politeizm

• (bkz: ihtiyaca göre tanrı seçmek)
• (bkz: çok tanrılı dinler)
• her ne kadar yunanca poly=çok, theoi= tanrı sözcüklerinden ortaya çıkan bir kavram olsa da mantığa aykırıdır böyle birşey ve insanlık tarihinde de kimsenin böyle bir görüşü savunması pek mümkün değil. hele ki politeist olduğunu iddia ettiğimiz insan topluluklarının pek çoğunun matematik, astronomi, mimari, sanat vs gibi alanlarda gayet başarılı olduklarını bile bile kendi içinde çelişkiler içeren tanrı(lar) tasavvuruna sahip olmaları yanlış bir komplo teorisi olmaktan öteye gidemez.
  
  zaten din sosyolojisi konusunda yapılan pek çok objektif çalışma da politeizmin aslında pek de düşünüldüğü gibi iki, üç, beş, elli, yüz bin tanrıya tapmak olmadığını ortaya koyuyor. örneğin w. schmidt "dinin menşei ve gelişimi, yüce varlığın araştırılması" adlı çalışmasında tüm ilkel kavimlerin inanç sistemlerinde sayısız ruh ve ilahların yanısıra bir büyük tanrı varlık inancının olduğunu gösteriyor. üstelik bu büyük tanrı merkezi bir konuma sahip!
  
  politeizmin neden mantığa aykırı olduğunu, daha evvel konu hakkında düşünmemiş olanlar için, kısaca açacak olursak, tanrı denen kavram iradesi sınırsız, mutlak otorite sahibi olma özelliğini bünyesinde barındırır. bu durumda bir çok tanrı aynı anda mutlak otorite sahibi olamaz. böyle bir durumda biri diğeri üzerinde mutlak egemen olmak istemek durumundadır eğer bunu başarırsa bu sefer zaten diğer(ler)i tanrı olmaktan çıkar vs. egemen gelen tanrı asıl irade ve otorite sahibi olduğundan asıl tanrı olur.
  
  kur'an bu mantıksız-irrasyonel durumu tek ayetle süper özetlemiş:
  
  enbiya suresi 22. o ikisinde (gökler ve yerde) allah'tan başka tanrılar olsaydı ikisi de kaosa girecekti. mutlak otoritenin sahibi allah onların nitelemelerinden çok yücedir.
  
  mesela arap müşriklerini ele alalım. evet bize çağrı filmiyle putlara falan tapan salaklar olarak empoze edildiler, sanki insanlar 1400 sene evvel allah'a değil de bir sürü başka tanrılara tapacak kadar gerizekalıymış gibi bir algı var çoğumuzun örtük bilincinde ama işin aslı öyle değil işte. ayetlere göre arap müşrikleri allah'a gayet inanıyorlar ve bu lat-uzza-menat dedikleri aracılar da onları allah'a daha çok yakınlaştıracak olan şefaatçiler vs. mesela günümüzden örnek verecek olursak türbeye gidip ölü evliyadan medet ummak, yahut peygamber dahi olsa onu şefaatçi kılmak... yani demek istediğim şu insanlık tarihinde kimse iki tanrı var falan dememiş zaten, araya kutsallaştırdıkları "yaratıkları" sokmuşlar. kur'an da buna şirk demiş.
  
  hinduları ele alalım. bu elemanlar her ne kadar pratikte farklı isimlerdeki tanrılara ibadet eder gibi görünseler de çoğu zaman a y n ı tanrıya ibadet ettiklerini düşünürler. mutlak hakikat çoğu zaman güneş, ay, rüzgâr, yağmur ve fırtına gibi doğa olayları ile özdeşleştirilir ve özellikle tanrı güneş forumundayken, sabahleyin brahma, öğlen vişnu, akşam da şiva şeklinde tezahür ettiği fikri hindular arasında yaygındır.
  
  özetle yamulmuyorsam zaten politeizm diye bişi yoktur, olmamıştır; politeizm diye yanlış adlandırılan şey aslında hep panteizmdir. islam'ın savaştığı şey de ortada iki, üç tanrıya birden tapan bir topluluk olmadığından dolayı panteizm ve türevleridir.
• "kötülükleri şeytana yükleyen" ya da aslında daha doğru bir ifade ile "özgür iradenin iyiye kullanılmamasına yani kötülüğün ortaya çıkmasına şeytanı vesile kılan" bir felsefi sistem (monoteizm)* kötülüğü de tanrının bir parçası olarak görme yoluyla onu izafileştiren bir felsefi sistemden (panteizm) çok çok daha vicdanla örtüşen, iyi, barışçıl, ahlaklı bir sistemdir kuzum.
  
  şirkin en büyük, hatta affedilmez tek günah olması bundan dolayı olmasın?
  çünkü monoteizmin olmadığı yerde, bilhassa da panteizmin olduğu yerde çocuk tecavüzü dahil her pisliği haklı gösterebilir kılan bir felsefeyi savunmuş olur insanlar.
  
