nın doğusunda görülmüştür. bu yapıların tepe, ada veya hakim yerlerde kurulduğu anlaşılmaktadır. tipik bir gord, bir grup ahşap evden oluşur. evler bir sıra veya çembere denk gelecek hizada kurulmuştur. evlerin etrafında toprak veya tahtadan duvarlar bulunur. duvarların önünde de çit veya hendek olabilir. etrafında göl, ırmak gibi doğal engeller olan gordlar at nalı şeklinde de olabilmektedir. gordların çoğu nüfus yoğunluğunun az olduğu stratejik öneme sahip doğal korunaklı yerlerde kurulurdu. slav kabileleri devlet kurmak üzere birleştiklerinde gordlar nüfus yoğunluğu az olan sınır bölgelerini tahkim etmek için kullanılır oldu. bir yöneticinin konağı konumundaki ticaret yolunun üzerindeki gordlar, etrafında yerleşimin serpilmesine yol açmıştır. tehlike anında bölge halkının içine sığınmasına yarayan gordlar daha büyük kale, kremlin veya iç kaleye evrilmiş, dış kısımlar ise kentleri oluşturmuştur.
  
  göğüs siperi
  muharebe sırasında ayakta duran bir askerin boyu yüksekliğinde koruma sağlamak amacıyla genellikle toprak kazılarak elde edilen mevzidir. daha kalıcı örnekleri arasında taştan inşa edilen mazgal sayılabilir. genelde kısa süreli olacak tahkimatlarda tercih edilen göğüs siperi, uzun vadeli olduğu zaman taş veya ahşap malzemeden yapılırdı. ancak barutun bulunmasıyla ve muharebelerde kullanılmasının artmasıyla taş yerine ahşap malzeme tercih edildi. bunun sebebi olası bir şarapnel etkisinde taş parçalarının ahşap parçalarına göre daha ölümcül olmasıydı. genellikle savunmacının ayakta, çömelerek veya yatarak ateş etmek için kullanılmesi gereken göğüs siperinin üst kısmı eğimli olurdu. bundaki amaç, çok yakına gelen düşmana daha rahat ateş edebilmektir.
  
  hareketli savunma
  hareketli savunma ya da esnek savunma, birliklerin belirli mevzi ya da tahkimatlara bağlı olmaksızın hareketli olarak kullanıldığı savunma taktikleridir. hareketli savunmada, savunma düzeni ve stratejisi, belirli mevzilerin sonuna kadar tutulmasını değil, savaşın gidişatına göre gerektiğinde geri mevzilere çekilinmesini esas alır. ancak esnek savunmada belirleyici unsur, karşı taarruzlarla düşmanın saldırı düzeninin bozulmasıdır. savunma ve saldırı birlikte uygulanır. sabit savunmadan farklı olarak ihtiyat unsuru manevra unsurundan daha fazladır. böylece geri çekilme durumunda düşman ihtiyata yönlendirilip yok edilmesi kolaylaştırılacaktır.
  
  hendek
  özellikle kale, bina veya kenti çevreleyen geniş, derin ve genellikle suyla dolu tahkimattır. bazı örneklerde su engeli olarak da daha karmaşık yapay göllere evrildiği görülmüştür. modern dönemlerde hendek veya su engelleri artık önleyici etkileri kaybolduğundan görsel olarak tercih edilmeye başlanmıştır. bilinen en eski hendekler mısır'daki kazılarda ortaya çıkmıştır. antik mısır'ın nubiya bölgesindeki buhen tahkimatı bunun örneklerindendir. babil, asur uygarlıklarında da hendek görülmüştür. orta çağ boyunca kalelerin etrafına açılan hendekler, tahkimatı artırmak amacıyla kullanılmaya başlanılmıştır. uygun koşullarda hendekler suyla doldurulurdu. hendek sayesinde kuşatmada kullanılan silahların kale surlarına yaklaşmasına engel olunur. ayrıca istihkamcıların yerin altından surlara yaklaşması da engellenmiş olur. sonraki dönemde özellikle topçuluğun gelişmesiyle hendek yerine kale savunmasında ilave koruma sağlayan tabya ortaya çıkmıştır. yıldız kale tasarımlı kalelerde hendekler kullanılmaya devam edilmiştir. günümüzde nijerya sınırları içindeki benin kentinin savunma tahkimatında sur ve hendek kullanılmıştır. japonya'da kalelerin etrafındaki su dolu hendekler yoğunlukla kullanılmıştır. kentin merkezinde yer alan bu kaleler sayesinde kurulan hendekler su yoluyla taşıma konusunda da kullanılmıştır. hendekler çin'deki yasak şehir, hindistan'daki vellore, kamboçya'daki angkor vat ve tayland'daki chiang mai'de hendek kullanılmıştır. amerika kıtasında mississipi kültüründe tahkim edilmiş köylerin dışına hendekler yapıldığı bilinmektedir. bunun yanı sıra mayalar becan kentinde hendek kullanmıştır.
  
  hendekler günümüzde askeri tahkimat olarak kullanılmasa da modern tehlikelere göre halen engel olarak kullanılmaktadır. bununla birlikte ortaya çıkan çeşitli ayaklanma ve çatışmalarda bir eylem türü veya savunma aracı olarak olarak zaman zaman kullanılır. abd'nin güney carolina eyaletinde wylie gölü üzerinde kurulu olan catawba nükleer santralinin etrafı güvenlik amacıyla doğal gölün yanı sıra suni beton hendeklerle çevrilidir. ayrıca çeşitli sınır bölgelerinde yasadışı geçişlerin engellenmesi için doğal engel olarak kullanılmaktadır.
  
