nur ali halife isyanı

• safevi devletinin osmanlı devletindeki kızılbaşları kendi yanına çekmek için nur ali halife adlı kumandanını osmanlı topraklarına göndermesi sonucu oluşmuş bir isyan.
  olay şöyle olmuş;
  safevi devletin başı olan şah ismail bugünkü doğu anadolu-iç anadolu topraklarına nur ali halifeyi, şuanki amasya-tokat-çorum-malatya-elazığ-erzincan-bingöl-giresun taraflarına o bölgede yaşayan kızılbaşlardan kendi ordusuna asker temini için gönderir. nur ali halife her bir yana gider ve zamanın nufüsüna göre 5 bin civarı kişiyi toplar. kısa zamanda içerisinde büyük bir ordu elde etmiş olan nur ali halife malatya bölgesi topladığı kızılbaşlarla alır. ordu büyümüştür. nur ali halife bununla yetinmez ve tokatı da almak için yola çıkar. tokata giren nur ali halife'ye tokat ahalisi biad eder ve şah ismail'in liderliğini kabul ederler. ve ordu 20 bin kişilik bir orduya dönüşür. bu da yetmez 2. beyazıtın torunu şehzade murat'te biad edererek 10 bin kişilik oldusuyla nur ali halifeye katılır. nur ali halife yetinmez çemişgezek'i de almak için saldırır ve şehri alır oradaki aşiret liderlerini öldürür. işler iyice çığrından çıkmıştır.
  o zaman osmanlı devletinin başında 1. selim yani yavuz sultan selim vardır. yavuz hemen bir paşasını görevlendirerek bu isyanı bastırmak için harekete geçer. paşa öncelikle çemişgezek'i almak için nur ali halifenin osmanlı topraklarından topladığı orduya saldırır ve orduyu bozguna uğratır ve nur ali halife öldürülür. ve çemizgezek alınmıştır, kısa zaman sonra da isyan bastırılmıştır.
• safevi döneminin ilginç kaynaklarından olan "tarih-i alemara-yi şah ismail", 16.yy'ın ilk çeyreğinde anadolu'daki alevi-bektaşi toplumunun safevi devletiyle ilişkilerine dair diğer kaynaklarda rastlanmayan bazı çok önemli hususlardan bahsederken bunlardan biri de nur ali halife ve onun çıkardığı isyan.
  
  nisan 1512'de tahta geçen yavuz sultan selim'in, iktidar talebinde bulunabilecek şehzadeleri ortadan kaldırdıktan hemen sonra kendi üstüne yürüyeceğini bilen şah ismail, ön almak için hemen harekete geçip (bkz: preemptive war) "pak itikatli sufilerden birisini rum vilayetinde meskun olan saf fikirli sufilerin yanına gönderme kararı alarak" nur ali halife rumlu'yu anadolu alevilerine gönderir ve kendisinin yazdığı mektubu onlara iletmesini emreder.
  
  azerbaycan türklerinden olan ve türk oymakların askeri gücüne dayanıp türkçe yazıp konuşan safevi devletinin başındaki şah ismail tarafından rum sufilerine, yani anadolulu alevilere hitaben yazılan bu mektup şöyle:
  
  "yüksekten yüksek olan bu hanedanın (yani safevi ailesinin) rum ülkesinde yaşayan pak itikatlı sufilerine şunu ilan ediyoruz ki, bu zamanda biz, cümlesi masum olan imam hazretlerinin -onların hepsine selam olsun- buyruğuyla muhammed kusunu ve aliyyen-veliyyullah davulunu nevaziş ile seslendirerek ortaya çıkmışız ve oniki imam aleyhümüsselamın mezhebine revaç vererek, gerek sünni gerekse de kafir olan ekser padişahları ve inatçıları helak toprağı üzerine sermişiz. hakk mezhebin yolunda çalışmışız ve çalışmaktayız. şimdi ataları nesilbenesil şahi-merdan'ın taraftarlarından olmuş nur ali halife'yi kendi hükümdar şahsımızın temsilcisi olarak o tarafa gönderiyoruz. gerekiyor ki, bu yüksek hanedanın (yani safevi ailesinin) temiz düşünceli sufileri onu kendilerinin egemen halifeleri olarak tanısınlar ve ona itaat etmekten kaçınmasınlar. eğer aranızdan herhangi birisi ona itaat etmez ise, bu o demek olacaktır ki, o adam bizim hükümdar şahsımıza tabi olmaktan imtina etmiştir."
  