  * düalizm değildir bu. çünkü özgür iradeyi yaratan (yani iradeyi iyiliği seçme yahut şeytana uyma konusunda serbest bırakan) tanrıdır zaten.
• bazı dinbilimciler tarafından (bkz: emile durkheim), dini davranışın başlangıç şekli olarak kabul edilen tez. bazı dinbilimciler, dini görüşün başlangıcının politeizm olduğunu düşünmektedirler. bu tez iki şekilde ispat edilebilmektedir:
  insanlık tarihinde geriye doğru gidildikçe putperestlik, çeşitli tanrılara inanma, doğal olaylardaki illiyet zincirini bilmeme, dolayısıyla her çözümleyemediği olayı kendince bir nedene bağlama sonucu, ortaya bir çok tanrı, tanrı yardımcısı gibi olguların çıkması ve bunun dellilleriyle bugün tespit edilebilir durumda oluşu, din düşüncesinin politeizm şeklinde tezahür ettiğini desteklemektedir.
  ikincil olarak öne sürülebilecek delil ise aklın yorumlama biçimindedir. tek tanrıcılık; gelişmiş bir görüş, bütüncül bir bakış açısı, olgular arasında bağ kurabilme(neden-sonuç ilşkisi) gibi daha ileri seviye denilebilecek ve belli oturmuş bir sosyal yapı yani uygarlık aşamasındaki insan aklının oluşturabileceği bir inanç biçimidir. bu inanç şeklinin, dinin ilk ortaya çıkış biçimi olması zaten evrimsel süreç göz önünde bulundurulduğunda mümkün değildir. doğrusu henüz olaylar ve nesneler arasında bir bağ kuramayan nedeni sonuca bağlayamayan ilkel insan aklının tek tanrıcılığı ilk dini eğilim olarak benimsemesi zaten kabul edilebilir değildir. tarihsel süreç göz önünde bulundurulduğunda ve geçmişten günümüze kalan eski toplumlara ait nakillere bakıldığında da zaten tarihi süreçte çoktanrıcılığın, kademeli bir şekilde insanlığın uygarlık düzeyinin artmasıyla tek tanrıcılığa doğru evrilmeye başladığı, açık bir şekilde görülmektedir.
• monoteizm den tersine evrilen inanç. bugün bu gerçek bir sürü arkeolojik-antropolojik bulgu ile ispatlanmıştır.
  
  bazı dinsizler, kuranda anlatıldığı gibi çoktanrıcılığın, tektanrıcılıktan daha sonra çıktığını duymayı sevmez ama gerçek böyle. geçmiş olsun.
• açıkçası, tek tanrıçılık saçmalığındansa, politeizmi daha doğaya ve kosmos'a ait, doğadaki ve evrendeki güçlerin ayrılığı ve birliğine kodlanmış bir anlayış sistemi ve olgu olarak daha insanı ve daha ruhani buluyorum.
  
  bugün günümüzde, tüm dinlerin kökeninin politeizm'den geldiğini görmemek için kesinlikle, sığ bir arkeoloji, tarih ve mitoloji bilgisine sahip olmak gerekir galiba.
  
  (bkz: panteon) kavramı denilen bir şey var bir kere. insanlar binlerce yıl bu tanrılara tapındılar, tek tanrıcılık olayı ilk defa akhenaton'un mısır panteonuna karşı, aton adındaki tanrıya toplumu yönlendirmesiyle yaşanılır. ilk defa dünya tarihinde tek tanrılı anlayış kurmanın ilk örneğini vermiştir (bkz: akhenaton), gerçi firavun öldükten sonra toplum tekrar politeizme geri dönmüştür. bu bahsettiğim olay isa'dan 13 yüzyıl önceye tarihlenen bir bulgudur, bakabilirsiniz, araştırabilirsiniz. akademik bir bilgi gerçekliğidir.
  
  bugün, günümüzde arkeolojik bulgular ve tarihi tüm kaynaklara göre sistemlendirilen ibrahimi dinler'in bir çok konseptini ve içeriğini politeist bir panteona sahip olan sümerler'den aldığını ve dinin içine haylaz bir çocuk gibi insanlık düşmanı, sadist bir tek tanrı konseptini eklediğini bilememek için az okunulduğunu düşünürüm ve kenara cekilirim.
  
  (bkz: muazzez ilmiye çığ)
• ekseri inanç sistemlerinde sevilmeyen kavram ve savunucuları.
  türkçeleşmiş versiyonu ile "şirk" demektir. muhalif olmaları, inananlar tarafından ötekileşmeye yalnız kalmaya zorlanmalarına sebep olmuştur.
  yerleşik inanç sistemlerinin üstüne hak din dahi gelse eski inananlar bunu şirk olarak görmüşlerdir.
• kötülük problemini çözdüğünü sanan monoteist romantiklerin sevmediği kavramdır. zira arkaik insan bile ,bu zombilerin aksine, kötülük ve iyilik kavramlarının izafiliğini görebilecek kadar rasyoneldi. bu yüzden tıpkı diğer amoral inanç sistemleri gibi kötülük problemini ortadan kaldırarak tutarlı bir sistem ortaya koyar.
• yıllarca ateist olduktan sonra son zamanlarda bana mantıklı gelmeye başlayan dini felsefi görüş. çünkü semavi dinlerdeki gibi ultimate güce sahip bir tanrı olmasa da sınırlı gücü olan tanrıların hayatım boyunca bana bir şekilde yardım ettiğini söyleyebilirim. evet paçayı kurtarmalarım veya yardım olarak nitelendirdiğim şeyler matematiksel olarak tesadüf olabilir ama 100 kere yazı tura atsanız ortalama olarak 50 tura 50 yazı gelmesi lazım değil mi? peki ya 70 tura 30 yazı gelirse?