  hesco bariyerleri
  sel ve askeri saldırılara karşı 1980'lerde britanyalı bir şirket tarafından üretilmeye başlamış içi kum veya toprakla dolu sepetlerdir. katlanabilir tel örgü ve astardan oluşan hesco'lar, sel, patlama ve silahlı saldırılara karşı bariyer olarak kullanılır. özellikle ırak ve afganistan'da askeri üslerin korunmasında yoğun olarak kullanılmaktadır. ilk olarak plaj ve bataklıklarda erozyon kontrolü için tasarlanmış hesco'lar, 1990'larda güvenlik amacıyla sıklıkla kullanılan bir bariyer olmuştur. hesco beriyerleri halen doğal felaketlere karşı da kullanılmaktadır. katrina kasırgası ve rita kasırgası'da setleri güçlendirmek için kullanılmıştır. hesco bariyerleri ilk olarak britanyalı bir girişimci ve eski bir kömür madencisi olaran jimi heselden tarafından 1989 yılında hesco bastion ltd. isimli bir şirket tarafından üretilmeye başlandı. hesco bariyerleri kum, çamur veya çakıl ile doldurulur. yerleştirilmesi kum bariyerlere benzer. hesco bariyerlerinin yerleştirilmesi için iş aracı gerekir ve kum torbası bariyerlere göre çok daha hızlı kurulur. içi boşaltılıp başka bir yere kolaylıkla taşınabilir. farklı boyutlarda üretilmektedir. tipik boyutları 1.4m x 1.1m x 9.8m ile 2.1m x 1.5m x 30m arası değişir.
  
  60 santimetre genişliğindeki bir bariyer tüfek mermilerine ve şarapnellere karşı koruma sağlar. 1,2 metre genişliğinde bir hesco, bombalı araç saldırılarına, 1,5 metre genişliğinde bir hesco da roket ve el bombası saldırılarına karşı tam koruma sağlar. kum torbası bariyerlerine göre suya karşı çok daha dayanıklıdır.
  
  hisar
  genellikle bir kale sisteminin içinde yer alan ve en korunaklı kısmı oluşturan tahkimattır. tabyalarla korunan tahkimatlardaki en korunaklı ve sağlam kısım hisardır. bu yapı ekonomik sebeplerle dış surların bir kısmını oluşturacak şekilde de inşa edilebilir. düşmanın diğer savunma hatlarını geçmesi durumunda son savunma hattını oluşturması için yapılır. hisarın sur yüksekliği diğer tahkimata göre daha yüksektir. iç kale ile birlikte son sığınak konumundadır. hisara rusya'da kremlin, ispanya'da ise alkazar denilmektedir. avrupa'daki bazı örneklerde hisar yerine kule anlamındaki tower kelimesi kullanılmıştır.
  
  antik çağ'da kentlerdeki korunaklı hisarı ele geçirmemiş bir ayaklanma tam olarak başarılı sayılmazdı. buna en güzel örnek selevkos imparatorluğundaki judea'da yaşanan makkabilerin ayaklanmasıdır. kudüs'teki helen garnizonu yerel desteğin de sayesinde isyancıların denetimindeki bölgede yıllarca ayakta kalabilmiştir. bilinen en eski hisarlardan başlıcaları indüs vadisi uygarlıklarında görülmüştür. 12 metre yüksekliğinde surlara sahip yapının işlevi tam olarak bilinememektedir. orta çağ'da hisarlar kentlere ilave koruma sağlama konusunda oldukça avantaj sağlamıştır. örneğin 1543 yılında osmanlılar tarafından gerçekleştirilen nice kuşatması'nda barbaros hayreddin paşa komutasındaki birlikler, kentin genelini yağmalayıp ele geçirse de hisarların düşmemesi sayesinde şehir tamamen ele geçirilemez. benzer bir durum 19. yüzyılda yaşanmış, general david hendrik chassé komutasındaki hollanda birlikleri 1830-32 döneminde bağımsızlığını ilan etmiş olan belçika toprakları içinde hisarın korumasında var olmuştur. fransız ihtilali sırasında bastille hapishanesi şehrin içinde devrim karşıtlarının korunağı durumunda olması ve devrimcilerin hapsedildiği yer konumuyla hedef olmuş ve saldırı sonrası ele geçirilmiştir. ispanya iç savaşı sırasında milliyetçiler toledo'daki alcázar'da iki ay kuşatma altında kalmışlar, sonrasında gelen destekle kurtulmuşlardır. bu örnekten de görüleceği üzere modern savaşta da hisar gibi güçlü tahkimatlar savunma amacıyla kullanılabilmiştir. vietnam savaşı sırasında 1968 yılında hu? kuşatmasında, vietkong birlikleri 26 gün boyunca hu? hisarında sayıca çok üstün abd ve güney vietnam birliklerinin saldırılarına karşı koyabilmiştir.
  
  iç kale
  ilk örnekleri ingiltere'nin normanlar tarafından fethinden sonra ingiltere'de görülen tahkimattır. hisar ile benzer yanları olsa da ayrı terimlerdir. 16. yüzyıldan itibaren iç kale anlamına gelen ingilizcedeki keep kelimesi kullanılır. kalelerin içindeki büyük kule benzeri yapıları anlatan bu kelimenin kökenine dair çeşitli rivayetler vardır. adlandırmanın 1375-76 yıllarında kullanılan kype kelimesinden geldiği öne sürülür. fıçıya benzeyen benzeri yapılar için kullanıldığı ve 17. yüzyıla gelindiğinde esas anlamını yitirerek daha popüler keep kelimesine evrildiği düşünülür. ilk başlarda iç kale anlamındaki terimin, hem korunaklı hem de soylu sınıfa mensup kişilerin oturdukları yer anlamına gelen kullanımı ile ileriki dönemde karmaşıklaşmıştır. özellikle ispanya'daki örneklerin adlandırıldığı torre del homenaje ve fransızcası donjon terimleri sonrasında yanlış anlamda evrilerek dungeon haline gelmiştir.
  