  bu mektup anadolu sufileri arasında o kadar büyük bir heyecan yaratır ki sivas, amasya, tokat ve çorum civarlarından onbin dedegan, nur ali halife'yi giresun şebinkarahisar'da karşılayıp şah'ın mektubunu ve nur ali'nin yanında getirdiği şah'ın ayakkabısını (paşmak) gözlerine sürmek ve de öpmek için uzun kuyruklar oluştururlar, adaklar adayıp kurbanlar keserler. mürşid-i kâmil dedikleri şah ismail'in mektubunu getiren nur ali halife o kadar hürmet görür ki elini ayağını öpüp "ne mutlu size ki her gün mürşid-i kâmilin yüzünü görüyorsunuz... emir, mürşid-i kâmilin emridir ki, biz sana hizmet edelim ve başımızı senin kademlerine koyalım" derler.
  
  nitekim nur ali halife etrafında toplanan anadolu alevileri, karşılarına ilk çıkan faik paşa komutasındaki osmanlı kuvvetlerini ağır bir yenilgiye uğratır ve tokat'ı alır. bu sırada ilginç bir hadise daha olur ve sultan ikinci beyazıt'ın torunu ve şehzade ahmet'in oğlu olan şehzade murat, amasya'da 20 bin kişilik bir orduyla amcası sultan selim'e karşı isyan başlatır. isyanı bastırmak için gönderilen dilaver paşa, şahbaz paşa ve rüstem paşa'yı bozguna uğratan şehzade murat, amasya'dan isfahan'a gönderdiği mektubunda şah ismail'e şöyle seslenir:
  
  "eğer o yüksek makamlı hükümdar^* bu önemsiz adamın^* imdadına ve yardımına yetişirse, söz veriyorum ki bütün ülkeyi onunla kardeşçesine paylaşacağım ve o hazrete bağımlı olacağım. zira benim babam, şeyh safi ocağının sufilerinden ve müritlerindendi. ben de bu ocağın dostlarından, yandaşlarından ve sadıklarından biriyim."
  
  mektubu alıp keyiflenip nur ali halife'ye, kuvvetlerini şehzade murat ile birleştirmesi talimatını veren şah ismail, anında cevap yazar şehzadeye:
  
  "biz şecaatli nur ali halife rumlu'yu gönderdik ki sizin hizmetinizde olsun, düşmanlarınızın cevabını versin ve siz her ne emrederseniz öyle yapsın. olur da kayser^* kendisi sizin üzerinize gelirse, o zaman ben de şahsen oraya geleceğim ki gizlilik perdesi ardında olan her ne var ise zuhura çıkıp aşikâr olsun. inanıyorum ki allahu-taala'nın yardımıyla muradımıza ereceğiz."
  
  osmanlı açısından durumların nanay olduğunu gören yavuz sultan selim, mustafa paşa komutasındaki orduyu amasya'ya gönderince şehzade murad, tokat kazova civarında nur ali halife birliklerine katılır ve burada osmanlı kuvvetlerini yener. 1512 sonlarında şah ismail'den daha güçlü bir destek istemek için isfahan'a giden ve kendisine sancakbeyliği ünvanı falan verilen şehzade murat, tokat'tan üsküdar'a kadar anadolu'yu fethedip başına geçme gibi emellerine ulaşamadan birdenbire hamedan'da hastalanır ve 1513/1514 civarlarında isfahan'da genç yaşta "cennet bağına göç eder". bu apansız ölüme ilişkin rivayet çok olmakla birlikte "tarih-i alemara-yi şah ismail"'de yazdığına göre sultan selim'in şah ismail'den iadesini talep ettiği, ancak bu talebin şah tarafından reddedilmesi üzerine yavuz'un kendi casuslarını seferber edip şehzadenin yemeğine zehir katıp öldürülmesini sağlamıştır.
  
  nur ali halife isyanı'na geri dönersek; isyancılar malatya, tokat, niksar, çemizgezek, erzincan diye tek tek şehirleri alırken sultan selim'in görevlendirdiği bıyıklı mehmed paşa komutasındaki birlikler tunceli ovacık'ta nur ali halife'yi öldürür ve isyanı bastırır.
  
  ayrıca (bkz: çaldıran savaşı)
  
  detaylı okuma kaynağı: namıq musali, "anonim bir safevi kaynagının ışıgında bektaşi ve alevi tarihine dair bilinmeyen gerçekler", uluslararası hacı bektaş veli sempozyumu bildirileri, 2010, s.373-390.