  iç kalelerin ilk örnekleri 10. yüzyılda normandiya'da görülmüştür. daha sonra i. william komutasındaki normanlar 1066 yılında hastings muharebesi'nde harold godwinson komutasındaki anglosaksonları yenince ingiltere'nin fethi başlar. bu süreçte yerel direnişlerle karşılaşan william ve normanlar, hakimiyetlerini pekiştirmek için özellikle iç kaleye sahip çok sayıda tahkimat inşa eder. bu tahkimatlar ileriki dönemde yapımı onyıllarca süren taş yapılara dönüşür. önemli askeri üs konumunun yanı sıra siyasi önemi de bulunan yapılar haline gelir. yine norman egemenliğindeki anjou bölgesinde yeni tasarımları geliştirilen iç kalelerin dairesel, dörtgen vb. şekilleri ortaya çıkar. sonraki dönemde ispanya ve almanya'da da benzer örnekler görülmeye başlanır. 16. yüzyılla başlayarak iç kaleler gözden düşmeye başlar. 17. ve 18. yüzyıllardaki iç savaşlarda avrupa'daki çok sayıda örnek tahrip edilecektir. 19.yüzyılda ingiltere'de tekrar moda olan iç kaleler gotik mimari anlayışıyla yeniden restore edilecektir. 20. yüzyıldaki dünya savaşlarının ardından özellikle avrupa'da ayakta kalan iç kaleler önemli turist çekim merkezleri haline gelmiştir.
  
  istihkam duvarı
  yol yapımında ve askeri tahkimat olarak kullanılan, kafes şeklinde bir arada tutulan kaya, taş, toprak veya odundan oluşan yapıdır. askeri kullanımda genellikle topçu birliklerinin korunmasında kullanılmıştır.
  
  orta çağda tahkimat olarak kullanılan istihkam duvarları, üzeri ve altı açık ve içi dolgu malzemesiyle dolu kafeslerden oluşurdu. bu ilk örneklerin amacı topçu birliklerini muharebe sahasında düşman ateşinden korumaktı. hafif olan ve kolayca taşınabildiğinden yeri değişken olabilen duvarlar birbirlerine geçmeli de olabiliyordu. modern askeriye uygulamalarında istihkam duvarları ileri karakollarda patlayıcılar, şarapnel, havan topu veya topçu atışına karşı kullanılabilmektedir. özellikle bu tür bölgelerdeki yatakhanelerin ve yemekhanelerin etrafı istihkam duvarıyla çevrilmektedir.
  
  kale
  orta çağ'ın sembolü olan bu yapılar, büyük sayıları korumak için savunma amaçlı yapılmıştır. en büyük tahkimatlardandır ve birçok küçük tahkimatı bünyesinde barındırabilir.
  
  kale burcu
  savunma amaçlı kalelerde savunma etkisini arttırmak ve rahat karşı savunmaya geçebilmek adına inşa edilen kale bölümüdür. bu yapılar, düz kale surlarının ön cephesine bir çıkıntı oluşturacak şekilde inşa edilir. buraya konuşlandırılan askerler, herhangi bir saldırı sırasında rahat bir şekilde savunmaya geçer. tarihte bu yapılar, düşman askerlerinin üzerine kızgın yağ dökmek, taş atmak ve barut ateşlemek için kullanılmıştır. kale burçları çok farklı şekillerde tasarlanabilmektedir. bir kubbe olarak veya bir kare prizma olarak karşılaşılabilen burçlar mevcuttur. özellikle ortaçağ ve yeniçağ'da kullanılan bu ekleme yapılar, sonrasında topların savaşlarda kullanılmasıyla etkisini kaybetti. özellikle avrupa ve çevresindeki bölgelerde inşa edilen kalelerde, bir burcun ön cephesine başka bir burç eklenerek karmaşık savunma yapıları elde edilebilmekteydi.
  
  kale kapısı
  orta çağda yaygın olarak kullanılan metal, ahşap veya her ikisinin karışımından yapılan ızgara şeklinde kayar kapıdır. kalenin girişini saldırı veya kuşatma sırasında korurdu. kale surlarının içine geçecek şekilde yerleştirilen kale kapısı zincir veya halatla hızla açılıp kapatılabilecek şekilde tasarlanmıştır. kale kapısının hızla açılıp kapanabilmesi için denge ağırlığı sistemi kullanılırdı. halat veya zincirle işleyen kapının yukarı ve aşağı doğru hızla ilerlemesi sağlanırdı. genellikle kale ana kapısında iki tane kale kapısı bulunurdu. iki kapı arasında düşman birliklerinin sıkıştırılmasına yarayan bu yöntem sayesinde düşman öncü birlikleri bertaraf edilirdi. günümüzde az sayıda çalışan kale kapılarından bir tanesi de londra kulesi'ndedir. kale kapısı simgesi özellikle ingiltere, fransa ve almanya'da armalarda yoğunlukla kullanılmıştır.
  
  kazamat
  topların ateşlerinden korunmak için inşa edilmiş kale. obüslerden ve bombalardan korunmak için yerin altına kazılmış siperdir. kazamat sözcüğü italyanca casamatta kelimesinden geldiği düşünülse de kökeni tam olarak bilinmemektedir.
  
  kazıklı duvar
  orta çağda yaygın olarak süvari saldırılarına karşı kullanılan ahşaptan sabit ve hareketli tahkimattır. terime avrupa dillerinde kaynaklık eden fransızca cheval de frise seksen yıl savaşıyla beraber kullanılagelmiştir. neredeyse hiç süvarileri bulunmayan cermen halklarında, frizler yoğunlukla süvarilere karşı kullandığı için bu şekilde adlandırıldığı düşünülmektedir.
  
  taşınabilir örneklerinden en küçüğü demir dikenidir. ilerleyen süvari birliğinin yoluna döşenecek dikenler ilerleyişi ciddi şekilde sekteye uğaratbilecek kuvvettedir. günümüzdeki kara mayınları gibi savaşın ardından ortada kalan kalıntıları sivil halka büyük zarar verdiği görülmüştür. sabit kazıklı duvar belli bir çerçeveye bağlanmış ucu sivriltilmiş ağaç dalları veya mızraklardan oluşur. genel kullanım amacı süvariye karşı tahkimat olsa da cephede açılan herhangi bir boşluğu da hızla kapatabilir. amerikan iç savaşı dönemiyle beraber yerini tel üstüvane engellerine bırakmıştır. sonraki dönemde abd ordusu tarafından ikinci dünya savaşı'nda pasifik cephesinde kullanılmıştır.
  
  amerikan bağımsızlık savaşında gemilere karşı tahkimat olacak şekilde bir türevi robert erskine tarafından ingilizlere karşı yapılmıştır. savaş sırasında kazıklı duvar birçok cephede kullanılmıştır. philadelphia'daki delaware nehrinden 13 kasım 2007 tarihinde çıkartılan mükemmel durumdaki kazıklı duvar kalıntısı bu iki yüzyıl önceki yoğun kullanıma ışık tutmaktadır.
  
  korugan
  modern savaşlarda yaygın olarak kullanılan betondan yapılmış mevzilerden oluşan tahkimat çeşididir. korugan kelimesinin ingilizcesi olan pillbox, ismini dönemin ilaç kutularına benzerliğinden almaktadır.
  
  koruganlar aslında makinalı tüfek atışı yapabilmek için yükseltilmiş bir mevzinin, hem görüş alanının artırılması hem de küçük çaplı silahlar ve el bombalarına karşı korunmasını sağlayan tahkimattır. betondan imal edilen koruganların mevzilendikleri yer önceden hazırlanmış ve dikkatle belirlenmiştir. ilk örneklerinin hindenburg hattında kullanıldığı düşünülmektedir. koruganlar yerlerini gizlemek ve sürpriz etkisi yaratmak adına kamufle edilir. bir mevzinin parçası veya birbirlerini koruyan bir tahkimat sisteminin parçası olabilirler. ayrıca stratejik olarak önemli köprü gibi yapıları korumak amacıyla da inşa edilebilirler. özellikle maginot hattı tahkimatında koruganlar yaygın olarak kullanılmıştır. ikinci dünya savaşından kalma koruganlar ingiltere, çek cumhuriyeti, almanya, ukrayna ve japonya gibi ülkelerde hala ayaktadır.
  
  köprü kalesi
  bir nehir geçişindeki önemli bir köprünün askeri açıdan korunmasını sağlayan, ayrıca gözetleme ve bölgesel güvenlik açısından da kullanılan tahkimat çeşididir. bu tür kaleler doğrudan köprünün üzerine veya çok yakınına inşa edilir.
  
  köprü kalesi, köprünün korunmasının yanı sıra içindeki muhafız birliklerinin ücretli geçişe izin verdiği bir kapı olarak da görev görebilmektedir. avrupa kıtasında çok sayıda köprü kalesi günümüze kadar gelebilmiştir. köprü kalesi, tahkim edilmiş köprüden kolaylıkla ayırt edilemez. orta çağ'da çok sayıda önemli nehir geçişlerindeki köprüler bu şekilde tahkim edilmiştir. günümüze gelebilmiş en büyük köprü kalesi italya'nın kuzeyindeki verona yakınlarındaki valeggio sul mincio'dir. milano dükü gian galeazzo visconti tarafından verilen emirle kaleyle garda gölü arasındaki köprüye bir kale inşa edilmiştir. fransa'daki en büyük köprü kale ise metz yakınlarında seille nehri üzerindekidir. köprüde kule, mazgal gibi tahkimat bulunur. bosna-hersek'teki ünlü mostar köprüsü de her iki kıyıdaki kaleleriyle dikkat çekicidir. prag'daki karl köprüsü de ünlü bir köprü kalesine sahiptir.
  
  kremlin
  kale, hisar, şato anlamlarına gelen ve çoğu tarihi rus kentinin merkezinde bulunan muhkim yapılar bütünü. en ünlüsü moskova kremlini'dir. moskova'daki kremlin sarayı, devrim öncesinde rus çarlarının ikametgahıydı. moskova ırmağı'ndan 40 m yüksekte bulunan borovitskiy burnu üzerinde 28 hektarlık bir alana yayılan, çevresi 20 m yüksekliğinde 2 km'lik bir alana yayılan yapıların en eskisi spas na boru (ormandaki kurtarıcı aziz) kilisesi'dir.
  
  15. yüzyıl'da ilk kremlin'in yerine italyan mimari anlayışında yeni bir saray yapıldı. 1487'de beklemişhev kulesi, 1490'da borovitskaya kulesi, aziz nikola ve aziz flor kapıları eklendi. iii. ivan döneminde birkaç katedral daha yapıldı. dini yapılar bizans etkisi, diğer yapılar ise italyan etkisi taşır. 1527'den sonra yapılan değişiklikleri alman, ingiliz ve hollandalı mimarlar gerçekleştirdi. kremlin'in önemli yapılarından olan büyük ivan çan kulesi'nin yapımına 1505'te başlanıp 1600'de tamamlandı. kulede dünyanın en büyük çanı olan 218 ton ağırlığındaki çar kolokol (çanların çarı) bulunur. 1838-1849 yılları arasında bolşoy kremlyovskiy dvoryets (büyük saray) inşa edildi. 1932-1934'te kremlin tiyatrosu, 1961'de kongreler sarayı yapıldı. günümüzde kremlin, rusya'nın bir simgesi durumuna gelmiştir.
  
  kule
  boyu eninin en az iki katı olan, herhangi bir yapı malzemesinden yapılmış yapıdır. ilk ortaya çıkış nedenleri düşmanları önceden görüp, korunmak olan kuleler zamanla; alçakta bulunan yerler su dağıtımı, sanat eseri korunma ve sergilenme yeri, yerleşim, gözetleme, turistik amaçlar ile de kullanılmıştır. çoğunlukla kare veya silindir biçimindeki yüksek yapı anlamına gelen kule isminin aslı, arapça kulle kelimesinden gelmektedir. uçları sivri olarak biten piramit şeklindeki yapılar yüksekliklerine rağmen kule olarak adlandırılmazlar. kule kelimesinde daha çok bir “kale”lik anlamı aranmalıdır. buna göre piramit ve ziggurat tipi yapıları kule olarak adlandıramayız. çok farklı amaçlar için birbirlerine benzer şekillerde günümüze kadar birçok kule gelmiştir. bu vazgeçilmez yapının çeşitleri arasında bir tanesi vardır ki; özellikle ortaçağ savaşlarında çok kullanılmıştır. bunlar, kaleleri yıkmak, korunaklı surlara çıkarma yapmak için kullanılan, tekerlekler üzerinde hareket edebilen hücum kuleleridir. büyük iskender'in meşhur generali antigonos’un da oğlu olan demetrius tarafından icat edildiği söylenen bu kuleler ahşaptan yapılma kare planlı, çok katlı, dışı zırhla veya kalın hayvan derileriyle kaplı piramidal gövdeli idi. saldırılarda surların yanına kadar yanaştırılan bu kulelere büyük taş ve gülleler atan mancınık gibi diğer silahlar yerleştirilebiliyordu. ayrıca her katta hasar gören duvar hizasına göre rampa edecek mekanizma ve askerler bulunuyordu.
  
  mayın
  kara taşıtlarını, gemileri veya hava araçlarını tahrip ya da hasar vermek, personeli yaralamak, öldürmek veya diğer şekillerde tesirsiz kılmak için tasarlanan, normal olarak koruyucu bir kaplama malzeme içinde bulunan patlayıcı ve onu harekete geçiren düzeneğe verilen addır. mayın üzerinden geçilmesi halinde, zaman ayarlı olarak veya uzaktan kontrol araçları ile patlatılabilir. deniz mayını da, gemilere hasar verme ya da batırma niyeti ile veya bir giriş bölgesine gemilerin yaklaşmasını önlemek amacıyla denize dökülen bir patlayıcı aygıttır. terim gemilerin veya liman tesislerinin altlarına, dalgıçlar tarafından iliştirilen aygıtları ve yerleştirilmesinden belirli bir süre sonra patlayacağı tahmin edilen aygıtları içermez. toprak üstüne veya biraz içine gömülen, içi infilak maddesi veya kimyasal maddelerle dolu mayınlara verilen genel addır. kara mayını, genel olarak üzerinden geçen araçların veya kıtaların ağırlığı ile infilak eder. tanksavar mayını, bir tür kara mayını olup tank ve zırhlı savaş araçlarına hasar vermek veya imha etmek amacıyla geliştirilmiştir. anti personel mayınlarına nazaran tanksavar mayınları çok daha fazla patlayıcıya sahiptir.
  başlıca türleri şunlardır:
  tahripli
  boşluklu imla hakkı
  çubuk tipi
  yandan saldırı
  arazi
  
  anti personel mayını, kara mayını sınıfı içerisinde tanksavar mayını gibi taşıtlara karşı kullanılan türün dışındaki canlı insan hedeflerine karşı geliştirilmiş bir mayın türüdür.
  başlıca türleri şunlardır:
  dağılan ve kazıklı mayın
  boşluklu imla hakkı mayın
  parça tesirli yönsel mayın
  basınç mayını
  sıçrayan mayın
  napalm mayını
  kimyasal mayın
  anti helikopter mayını
  nükleer kara mayını
  
  mazgal
  kale duvarları veya surlarda, aralarından korunaklı biçimde silah kullanmak için tasarlanmış olan girintili çıkıntılı duvar parçaları arasındaki boşluklara verilen addır. orta çağ ingilteresi'nde, mülkünü tahkim ederek mazgalla donatmak isteyen kişilerin merkezi idareden onay alması gerekmekteydi. bu tür onayların hem merkezi orduya karşı dayanabilecek yapıların kontrol altında tutulması hem de bu tür yapılara sahip yerel kişilere bir tür unvan verilmesi olarak anlamlandırıldığı görülmüştür. mazgallar binlerce yıldır kullanılmaktadır. bilinen ilk örnekleri antik mısır'daki teb, asur uygarlığına ait kentlerde ve özellikle nimrud tahkimatlarında görülmüştür. miken uygarlığında izleri görülmüştür, çin seddi'nde de mevcuttur. orta çağdaki avrupa mazgallarında, mazgalın uzun ve kısa kenarı arasında 1/3 oranı kullanılmıştır. italya'daki uygulamalarda mazgalın tepesinde v şekli kullanılmış ve savunmadaki askerin ayaktayken ateş edebilecek durumda korunması amaçlanmıştır. mazgallar modern dönemde gotik mimarinin bir parçası olarak yalnızca dekoratif olarak kullanılagelmiştir.
  
  punji kazığı
  bubi tuzağı olarak kullanılan bir kazıklı tahkimat şeklidir. tahtadan veya bambudan yapılan kazıklar, keskin ucu yukarı gelecek şekilde toprağa saplanır. genellikle çok sayıda bir arada kullanılan punji kazıklarının bulundukları yerin gizlenmesiyle tahkimat özelliği artmaktadır. terim ilk olarak 1870'li yıllarda kolonilerde savaşan britanya ordusu tarafından kullanılmıştır. myanmar dolaylarında karşılaşılan tahkimatın adının tibet-birman dillerindan geldiği düşünülür.
  
  punji kazıkları düşmanın gelmesi muhtemel bölgelere yerleştirilir. kazıkların varlığı, doğal bitki örtüsünün arasına gizlenebilir. çeşitli farklı tuzak engelleriyle birlikte de kullanılabilir. tuzağa düşen ve muhtemelen ayağından yaralanmış olan asker birliğinin ilerlemesine engel olacak, yaralının bölgeden tahliye edilmesine kadar birlik durdurulmuş olacaktır. kazıkları özellikle olası bir pusuya karşı mevzilenebilinecek yerlere konup, çeşitli zehirli maddelerle sıvanarak olası yaranın iltihaplanmasına da neden olduğu görülmüştür. saldırıya uğrayan ve pusuya düştüğünü sanan ilerleyen birlik, mevzilendiğinde bu kazıklara takılacaktır. vietnam savaşı sırasında vietkong tarafından sıklıkla kullanılan punji kazıkları çok etkili olmuştur. yaralı askerlerin helikopterle cephe gerisine sevk edilmesi, özellikle vietnamlı direnişçiler tarafından moral olarak çok büyük kazanç olarak değerlendirilmiştir.
  
  sığınak
  nükleer silahlar, konvansiyonel silahlar, biyolojik ve kimyevi harp maddelerinin tesirlerinden ve tabii afetlerden insanlarla, insanların yaşaması ve ülkenin savaş gücünün devamı için zaruri canlı ve cansız kıymetleri korumak maksadıyla inşa edilen korunma yerleridir.
  
  sığınaklar korunacak veya kullanacaklarının durumuna göre ikiye ayrılır;
  özel sığınaklar: evlerde, resmi ve özel idare, fabrika ve müesseselerin bodrumlarında veya bahçelerinde yapılır. buralarda oturan aile, memur ve işçilerin korunmasını sağlamak amacıyla yapılan yapılardır.
  genel sığınaklar: nüfus ve trafik yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde dışarıda bulunan halkın korunması sağlamak amacıyla yapılan yapılardır.
  
  sığınaklar kullanma amaçlarına göre de ikiye ayrılırlar;
  basınç sığınakları: nükleer silahların ani (ışık, ısı, basınç ve ilk radyasyon) ve kalıntı (radyoaktif serpinti) etkileriyle, konvansiyonel silahların tesirlerine, kimyasal ve biyolojik harp maddelerine karşı korunmak amacıyla devlet tarafından inşa edilen sığınaklardır.
  serpinti sığınakları: nükleer silahların radyoaktif serpinti etkilerine karşı korunmak amacıyla inşa edilen sığınaklardır. bu sığınaklar, kimyasal ve biyolojik harp maddelerine, nükleer silahların zayıflamış basınç ve ısı tesirlerine ve konvansiyonel silahların parça tesirlerine karşı da korunmayı sağlamak için inşa edilen sığınaklardır.
  
  kum torbası
  askeri alanda ve özellikle mevzi savunmasında tahkimat şeklinde kullanılan kum torbası türüdür. kum torbaları geçici tahkimat olarak kullanılmaktadır. maliyeti çok düşük olan kum torbaları çok büyük tahkimatlar oluşturabilmektedir. ayrıca kum torbaları patlamalara karşı çok etkili bir koruma sağlayabilmektedir. kum torbalarının genel ebatları 14x26 inç olmaktadır. kum torbası çok ağır olmadığı için çok sayıda kullanılarak istenilen şekilde tahkimat oluşturulabilir. orta vadede kalıcı olması istenen kum torbalarının üzerine beton püskürtülüp korozyona karşı dirençlerinin artırıldığı örnekler vardır. günümüzde kullanılan askeri amaçlı kum torbaları dikilmiş polipropilen malzemesinden üretilmektedir.
  
  sur
  savunma amaçlı yapılan duvarlar. en eski dönemlerden beri şehirlerin ya da kalelerin etrafına inşa edilen surlar, günümüzde bile önemini korumaktadır, berlin duvarı buna örnektir. tarihsel olarak en bilinen örnekleri ise dünyada çin seddi, türkiye'de ise istanbul surlarıdır. tarihi surlar üzerinde, savunmayı ve gözetleme kabiliyetini artırmak amacıyla yuvarlak ya da köşeli surdan daha yüksek şekilde yapılan kulelere burç adı verilir. modern sur amacını taşıyan duvarlarda ise bu yapılara sadece gözetleme kulesi denir. kimi surlarda, etkinliği artırmak için surun dış cephesine hendek kazılır.
  
  şato
  orta çağ avrupasında bir bölgenin derebeyinin oturduğu büyük ve korunaklı binalara verilen isim. şato sözcüğü türkçeye fransızcadaki château kelimesinden geçmiştir. şatolar ilk zamanlarda feodal beylerin yönetim merkezi ve oturduğu yerdi. daha sonraki tarihlerde şatolar asilllerin oturduğu geniş ve korunaklı özel meskenler haline geldi. aslında chateau kelimesinin tam türkçe karşılığı hisardır. bu yapılar, avrupa'da derebeyleri aynı zamanda toprak sahibi olduğu için, hükümdarın kendi malı olarak görülürdü, ve hükümdarın kendi evi de yapı içinde bulunuyordu. türklerde, avrupa'ya nazaran daha merkeziyetçi bir yönetim vardı ve hisarlar da yöneticinin malı değil, sultanın malı olarak kabul ediliyordu. bunun sonucunda avrupa'da şehirlerin savunma yapıları (kale, hisar) yöneticiyle özdeşleşmiş ve ikamet ağırlıklı olmuşlardır. türkler ise sadece savunma amaçlı inşa edilmişlerdir. genellikle bölgeye hakim tepeler üstüne inşa edilen şatolar kalın duvarlarla korunur. bu mimari yapıları orta çağ kalelerinkinden farksızdır.
  
  şehir kapısı
  bir yerleşim biriminde kale veya surun bir parçası olacak şekilde giriş çıkışın yapıldığı yer ve aynı zamanda savunmayı da güçlendiren tahkimat türüdür. şehir kapısı, kaleyle ve surlarla çevrili olan kentlere kontrollü giriş çıkış sağlanan bir noktadır. tarihsel dönemlerine göre şehir kapıları savunma, güvenlik, kamu sağlığı, ticaret, vergilendirme ve törensel faaliyetlerde kullanılmıştır. çoğunlukla oldukça tahkim olan kapı, kentin simgelerini içeren armalarla süslüdür. şehir kapıları her gece sokağa çıkma yasağından sonra kapatılırdı. siyasi dengelerin yerleşmesiyle birlikte şehirlerin surlarının ve tahkimatının kaldırılmasıyla birlikte şehir kapıları tarihsel bir anıt olarak ayakta kalmıştır.
  
  tabya
  bir bölgeyi savunmak için yapılan ve silahlarla güçlendirilen askeri yapıdır. ilk olarak 11. yüzyıldan sonra kullanıldığını görülen tabyalar, birinci dünya savaşı'ndan sonra önemini kaybetmişlerdir. tabya sözcüğü, arapça ta’biye sözcüğünden türemiş ve donatma, hazırlık, yığmak veya ordu yığmak anlamlarına gelmektedir. tabyalar stratejik önem arzeden bir bölgenin, yerin, yolun veya şehrin güvenliğini ve savunmasını sağlamak üzere genellikle bölgenin hakim bir tepesine veya dağ yamacına yapılmış askeri tesislerdir. kurulum amaçları, düşmanı ileri savunma hattı oluşturarak engellemektir. şehirlerin ileri karakolu vazifesindedir. tabyalar yapı itibarıyla mimari kaygılardan bağımsız olarak sadece sağlamlık ve güvenlik esas alınarak inşa edilmişlerdir. ana binası ve ulaşım yolları genellikle toprak setlerle koruma altına alınmıştır. yapıldıkları yerin durumuna göre planlandıklarından dolayı birbirlerine benzememekle birlikte genel olarak şekillerine istinaden yıldız tabya, toprak tabya, hilal tabya, yay tabya şeklinde sınıflandırılmışlardır.
  
  tuzak hendek
  dibinde punji kazığı olan bubi tuzağı olarak kullanılan bir kazıklı tahkimat şeklidir. genellikle hendeğin üzeri hafif doğal bitki örtüsüyle örtülerek kullanılır. koni şeklinde olan tuzak hendekler, tuzağı kapatacak şekilde sulak veya su altında kalmış bölgelerde uygulanırdı. düşman ilerlemesini engellemek için punji kazığı engelinde de yapılan derinlemesine engel yerleştirme ve kazığın zehirli vb. maddelerle kaplanması bu tahkimatta da yapılmaktaydı. bu tür tahkimat çok eski dönemlerden beri kullanılsa da ilk olarak julius caesar'ın galya savaşları sırasında yazdığı eserde geçer^*.
  
  tel üstüvane
  taşımak için katlanabilen veya iç içe sokulabilen ve kullanılacağı zaman açılan, silindir şeklinde, portatif dikenli tel engelidir. tel üstüvaneler, genel olarak, diğer engellerin kuvvet ve tesirini artırmak için kullanılır.
  
  tepe mazgalı
  orta çağ kule veya sur gibi tahkimatlarda ana yapıdan çıkma şeklinde ileride olan ve aşağıya doğru taş, ok vb. saldırı silahının kullanılmasına izin veren açıklığın adıdır. tepe mazgalının fransızca karşılığı olan mâchicoulis kelimesinin kökeni eski fransızca ve latincedeki macher ve col kelimelerinden gelir. ispanyolca karşılığı olan matacán kelimesi matar canes kökünden türetilmiştir. tepe mazgalları ingiltere'den çok fransa'da yaygın olarak görülür. orta çağ'dan sonra dekoratif amaçla yoğun olarak iskoçya'daki malikanelerde ve modern gotik binalarda kullanılmıştır.
  
  uçaksavar kulesi
  yerin üzerinde inşa edilmiş olan büyük uçaksavar kuleleridir. özellikle ikinci dünya savaşı sırasında alman hava kuvvetleri luftwaffe tarafından müttefik devletlerin hava saldırılarına karşı yapılmıştır. oldukça korunaklı yapıları nedeniyle hava bombardıman saldırıları sırasında sığınak olarak da kullanılmışlardır. ikinci dünya savaşı sırasında nazi almanyası’nın başkenti berlin’in 1940 yılında ingiltere hava kuvvetleri tarafından bombalanmasının ardından adolf hitler, başkenti hava saldırılarından korumak için üç adet devasa uçaksavar kulesinin inşa edilmesi emrini verir. her kulede ayrı bir radar istasyonu ve korumalı bir radar bulunmaktaydı. hitler’in bizzat tasarımını denetlediği kuleler altı ay gibi çok kısa bir sürede inşa edilir. uçaksavar kuleleri bu dönemde öncelikli proje olarak ele alınmış ve gerekli beton, demir ve odun hammadde sevkiyatının yapıldığı tren seferleri bile bu proje için değiştirilmiştir. uçaksavar kuleleri özellikle berlin, hamburg ve viyana’da inşa edilmiştir. bremen ve münih için de planlansa da hayata geçirilememiştir. 3,5 metre kalınlığa varan beton duvarlara sahip olan uçaksavar kuleler, müttefik hava kuvvetleri tarafından kullanılan geleneksel bombalara karşı hasar görmeyecek şekilde koruma sağlamaktaydı. müttefik hava kuvvetleri genellikle kulelerin bulunduğu bölgeye saldırmamaya özen göstermişlerdir. uçaksavar kuleleri toplamda dakikada 8 bin uçaksavar mermisi atma kapasitesine sahip çok sayıda uçaksavar top barındırmaktaydı. kuleler 14 km çapında ve 360 derecelik bir menzili kapsayabiliyordu. berlin’in etrafındaki üç adet uçaksavar kulesi bu sayede özellikle berlin şehir merkezini koruyacak şekilde bir üçgen oluşturabiliyordu. uçaksavar kuleleri aynı zamanda bombardımanlar sırasında sivillerin kullanabileceği bir sığınak olarak da kullanılabiliyordu. en büyük kuleler 10 bin sivili barındırabilecek ve bünyesinde bir hastane olacak şekilde planlanmıştı. ikinci dünya savaşı’nın sonuna doğru özellikle berlin’deki uçaksavar kulelerine sığınan sivillerin sayısı 30 bin seviyelerine çıkmış ve bu insanlar ayrı bir topluluk kültürü oluşturmuştu.
  
  kuleler kızıl ordu’nun başkenti almak için nazilere saldırdığı berlin muharebesi sırasında şehirdeki az sayıdaki güvenli yerlerdendi. kuleler, içindeki askeri personel ve siviller ancak erzakları tükendiğinde teslim oldukları için en son ele geçirilen yerlerden olmuştur. kızıl ordu, kulelere kara saldırısında çok az zayiat verdirebilmiştir. 203 mm toplar bile bu devasa yapılara çok az zarar verebilmiştir. berlin’i işgal eden sovyet kuvvetleri genelde bu kuleleri ele geçirmek için uğraşmayarak ilerlemiş ve bölge ele geçirildikten sonra içeridekilere teslim olmaları yönünde çağrı yapılmıştır. kuledeki uçaksavar topları kara hedeflerine karşı kullanılmış ve berlin hayvanat bahçesi'ndeki uçaksavar kule sovyet kıskaç hareketini yarmaya çalışan nazi zırhlı birliklerine koruma ve destek sağlamıştır. savaştan sonra kulelerin yıkılması çok pahalı ve zahmetli bir iş olarak değerlendirildiği için kuleler günümüze kadar gelebilmiştir. halen çoğu kule; müze, iletişim istasyonu, depo ve sanat galerisi gibi farklı amaçlarla kullanılmaktadır.
  
  yıldız kale
  ilk olarak 15. yüzyılda italya'da görülen, orta çağ'da özellikle barutun ve topun muharebe alanlarına girmesiyle birlikte yapılmaya başlanan kale türevi bir tahkimattır. yüksek surları tarafından korunan kaledeki savunmacılar düşmanın tahkimata yaklaşmasına oklarla engel olmaya çalışrken, hücum edenler ise kale kapısını kırarak veya merdiven gibi kuşatma aletleriyle surlara çıkarak kale içine girmeye çalışırlardı. coğrafi olarak da stratejik yerlere yapılan kalelerin bu sayede alınmaları oldukça zordur. 15. yüzyılla birlikte savaş topunun muharebe alanına girmesiyle birlikte surlar yıkılmaya maruz kalmıştır. buna önlem olarak istihkamcılar top ateşine maruz kalan bölgeleri tabyalarla güçlendirmeye gitmiştir. surlara saldıran düşmanın her açıdan ateş altında kalması ve görüş açısı sorunundan ötürü gizlenememesi için yıldız şekilli kale tasarımı geliştirilmiştir. ayrıca hakim mevizlerin düşman eline geçmesi durumunda bile savunulabilmesi için birbirlerinin menziline girecek şekilde konumlandırılmış toplara sahip yıldız kale tasarımları geliştirilmiştir. bu şekilde surlara yaklaşmaya çalışan toplar da belirli bir menzilin ötesine geçirilmemekteydi. yıldız kaleler eski kalelere göre daha alçak ve daha büyük bir araziye yerleşerek derinlemesine savunmaya izin vermektedir. savunmadaki topçuların konumları çok iyi tahkim edilmiştir, mevzi düşmanın eline geçse bile yıldız kale şeklinden dolayı kalenin merkezine doğru atış imkanı sınırlıdır. yapımı çok pahalı olan yıldız kaleler için harcanan paralar yüzünden bazı kentlerin iflas ettiği bile olmuştur. tabyalarla güçlendirilmiş yıldız kalenin savunmaya kattığı güç 1500 yılındaki pisa kuşatmasında görülmüştür. saldıran fransız ve floransa topçularına karşı güçlendirilmiş surlar oldukça iyi dayanmıştır. 1509 yılında yine fransız işgal tehditiyle karşılaşan padova alçak ama top ateşine dayanıklı yıldız kale tahkimatıyla işgalcilere geçit vermemiştir. yıldız kale özellikle akdeniz bölgesinde osmanlı yayılmasının durdurulmasında da önemli bir etken olmuştur. bu dönemde rodos büyük bir zorlukla 1522 yılında ele geçirilmiş, 1537 yılında ise korfu kuşatılsa da alınamamıştır.
  
  kaynak: kendi çevirilerim ve eklediğim maddeler ile vikipedia
• madencilik bakımından bakarsak;
  
  t: işletme faaliyeti sonucu açılan boşluğun çalışma süresince emniyetli
  şekilde açık tutulması için alınan tedbirlerin toplamına tahkimat adı verilir.
  
  yer altı maden ocaklarında çıkarılan cevherin bulunduğu kısımlar göçmemesi için uygulanan yöntem.
  
  doğadan bir şey aldığınız da yerine bir şey koymak zorundasınızdır.